De gepensioneerde Amerikaanse commandant op het podium had het liever niet gezegd. 

De toekomst ziet er niet goed uit. En dat kunnen we allemaal voelen. 

Om zijn toehoorders van de ernst te doordringen, heeft de commandant speciaal voor vandaag een Amerikaans legeruniform uit 1940 aangetrokken. ‘Wie zijn geschiedenis niet kent, maakt telkens dezelfde fouten. En we kunnen ons niet permitteren om nu fouten te maken.’ 

Ik ben op het in Brussel. Hier komen militairen, ondernemers uit de defensie-industrie, ambtenaren en onderzoekers bij elkaar om te praten over actuele en toekomstige dreigingen. En vandaag in het bijzonder: hoe die dreigingen kunnen bedwingen.

Ik ben hier omdat speciale eenheden sinds de aanslagen op het WTC in 2001 en de daaropvolgende ‘oorlog tegen terreur’ steeds vaker gewone soldaten vervangen op het slagveld. Ze bleken beter in staat achter het grensoverschrijdende gevaar van terrorisme aan te gaan, tegen lagere kosten en met veel

Scherpschutter rechts van het pad. Halverwege de heuvel, achter de kleine bosjes. Uit de serie ‘Camouflage’ door Simon Menner

Het aantal Amerikaanse soldaten in oorlogsgebied daalde in de acht jaar onder Obama Terwijl het aantal bij het steeg van 43.000 in 2001 Werden er in 2001 per week nog gemiddeld 2.900 Amerikaanse commando’s ingezet tijdens buitenlandse operaties, in 2018 waren dat er En dat aantal neemt naar verwachting

Je zou speciale eenheden dan ook kunnen zien als de militaire eenheden van de toekomst. Maar wat ze precies doen is veelal geheim. Als ik ergens meer te weten zou kunnen komen over deze raadselachtige elitesoldaten, dan is het hier.

Hier, dat is het hotel in hartje Brussel waar het symposium plaatsvindt. Het wordt bewaakt door zwaarbewapende militairen. Van buiten is het klassiek en stijlvol, maar binnen is het rode tapijt hier en daar versleten en bladdert de gouden verf van de pilaren af.

Vooraan zitten met insignes behangen militairen achter zwarte tafels. Daarachter militairen van lagere rang, mannen in pak en een enkele vrouw. In de gang hebben wapenfabrikanten die het evenement sponsoren hun handelswaar opgesteld. Het Belgische bier wordt gesponsord door de drone-bouwers van Skydweller.

‘Brussel is geen Parijs, geen stad van de liefde’, vertrouwt de gepensioneerde commandant de zaal toe. ‘Maar we hebben wel het beste bier van de wereld.’

Scherpschutter ligt in de deuropening op de eerste verdieping van het bouwwerk. Uit de serie ‘Camouflage’ door Simon Menner
Scherpschutter staat links van de boom op de kleine heuvel. Uit de serie ‘Camouflage’ door Simon Menner

Constante bijna-oorlog

Dat is dan ook meteen het enige goede nieuws van de dag. Een van de sprekers later op de dag somt de gevaren op:

Cyberaanvallen, verkiezingen die worden beïnvloed door buitenlandse mogendheden, maatschappelijke onvrede die wordt gevoed, nepnieuws, de

Door die subtiele oorlogvoering is het veel minder duidelijk wanneer vrede verandert in oorlog

Is dat oorlog? De wereld is zo sterk verbonden dat het politieke en economische belang van openlijk geweld afneemt, waardoor andere strategieën belangrijker worden. Oorlogen zoals we die kennen uit films en de geschiedenisboekjes – met tanks en frontlinies – zullen daardoor steeds minder voorkomen.

In plaats daarvan wordt de tegenstander op Een combinatie van militaire handelingen, diplomatie, het verspreiden van belastende informatie, economische maatregelen, financiële keuzes, het inwinnen van inlichtingen en juridische confrontaties. Het is een waar geweldloze en gewelddadige middelen tegelijkertijd worden ingezet, om vervolgens iedere betrokkenheid te ontkennen.

Door die subtiele oorlogvoering is het veel minder duidelijk wanneer vrede verandert in oorlog. Die constante net-niet-oorlog zal ook nog wel even blijven duren. Voerden we eerst een slecht zichtbare oorlog tegen terrorisme, nu zijn het Rusland en China waar de spreker zich zorgen over maakt.

Politici denken daar te weinig over na, beweert een Belgische militair tijdens de koffiepauze. ‘Die zien een Chinees bedrijf en denken aan banen. Ze vinden het prima dat we voor onze energievoorziening afhankelijk zijn van andere landen, waaronder Rusland en Saoedi-Arabië. Dat maakt ons kwetsbaar – en dat is gevaarlijk.’

Scherpschutter staat achter een paar kleine bomen links op de voorgrond. Uit de serie ‘Camouflage’ door Simon Menner
Scherpschutter staat geknield rechts van de hoogste boom. Uit de serie ‘Camouflage’ door Simon Menner

Speciale eenheden

Gelukkig hebben de sprekers op de conferentie over speciale eenheden ook een antwoord op alle gevaren: speciale eenheden.

