De Correspondent leest voor
Clarice Gargard - Jesse (14) voert actie met Extinction Rebellion
SoundCloud
Luister hier naar het voorgelezen verhaal

‘K, de K van Kijk goed uit, L van straks is het te Laat, I van Ik wil een toekomst.’ Jesse van Schaik (14) zingt een zelfgemaakt liedje over het klimaat op de melodie van ‘Do-Re-Mi’ uit The Sound of Music. Jesse oogt heel zelfverzekerd, maar bij het zingen wordt ze verlegen. Haar stem is hoog en trilt een beetje. Ze stopt ineens. ‘M weet ik niet meer.’

Het huidige verzet tegen klimaatverandering en de desastreuze gevolgen daarvan wordt geleid door jongeren. Het begon allemaal met de Zweedse Greta Thunberg in 2018. De toen 15-jarige scholier maakte zich zorgen over het broeikaseffect en probeerde haar klasgenoten over te halen te staken. Toen die weigerden, ging zij in haar eentje met haar protestbord voor het Zweedse parlement zitten. 

Foto’s: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

Criticasters vroegen zich af wat dat kleine meisje dacht te bereiken door in haar eentje te protesteren. Ik vond het van lef getuigen. Een jaar later is er een wereldwijde beweging van generatiegenoten (en anderen) die door haar geïnspireerd zijn. Zo zouden er vorige maand in een week tijd maar liefst Het was waarschijnlijk het grootste klimaatprotest ooit. 

Voor mijn serie over verzet zocht ik een onbekende tiener die gepassioneerd is over het klimaat. Iemand die zich achter de schermen inzet. Ik was benieuwd wat de drijfveren van een willekeurige, jonge klimaatstaker zouden zijn. Een kennis wees me op Jesse van Schaik. 

De Amsterdamse Jesse zit in 5 vwo en wil naar de kunstacademie. Daarnaast demonstreert ze, voert ze actie voor verschillende milieubewegingen waaronder (soms in het buitenland), doet ze mee aan bezettingen, luchtvaartacties van Greenpeace op Schiphol, burgerinitiatieven en schrijft ze mee aan brieven voor de Europese Commissie. Soms allemaal in een week.

Ik spreek haar midden in de zomer, in een cultureel centrum in Amsterdam. Ze heeft een drukke dag en komt een halfuur later dan afgesproken aansjokken, haar korte blonde haren verward en haar vierkante brillenglazen een beetje beslagen. ‘Hierna heb ik wel weer een meeting hoor’, waarschuwt ze me.

Voor Jesse gaat het verzet niet alleen om het resultaat, maar ook om de gezelligheid van het samenzijn. Soms gaat ze naar actiekampen waar ze trainingen krijgt in actievoeren. ‘Misschien is het op een bepaalde manier wel een hobby’, zegt ze. ‘Ik zou het niet doen als ik het niet leuk vond. Ik vind het een fijn gevoel dat je allemaal ergens bent met hetzelfde doel. Ik denk dat mensen dat ook hebben op ponykamp. Wat het voor ons nog mooier maakt, is dat wij daar komen met een idealistisch doel.’

Verzet tegen de huidige orde 

Ze wilde zich aanvankelijk aansluiten bij jongerenactiegroep Youth for Climate, vertelt Jesse. Die mobiliseerde in februari vijfduizend jongeren om te protesteren op het Malieveld in Den Haag. De groep kwam daarna veelvuldig in het nieuws en ontmoette zelfs de minister-president. Youth for Climate is inmiddels minder actief.

‘Jammer’, vindt Jesse. Zelf was ze in januari van dit jaar al begonnen met staken. Ze zag de beelden van de ramp in Mozambique en werd boos dat landen in de het meest lijden onder de emissies van CO2 en andere schadelijke broeikasgassen uit voornamelijk westerse gebieden.  

Net als Greta probeerde Jesse haar klasgenoten te overtuigen actie te ondernemen, maar staakte ze uiteindelijk alleen. Bewapend met stiften, schriften en een protestbord waarop een olievlek de wereld opslokt zat ze op het Binnenhof. 

‘Ik dacht, ik kan wel blijven mopperen dat het zo stil blijft in Nederland, maar kan het beter zelf doen. Ik wil vechten voor een betere omgang met het klimaat, al het leven op de planeet en mijn toekomst. De huidige orde, daar verzet ik me tegen.’ 

Dat deed ze onder meer door liedjes te zingen. Haar eigen ‘Do-Re-Mi’, dus, en een variant op ‘Welterusten meneer de president’ van Boudewijn de Groot. (‘Minister-president, luister even, want ik heb hier een zorgelijk verhaal. Iets dat gaat over dood en leven, en niet alleen van u maar van ons allemaal. U en uw hoge torentje zullen ook onder water komen te staan.’)

