Brexit: de stand van zaken en de beste bronnen om het verhaal te volgen

De Britse premier Johnson noemde het ‘een geval van mislukt staatsmanschap’ als zijn land op 1 november nog steeds EU-lid is. Maar zijn opties om de Brexit eind oktober te verwerkelijken zijn beperkt.

Een reeks parlementaire nederlagen heeft het Johnson onmogelijk gemaakt het Verenigd Koninkrijk op 31 oktober zonder akkoord uit de EU te laten stappen. Evenmin kreeg hij toestemming half oktober vervroegde verkiezingen uit te schrijven. Die kunnen nu op z’n vroegst 22 november worden gehouden.

Johnson zou met de gedachte spelen zich niets aan te trekken van de anti-no-deal-wet die het parlement heeft aangenomen. En desnoods zonder akkoord op 31 oktober uit de EU te springen. Dan riskeert hij de gevangenis.

Officieel hoopt de Britse premier op de EU-top van 17 en 18 oktober een nieuw akkoord te bereiken. Daar moet het Lagerhuis dan binnen twee weken mee instemmen – wat zijn voorganger Theresa May met haar uittredingsakkoord in geen maanden lukte.

Een mogelijke uitweg

Johnson zou een uitweg zien in een eerder EU-voorstel om na de Brexit Noord-Ierland voorlopig binnen de Europese douane-unie te houden. De Noord-Ierse unionisten in het Lagerhuis zijn daar fel tegen, uit angst dat de band met het VK in gevaar komt, maar hun standpunt is niet meer essentieel voor Johnson.

Theresa May was van hen afhankelijk om een meerderheid in het Lagerhuis achter haar besluiten te krijgen, terwijl Johnson ook mét hun steun geen meerderheid heeft sinds hij 21 opstandige fractiegenoten uit de Conservatieve partij zette.

In het huidige, tussen May en de EU overeengekomen conceptakkoord zou het hele VK binnen de handelsregels van de EU blijven vallen zolang er geen nieuw handelsverdrag was gesloten tussen Londen en Brussel. Alleen zo kon Ierland gerustgesteld worden dat de ‘harde’ grens met Noord-Ierland nooit zou terugkomen: de redenering achter de omstreden backstop-bepalingen.

De tegenstrijdige instincten van Boris Johnson

De best ingevoerde commentatoren verschillen van mening over waar de algemeen erkende principeloosheid van Boris Johnson nu toe kan leiden. Hij heeft tegenstrijdige instincten.

Met zijn ongebruikelijk lange opschorting van het parlementaire werk en door 21 gematigde partijgenoten weg te sturen, lijkt hij als een sloopkogel door het Britse democratische bestel te gaan.

Maar hij noemt zichzelf een ‘one nation Tory’ – een klassieke Conservatief die wil regeren vanuit het midden. Winston Churchill, over wie hij een biografie schreef, is zijn grote voorbeeld. Johnson wil de redder des vaderlands zijn.

Zelfs het verdedigen van het akkoord dat May met de EU sloot, behoort tot de mogelijkheden, na het in naam of bewoordingen iets te hebben gewijzigd. Omdat een meerderheid van het Lagerhuis tegen een no-deal-Brexit is, kan Johnson zeggen: hier is jullie kans, stem in en verlaat de EU met een akkoord.

De orkaan Brexit heeft nog niets aan kracht ingeboet

Met daarna graag verkiezingen, die hij hoopt te winnen omdat Labourleider Jeremy Corbyn bij gematigde sociaaldemocraten, liberaaldemocraten en alle Conservatieven nog minder populair is dan wildeman Johnson. Binnen Labour woedt al tijden de strijd over de ziel van de partij: voor of tegen de EU en de Brexit.

Nadat een Schots gerechtshof het advies van premier Johnson aan de koningin om het parlement vijf weken op te schorten ‘onwettig’ verklaarde, is ook de juridische strijd om de (ongeschreven) grondwet en de essentie van de Britse democratie losgebarsten. Het hoogste Hof in Londen moet de juridische knoop doorhakken.

Als je kijkt naar de verdeeldheid binnen de twee grote partijen lijkt er weinig nieuws onder de zon. Maar vergis je niet. Het land is verdeelder dan ooit. De orkaan Brexit heeft nog niets aan kracht ingeboet. Het land is voorlopig onbestuurd en onbestuurbaar en de veel geroemde parlementaire democratie van het Verenigd Koninkrijk ligt op apegapen.

Het ondenkbare is denkbaar geworden. In de stapeling van commentaren en Breaking News-flitsen, zijn er enkele heldere stemmen die helpen de Brexit-soap te duiden. Hieronder zette ik ze voor je op een rij.