Als we de commentatoren op de Nederlandse radio en tv mogen geloven, is het onbegrijpelijk wat er nu in de Verenigde Staten gebeurt. Donald Trump, aan kop voor de presidentsnominatie van de Republikeinen; Bernie Sanders, een serieuze bedreiging voor de gedoodverfde winnaar Hillary Clinton - zijn Amerikanen de weg kwijt? Trump was toch een kansloze gek? Sanders een al even kansloze radicale socialist?

Voor wie een verklaring voor het onbegrijpelijke zoekt, raad ik aan het boek te lezen, geschreven door Thomas E. Mann en Norman J. Ornstein - twee toppoliticologen met meer dan veertig jaar ervaring in het volgen van Washington. Hun boek legt haarfijn bloot hoe de Amerikaanse politiek hier is beland.

Het einde van de Republikeinen als partij

Hun analyse begint met een simpele constatering die iedere journalist uit zijn hoofd zou moeten leren als hij de verkiezingen wenst te duiden: de Republikeinse partij is opgehouden een politieke partij te zijn.

De Republikeinen, stellen Ornstein en Mann, vormen een ‘radical insurgency’. Vrij vertaald: een radicale opstand.

De oorsprong hiervan ligt al in de late jaren zeventig, maar het definitieve afscheid van wat je in een democratisch systeem ‘een politieke partij’ zou noemen, kwam op de dag van de inauguratie van Barack Obama. Op dat moment is in de top van de Republikeinse partij besloten een radicale koers te varen, met als doel: het presidentsschap van Obama door te proberen ieder plan - of men het er nu mee eens was of niet - te blokkeren.

Er is praktisch geen ‘gematigde’ Republikein meer te bekennen

En zo geschiedde. Nooit eerder, kende de Amerikaanse politiek een groepering die zo ‘ideologisch extreem, compromisloos, onbewogen door feiten, bewijzen en wetenschap en afwijzend tegenover de legitimiteit van politieke oppositie’ was als de huidige Republikeinen.

Zo torpedeerden ze - tevergeefs - het zorgplan van de president (Obamacare); lieten ze het land bijna failliet gaan door een verhoging van het schuldenplafond te blokkeren (met een tijdelijks sluiting van de Amerikaanse overheid tot gevolg) en stemden ze zelfs een volstrekt onomstreden compensatieprogramma voor hulpverleners die ziek werden na nine eleven weg.

De compleet destructieve oppositie van de Republikeinen is niet alleen anekdotisch te onderbouwen, ze is ook terug te zien in de statistieken.

In onderstaande grafiek bijvoorbeeld is opgetekend hoeveel procent van de volksvertegenwoordigers op basis van hun stemgedrag als ‘niet-gematigd’ te typeren zijn. Zoals je ziet: anders dan de Democraten zijn de Republikeinen bijna van de grafiek afgevlogen - zo extreem is hun ideologische positie geworden. Er is praktisch geen ‘gematigde’ Republikein meer te bekennen.

Bron: voteview.com

Dat vertaalt zich in politieke polarisatie. Inmiddels is die tussen Republikeinen en Democraten groter dan vlak na de Amerikaanse Burgeroorlog - een tijd waarin de tegenstellingen extreem groot waren. De Republikeinen vertonen een unanimiteit in hun tegenstand tegen de Democraten die meer past bij een sekte dan bij een politieke partij:

Bron: voteview.com

Het is deze extreme, bijna nihilistisch-destructieve houding die als een lange opmaat naar de opkomst van Donald Trump kan worden gezien. Want, zo’n ramkoers is niet te verkopen aan een algemeen electoraat - zelfs in Amerika niet. ‘Wij gaan de democratisch gekozen president kapotmaken in de hoop dat jullie ons de macht weer overhandigen.’

Dus moesten de Republikeinen - versterkt door een veranderende demografische samenstelling van de bevolking - voor steun steeds meer uitwijken naar extreme groepen kiezers: witte racisten, doodsbange wapenbezitters, extreem gelovigen. In de afgelopen vijftien jaar zijn zij de electorale basis van de Republikeinen geworden. Mensen die oprecht denken dat Obama Mensen die ervan overtuigd zijn dat de Amerikaanse overheid euthanasie opdringt aan Mensen die zo bang zijn dat ze naar een kerkdienst.

Foto: Sara D. Davis / Getty

Het jarenlang en stelselmatig appelleren aan die buitencategorieën onder het Amerikaanse electoraat heeft in feite het fenomeen Trump gebaard: dat is de kandidaat die je krijgt als je als partij afdrijft naar de absolute uithoeken van het politieke universum.

Illustratief is hoe een vrouw met hoofddoek onlangs op een bijeenkomst van Trump - letterlijk - de zaal uit werd omdat moslims niet welkom waren. Zulke openlijke discriminatie is niet toevallig en evenmin een incident: het is de oogst van structureel extremisme in de Republikeinse partij. Het is de geest die de Republikeinen uit de fles hebben gelaten - en nu via Trump hun partij volledig zien kapen.

Het einde van de pragmatische Democraat

De parallel met de populariteit van Bernie Sanders aan de andere kant van het politieke spectrum trekken Mann en Ornstein niet, want het boek (uit 2012) verscheen nog voor diens opmars in het presidentiële speelveld. Maar het is niet moeilijk om de parallel toch te trekken.

