Mijn leven (Clarice) begon in 1988 in de Verenigde Staten. Mijn moeder en ik waren er alleen, maar verhuisden al snel naar ons thuisland, Liberia. Naar een groot huis dat mijn vader voor ons gezin had laten bouwen. Ik herinner me nog hoe ik als peuter met een wolk gitzwart haar vrolijk op de veranda danste. 

Mijn vader werkte voor de overheid. Hij was directeur van Liberia Telecom, het grootste telecommunicatiebedrijf in het land. Maar hij was ook een voorvechter voor mensenrechten en een weldoener. Zo betaalde hij bijvoorbeeld studies van arme jongens en meisjes uit eigen zak en leidde hij hen op om hetzelfde werk als hij te doen. 

Film still uit De waarheid van mijn vader
Still uit De waarheid over mijn vader

Onderwijs had hem en die vrijheid gunde hij anderen ook. We leidden een vrij idyllisch bestaan, of wellicht heb ik dat geïdealiseerd, zoals kinderen vaker doen. Maar toch, we leefden in vrede.

Tot de mannen met geweren kwamen en de Tweede Liberiaanse burgeroorlog in 1993 uitbrak. Toen vluchtten mijn vader, oudste zus en ik naar Nederland. 

Vrienden van mij die ook gevlucht zijn vanuit een Sub-Saharaans Afrikaans land, vertellen dat ze zich over de aankomst vooral de kou herinneren. Hoe de warmte van de Afrikaanse zon door de gure wind langzaam uit hun botten leek te sijpelen. 

Mijn vader keerde terug naar Liberia om zijn werk op het gebied van telecommunicatie voort te zetten

Maar ik herinner me enkel de afwezigheid van mijn vader, mijn grote held. Die keerde terug naar Liberia, om zijn werk op het gebied van communicatie voort te zetten. ‘Zonder communicatie kun je elkaar niet begrijpen en dus niet leven’, verklaarde hij altijd. 

Hij voelde zich verantwoordelijk voor het land en kon zijn volk niet zonder enig hulpmiddel achterlaten om te communiceren met elkaar of de buitenwereld. Wat als ze van geliefden afscheid moesten nemen? 

In 1997 kwam dictator Charles Taylor aan de macht. Een warlord en rebel die de vorige dictator Samuel Doe afzette en vervolgens door het volk verkozen werd. Hij voerde eerder een gruwelijke strijd met moordlustige en gedrogeerde kindsoldaten. Maar mijn vader bleef werken en werd zelfs zijn adviseur op het gebied van communicatie.

Toen ik voor het eerst terugkeerde naar Liberia in 1997, ontmoette ik de charmante maar dictatoriale president. Die dubieuze ontmoeting met de werkgever van mijn vader inspireerde mij om tijdens mijn studie journalistiek aan te beginnen.

Ik begreep het werk van mijn vader niet en vroeg me af hoe iemand die zo idealistisch was voor een dictator kon werken en wat dat dan betekende. Wat is goed en wat is fout? 

De waarheid over mijn vader 

In de documentaire De waarheid over mijn vader, die door Shamira Raphaëla is geregisseerd en waarvan ik de hoofdpersoon en co-regisseur was, ging ik in Liberia op zoek naar antwoorden op de vragen over het werk van mijn 86-jarige vader en de rol die hij tijdens de oorlog speelde.

Het was een moeilijke zoektocht inclusief schokkende onthullingen, die soms meer vragen dan antwoorden opleverde. 

Film still uit De waarheid van mijn vader, paleis van justitie
Stills uit De waarheid over mijn vader

Ik vond het belangrijk om de film te maken, omdat ik het verhaal wilde vertellen vanuit mijn eigen perspectief. Vaak als het over Afrika en conflict gaat, worden er stereotiepe verhalen op stereotiepe wijze verteld. Maar het leven – ook dat van Afrikaanse mensen – is niet eendimensionaal of monolithisch. Ik zag mijn persoonlijke verhaal als onderdeel van een groter geheel, waarin universele thema’s voorbijkomen. 

Dat is een beetje de rode draad in mijn verzet. Ik tracht conventies te doorbreken en andere perspectieven te tonen. Daarbij mag het best schuren. We moeten onszelf uitdagen en de lastige vragen durven stellen. 

Het zijn namelijk niet alleen de mooie verhalen die ons mens maken, maar juist de moeilijke dingen die de complexiteit van mens-zijn aantonen (al helemaal in een uitzonderlijke situatie als oorlog). Hoe meer we dat beseffen, hoe meer we onszelf en elkaar als multidimensionale mensen kunnen zien. En hoe meer we groeien. 