Ze trainen op dit moment agenten en lokale speciale eenheden in Afghanistan en Irak. Er liggen aanvragen voor missies in de Sahelregio (door Frankrijk) en de Straat van Hormuz. Sinds vorig jaar vormen Nederlandse speciale eenheden samen met België en Denemarken een gezamenlijk NAVO-hoofdkwartier voor het aansturen van speciale operaties. Het is de bedoeling dat ze in 2020 volledig operationeel

Volgens Eichelsheim zijn speciale eenheden uitermate geschikt om de oorlog van de toekomst te voeren

In de pauze spreek ik luitenant-generaal Onno Eichelsheim, plaatsvervangend Commandant der Strijdkrachten bij het ministerie van Defensie. We zitten tegenover elkaar in een donker hoekje achter in de zaal. Zijn donkerblauwe uniform is behangen met insignes.

Volgens Eichelsheim zijn speciale eenheden uitermate geschikt om de oorlog van de toekomst te voeren. ‘Ze zijn in staat zich snel aan te passen aan een veranderende wereld, kunnen gaan waar anderen niet kunnen gaan, zijn snel inzetbaar, zelfstandig en in staat vrijwel onopgemerkt operaties uit te voeren.’

Zo kunnen speciale eenheden met kleine teams van goed getrainde specialisten met een helikopter vijandelijk gebied in worden gevlogen om in alle stilte een operatie uit te voeren, om daarna weer terug te keren.

Eichelsheim: ‘In het geval van cyberdreiging pas je zo’n eenheid aan. Dan stuur je bijvoorbeeld een cyberspecialist mee met zo’n team als ze een inbraak doen bij een datacentrum dat voor een land belangrijk is om zichzelf draaiende te houden. Die specialist zorgt dan voor de malware of software die nodig is en die implementeren ze daar dan. Vervolgens doe je de deur weer dicht, zonder dat iemand het weet. En is het kwaad geschied.’

Sluipschutter verschuilt onder de met sneeuw bedekte steen achter de V-vormige uithakking in de muur. Uit de serie ‘Camouflage’ door Simon Menner
Scherpschutter achter de twee grote keien rechts voor in beeld. Uit de serie ‘Camouflage’ door Simon Menner

Wat is oorlog?

Het klinkt als een dichtgetimmerd verhaal: we zijn voortdurend in staat van net-niet-oorlog, zonder soldaten en frontlinies, onzichtbaar – en speciale eenheden zijn nodig om die oorlog voor ons te winnen. 

Toch heb ik zo mijn twijfels. De militaire operaties die speciale eenheden uitvoeren zijn veelal geheim - resultaten worden alleen gedeeld met de Tweede Kamer. Daardoor is het voor de buitenwereld vrijwel onmogelijk om te beoordelen hoe sterk de dreiging die zij bestrijden werkelijk is en of hun inzet de gewenste resultaten oplevert. En belangrijker: waar dit allemaal toe leidt.

In het beste geval worden speciale eenheden effectief en doelmatig ingezet voor een veiligere wereld. Maar voor hetzelfde geld verworden ze tot een volgzaam bataljon in een door Amerika gedomineerde NAVO, en raken we verwikkeld in een nieuwe, uitzichtloze en vooral ontransparante oorlog. 

De oorlog tegen terrorisme is wat dat betreft een weinig hoopvolle voorbode. Die duurt nu al bijna twintig jaar en is weinig succesvol gebleken. De VS vertrekt uit Afghanistan, Irak en Syrië zonder overwinning. De Sahelregio wordt sinds de toename van Amerikaanse speciale eenheden alleen maar De Nederlandse bijdragen in Afghanistan en Mali leverden weinig op. 

Terwijl ik in de trein terug naar Nederland zit vraag ik me af of wat ik heb gehoord de voorbode van een nieuwe oorlog is. En als dit zo is, hoe die oorlog er dan uit gaat zien en of we hem nog wel herkennen als oorlog. Het landschap raast voorbij, de avond valt. Ik lees mijn notities door. Als dit oorlog is, hoe doe ik daar dan verslag van?

Camouflage De beelden bij dit artikel zijn afkomstig uit de serie ‘Camouflage’ van de Duitse fotograaf Simon Menner. In elk van zijn beelden zit een scherpschutter verstopt. Bekijk hier meer werk van Simon Menner

Verder lezen?

Op de grootste wapenbeurs ter wereld zag ik de oorlog van de toekomst De wapenhandel bloeit als nooit tevoren. Op de grootste wapenbeurs ter wereld zag ik hoe het slagveld steeds groter wordt – tot ver buiten de aarde. Lees hier mijn verslag vanaf de grootste wapenbeurs ter wereld Drone patroon Robots gaan de oorlogen van de toekomst voeren (maar niemand weet hoe) De technologie is bijna zover dat robots onze oorlogen kunnen uitvechten. Maar welke regels en grenzen daarbij moeten gelden, daarover is niemand het met elkaar eens. De wereld van autonome wapens in negen vragen. Lees hier mijn verhaal over autonome wapensystemen (Killer Robots)