Want de meerderheid van de Amerikanen is in de huidige president, ondanks een aantal successen. Die teleurstelling heeft ongetwijfeld te maken met de perceptie dat Obama uiteindelijk een te zwak, middle-of-the-road-politicus is gebleken. Een president die zich in woord als een idealist, maar in daad vooral als een pragmaticus ontpopte.

Foto: Matthew Cavanaugh / Getty

Met een compromisloze Republikeinse meute in het Congres en de Senaat tegenover je, krijg je dan weinig voor elkaar. Obama voerde in 2008 nog campagne als een iemand die hoopte de kloof tussen te overbruggen. Dat is grandioos mislukt. Uiteindelijk, vinden veel Amerikanen die twee keer op hem stemden, heeft Obama

En dat risico kleeft ook aan Want Clinton is, net als Obama, een moderate Democrat - iemand die gelooft in evolutie in plaats van revolutie. Veel naar links neigende Amerikanen zien in dat pragmatisme van de gevestigde orde inmiddels een doodlopende weg. Tegenover het extremisme van de Republikeinen is onversneden ideologische tegenstand nodig.

En vergis je niet: Amerikanen zijn linkser dan je zou denken op grond van het beeld dat media van het land schetsen. Sterker nog: Amerikanen zijn linkser dan ze van zichzélf denken dat ze zijn.

Neem de basaalste graadmeter van ‘linksheid’: opvattingen over economische gelijkheid. Uit onderzoek blijkt dat Amerikanen, gevraagd naar wat zij een ideale welvaartsverdeling vinden, met een overweldigende meerderheid kiezen voor een gelijkheidsniveau dat vergelijkbaar is met - een van de gelijkste sociaaldemocratieën in de wereld.

Bron: The Atlantic

Het probleem is alleen: Amerikanen hebben, zoals je in bovenstaande grafiek eveneens kunt zien, een behoorlijk verkeerd beeld van de ongelijkheid in hun land. Ze denken dat Amerika veel gelijker is dan het in werkelijkheid is. Amerikanen zijn dan ook decennia wijsgemaakt - door politici, in Hollywoodfilms, in het dagelijkse nieuws - dat de sociale mobiliteit in hun land heel groot is. Dat wie maar hard genoeg werkt, de maatschappelijke ladder kan beklimmen. Dat de American Dream voor iedereen is weggelegd.

De American Dream is precies dat: een droom

De werkelijkheid is dat al sinds de jaren zeventig de sociale mobiliteit In bijna geen enkel ontwikkeld westers land is de sociale en economische ongelijkheid zo gegroeid en zo hardnekkig geworden als in de VS. De American Dream is precies dat: een droom.

Zelfs Amerikanen, die tamelijk goedgelovig zijn als het gaat om de uitzonderlijkheid van hun eigen land, ontsnappen domweg niet aan die realiteit. Bernie Sanders dankt zijn populariteit aan het feit dat Amerika de afgelopen veertig jaar sociaal-economisch is afgegleden naar waar de middenklasse met rasse schreden aan het verdwijnen is. Zelfs onder Obama is de rijkste 1 procent van het land alleen maar rijker In zo’n land is wat Bernie Sanders beweert allesbehalve radicaal:

Dus zo onbegrijpelijk is het niet, wat zich nu voltrekt aan de andere kant van de oceaan. Trump is wat je krijgt als je als partij het politieke midden vaarwel zegt en je lot in handen legt van hen die stemmen met een kruis om hun nek en een pistool in hun hand. En Sanders is een logische tegenbeweging: wil de neerwaartse spiraal waarin een groot deel van de Amerikanen zich al veertig jaar bevindt gekeerd worden, dan ga je meer en meer verlangen naar een revolutionair.

Lees verder:

Waar de Amerikaanse verkiezingen over gaan als je het niet over Trump of Clinton hebt Dit jaar schrijf ik over de Amerikaanse verkiezingen zonder de woorden Trump, Sanders of Clinton te gebruiken. Maar toen Donald Trump het Nederlandse stadje Pella, Iowa bezocht, kon ik dat niet negeren. Want daar zag ik waar verkiezingen allemaal niet over gaan. Lees het verhaal van Arjen hier terug Interview: Wie het Amerika (én Nederland) van nu wil begrijpen, moet @sarahkendzior volgen Schrijver en antropoloog Sarah Kendzior beschreef de voedingsbodem voor de onrust in Ferguson lang voordat Ferguson wereldnieuws werd. Ze is een van de interessantste stemmen om te volgen als je het huidige Amerika wil begrijpen - of het Nederland van nu. Naar aanleiding van haar nieuwe boek sprak ik met haar over ongelijkheid, de oorlog tegen pechvogels en de schoonheid van klagen. Lees het verhaal van Arjen hier terug Bernie Sanders bewijst: ideeën kunnen het winnen van spindoctors In Iowa en New Hampshire stemden bijna alle jongeren op iemand die een paar maanden geleden - volgens de meeste spindoctors - geen schijn van kans zou hebben. Bernie Sanders staat symbool voor een nieuwe politiek: weg van de soundbites en focusgroepen, op naar een echt verhaal. Lees het verhaal van Rutger hier terug