‘Het is niet dat ik denk dat ik de wereld ga redden, maar ik denk dat het mooi is dat we bereid zijn om te vechten voor wat belangrijk is en ten onder zal gaan’

Helaas sloeg het zingen niet aan, maar Jesse wilde niet opgeven. ‘Het is niet dat ik denk dat ik de wereld ga redden, maar ik denk dat het mooi is dat we bereid zijn om te vechten voor wat belangrijk is en ten onder zal gaan.’

Daarom sloot zij zich aan bij diverse actiegroepen. Zoals Fridays for Future, een internationale actiegroep van jongeren, scholieren en studenten die staken voor het klimaat. Maar ze voelt zich vooral thuis bij Extinction Rebellion (XR), de actiegroep die maandag

Deze 14-jarige trekt, anders dan Greta Thunberg, op met volwassen strijdmakkers die de wet breken. Voor wie gearresteerd worden normaal, of zelfs wenselijk is. 

Foto: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

Aandacht vragen voor het klimaat door burgerlijke ongehoorzaamheid

De verkeersblokkade in Amsterdam, waar Jesse aan meedeed, is In april lukte het de van oorsprong Britse actiegroep XR om het verkeer daar te ontregelen. Honderden demonstranten lijmden zich aan treinen vast, anderen hielden een yogales op een brug of plaatsten gekleurde tenten op toeristische trekpleisters als Oxford Circus. Ze deelden koekjes uit aan omstanders om zich te excuseren voor het ongemak. Een soort happy radical activism.

‘Ik zag het voorbijkomen en vond het zo gaaf. Daar wilde ik heel graag deel van uitmaken’, zegt Jesse enthousiast.

Foto’s: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

De groep kiest voor burgerlijke ongehoorzaamheid en het opzettelijk breken van de wet om de overheid onder druk te zetten meer te doen tegen klimaatverandering.

XR is geïnspireerd door de Amerikaanse vrouwen- en burgerrechtenbeweging en baseert de acties op theorieën uit het boek van politicologen Erica Chenoweth en Maria Stephan. Daarin analyseren de wetenschappers onder welke voorwaarden opstanden, bewegingen en acties slagen of falen. 

Bij de Nederlandse meet-ups, op sociale media en acties valt op dat XR een wit, hoogopgeleid gezelschap is van veelal jonge, internationale studenten. De actiegroep stelt een beweging voor het volk te zijn, maar trekt door het academisch gehalte maar een bepaald segment van de samenleving aan. 

Maar ze zijn wel doelgericht. Tijdens de blokkades in London van april werden twaalfhonderd mensen gearresteerd vanwege het verstoren van de openbare orde. Toch heeft het parlement onder druk van XR een van de eisen ingewilligd en de noodtoestand voor het klimaat uitgeroepen.

Jesse: ‘Het is gaaf dat ze met z’n allen tegen de overheid zeiden: jullie doen je plicht niet, dus wij gehoorzamen ook niet meer.’

Onvrijwillig moet ik aan de blokkeerfriezen denken. De tegendemonstranten die tijdens een anti-Zwarte Piet-demonstratie in Dokkum de weg blokkeerden en voor een levensgevaarlijke situatie zorgden.

Al is dat niet hetzelfde volgens XR, omdat ze de politie altijd van tevoren op de hoogte stelt van de acties.

Jesse is lyrisch over de groep. En sinds kort is ze ook burgerlijk ongehoorzaam. 

Foto’s: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

Aandacht vragen in de Tweede Kamer 

Jesse glundert wanneer ze vertelt over een eerdere actie waar ze bij was, in juni in de Tweede Kamer. De Nederlandse XR eiste dat ook hier de noodtoestand voor het klimaat uitgeroepen zou worden. De Partij voor de Dieren diende er een voor in. Jesse ging met XR naar de vergadering en zat op de tribune toen de motie werd weggestemd.

Foto’s: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

‘Toen die motie verworpen werd, stonden overal op de publieke tribunes activisten op en riepen “extinction, rebellion”. Daarna renden er vier vrouwen van de eerste rij naar de balustrade en deden hun rok uit. Daaronder zat een declaratie met eisen. Iemand anders begon de declaratie voor te lezen. De politie sprong echt over banken heen om hem te pakken te krijgen’, grinnikt ze.

Ook die actie kwam ‘Als je goed kijkt, zie je me ergens in het midden zitten’, zegt Jesse met een twinkeling in haar ogen. 

Het was haar taak om in de gaten te houden wie gearresteerd werd, zodat ze de advocaten van het XR-supportteam, die buiten stonden, van informatie kon voorzien. ‘Wel zonder dat de politie het merkte, anders werd ik ook opgepakt. Ik ben minderjarig en Ik had het wel leuk gevonden, maar het was nu ook bijzonder en totaal niet eng.’ 

Ik moet weer denken aan het Zwarte Piet-debat en het politiegeweld dat daar vaak mee gepaard gaat. Die anti-Zwarte Piet-activisten  

Toch schrik ik van de heftigheid van de actie waar iemand zo jong als Jesse bij betrokken is. 