Hieronder vertelt regisseur Shamira Raphaëla over de film:

Portret foto van regisseur Shamira Raphaela

Al mijn werk speelt zich af in het grijze gebied tussen ‘goed’ en ‘kwaad’, aangezien het ene niet kan bestaan zonder het andere, ze zijn complementair.

De grote uitdaging als regisseur is om een groot ver-van-je-bedverhaal zo te vertellen dat het dichter bij de kijker komt. Ik zoek in mijn werk naar universele identificatie; we delen als mensen dezelfde emotionele ervaringen.

De karakters in mijn films zijn in die zin een ‘vehikel’ waarmee ik het verhaal vertel – Clarice als een canvas. Ik heb de kijker veel ruimte gegeven om eigen gedachten te projecteren op haar innerlijke reis.

Al mijn films zijn ongemakkelijk en schuren. Ik geef mijn kijker geen duidelijk moreel kompas of oordeel mee, waardoor je als kijker gedwongen wordt om zelf een standpunt in te nemen: wat zou ik doen? 

Nu eens niet de ‘white gaze

Ik heb er in de cinematografische stijl van de film voor gekozen om de kijker door middel van kleur en geluid mee te nemen in het hoofd van Clarice. Ik wilde in beeldtaal een koortsachtige nachtmerrie creëren, aangevuld met een rollercoaster aan audiodesign. 

Ik ging hierbij tegen de heersende norm van ‘Hilversum’ in, van een traditionele documentaire met de stereotyperende beelden van marktjes en armoede die we gewend zijn voorgeschoteld te krijgen uit landen als Liberia.

Film still uit De waarheid over mijn vader
Film still uit De waarheid over mijn vader
Still uit De waarheid over mijn vader

Dit zie je onder andere terug in de manier waarop ik de oorlogsslachtoffers heb neergezet: ik laat die in hun waarde, geen sensationele shots van afgehakte armen, maar nadruk op hun alledaagse emoties, zoals we ook ‘witte’ mensen afbeelden. 

Zelf kom ik uit de Cariben, mijn netvlies is dus gewend aan kleuren en een ander perspectief. Het is belangrijk dat we dicht bij onszelf blijven in plaats van ons over te geven aan de white gaze, de witte blik, die de meeste media ons voorschotelen.

Dat is soms eng en daar moet je hard voor vechten, de eerste keer dat ik de film aan de omroep, BNNVARA, liet zien was dan ook pittig. Maar het is belangrijk om je eigen inspiratiebronnen te eren, in het geval van deze film onder andere en

Het dat de film won, bewijst volgens mij dat deze blik van even grote waarde is als de heersende blik. Ik ben dan ook blij dat ik mijn visie heb doorgezet, weerstand hoort bij vernieuwing. 

Ik hoop dat ik hiermee ook de weg vrijmaak voor andere makers om waardering te krijgen voor hun eigen stijl. Nederland kent een rijkdom aan culturen, en het is tijd dat we dit terug gaan zien in de verhalen die mogen worden verteld en de beeldtaal die mag worden gebruikt.

Het is allemaal perspectief

Ik speel in de film constant met hoeveel informatie ik de kijker meegeef. De film is als een detective, waarbij er om elke hoek een nieuwe aanwijzing te vinden is, waardoor je als kijker meereist in het proces dat Clarice doormaakt. Je weet als kijker evenveel als zijzelf. 

Naarmate onze reis vorderde, ontrafelde zich het ware verhaal. Het bleek niet te gaan om haar zoektocht, de kracht lag in de initiële zwakte van het verhaal; het feit dat Clarice de waarheid wellicht helemaal niet wil, of kon, zien, op dat moment. En dat is herkenbaar. 

Naarmate de film vordert, verstilt Clarice. Ze loopt vast in het drijfzand van conflicterende emoties en troebele feiten. 

De camera is onverbiddelijk. Het is mijn taak als regisseur om te zien wat zij zelf op dat moment nog niet kan zien. 

Maar het blijft altijd een interpretatie van de werkelijkheid, net zoals er niet zoiets is als de absolute waarheid – it’s all about perspective

In mijn films probeer ik licht te schijnen op dat wat donker is. Iemand, hoe monsterlijk zijn daden wellicht in de ogen van anderen zijn, blijft een mens, iemands vader, van vlees en bloed.

De waarheid over mijn vader Je kunt de documentaire bekijken op de site van 2Doc. Ga naar de film