Foto: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

Klimaatactivisten worden in de gaten gehouden

Jesse zelf lijkt het schitterend te vinden dat XR ook de wet overtreedt en aan illegale acties doet – zoals maandag de verboden verkeersblokkade. ‘De overheid overtuigen vereist blijkbaar extreme actie. Het andere werkt niet. Dat is al heel lang geprobeerd. Misschien haalt dit ook niets uit. Maar het is beter dan niets doen.’

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) noemde XR in het rapport van juni 2018 Klimaatactivisten zoals XR zouden zich op het snijvlak van activisme en extremisme begeven en geen dreiging zijn, maar die misschien zouden kunnen worden. Ook worden klimaatactivisten

‘Ik vind het dom van de AIVD’, verklaart Jesse. ‘Ga terroristen in de gaten houden. We doen misschien wel aan burgerlijke ongehoorzaamheid. Maar het is nooit om iets kapot te maken.’

‘We doen misschien wel aan burgerlijke ongehoorzaamheid. Maar het is nooit om iets kapot te maken’

Jesse is compromisloos in haar verzet en zet zich onvermoeibaar in om de overheid te overtuigen meer te doen. Ik vraag me af wat haar ouders van haar activisme vinden. Dus bel ik na ons gesprek met moeder Anne van Schaik. Die vertelt dat ze op dezelfde leeftijd als Jesse begon met protesteren en daar nog lang mee doorging. Tegen oorlog, rechts-populisme, voor arbeidsrechten, vluchtelingen, feministische zaken en het milieu. 

‘Ik vocht voor dezelfde dingen. Ik was heel boos. Over hoe oneerlijk handelsverdragen in elkaar zaten bijvoorbeeld, de verdeling van macht en toen ook al hoe we met het klimaat omgaan.’ Ze is trots dat Jesse zich zo jong al verzet.

Het is inderdaad inspirerend om jonge mensen als Jesse, Greta, en zich te zien inzetten voor het klimaat. Maar ergens geeft het me ook een ongemakkelijk gevoel dat tieners aan de frontlinie staan. 

Foto’s: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

Waar ligt de grens?

Als ik Jesse spreek, merk ik dat ze vermoeid is. Ze moet constant gapen. Het is ook moeilijk haar telefonisch te bereiken, omdat ze altijd op pad is. Als ik haar spreek is ze bezig met voorbereidingen voor weer een illegale actie. 

‘Het is mijn kind, dus natuurlijk wil ik niet dat er iets met haar gebeurt’, zegt moeder Van Schaik erover. ‘Jesse is jong, maar wel verantwoordelijk. We voeren veel gesprekken over de acties en haar rol. Er zijn meestal activist-vrienden van ons aanwezig. Er zijn overal ogen die op haar letten. Bovendien kijk ik altijd mee tijdens een actie, en als er politie is, moet ze naar huis.’ 

Jesses moeder zegt dat ze haar dochter alleen iets zou verbieden als de actiegroep gewelddadig zou worden, zoals weleens gebeurt bij radicale politieke bewegingen.

‘De klimaatcrisis is een extreem probleem en heeft extreme acties nodig’

Jesse zelf zegt te zullen stoppen zodra er geweld in het spel komt. ‘Ik zou niemand persoonlijk pijn willen doen. Gebouwen? Hangt ervan af welke, maar dat is echt op het randje’, bekent ze. 

‘Het is een statement om te worden gearresteerd. Daarmee zeg je: ik ben bereid mijn vrijheid van beweging voor even op te geven. For the greater good.

Critici stellen dat kinderen geïndoctrineerd worden voor een politieke agenda. Maar als ik Jesse spreek merk ik daar niets van. Zij vindt die stellingname dan ook onzin. 

Jesse: ‘Kinderen weten niet alles, maar daarom is het juist zo bijzonder dat we nu de straat opgaan. We worden niet geïndoctrineerd. Kinderen zijn veel te eigenwijs om te doen wat anderen zeggen.’

Als ik haar spreek, klinkt ze onbevreesd. Toch is er één ding waar ze bang voor zegt te zijn: ‘Dat het toch niet genoeg zal zijn. Politici doen nog steeds weinig en er wordt meer en meer gelogen over de klimaatcrisis.’

Ze ziet ondanks die angst geen reden om te stoppen met haar verzet. ‘Als het straks te laat is, kan ik tegen iedereen zeggen: “ik heb jullie gewaarschuwd”. Samen met al die andere mensen. Het is misschien ook wel om alvast van tevoren schuldgevoel af te kopen.’ Ze lacht. 

‘Ik weet ook niet of er echt verandering gaat komen door al die acties, maar ik geloof dat alles beter is dan niks doen. Het geeft me in ieder geval een soort zielenrust’, zegt Jesse. ‘De klimaatcrisis is een extreem probleem en heeft extreme acties nodig. Het is stom, maar het werkt wel zo. Je moet uit je comfortzone stappen om te laten zien dat er iets is dat je belangrijker vindt dan jezelf.’

Foto: Hilde Harshagen (voor De Correspondent)

Correctie 10-10-2019: Het rapport van de NCTV is niet van maart, maar van juni; dat is aangepast.