De chef eindredactie en ik zaten op een bankje in De Rijp en keken uit over een fris weiland in de schemering toen hij de idylle verbrak met het volgende: 

‘Kinderen hebben minder ADHD met groen in de buurt.’

‘Hoe kom je daar nou weer bij?’

‘Advertentie van de

Grappig, dacht ik. Ik zie steeds meer pogingen om de natuur aan de mens te verkopen onder het mom van nut.

Laatst een brief van de gemeente Zaanstad, dat er een in m’n buurt komt. Zeg maar stadspark. Goed voor de beestjes, schreef de wijkmanager, maar ook voor ‘buurtbarbecues, buitenles voor kinderen, verkoeling op warme dagen’ en ‘waterberging bij zware regenval’. 

Of deze week, een stuk in The Washington Post, dat we in de strijd tegen klimaatverandering absoluut Want dat is nóg effectiever dan het planten van bomen. Een walvis neemt in zijn leven gemiddeld 33 ton CO2 op, en een boom maar 48 kilo per jaar.

Zo praktisch, grote zeebeesten.

Het is haast alsof we natuurliefde alleen serieus durven nemen in termen van nut. Maar er zijn minstens acht ándere soorten natuurwaardering die ik graag terugzie in pro-groenpraatjes. Daar worden ze interessanter en vollediger van. Ik beschreef ze hier:

nog niet definitief De natuur. Wat boeit het? Herfst in Noord-Italië, gouden uur op de kliffen van Normandië, zeesaffieren die glitteren in zee – we waarderen de natuur vooral om haar schoonheid. Waar geven we nog meer om? En waarom? Bekijk hier negen soorten natuurwaardering

We waarderen natuur om haar esthetische waarde, ze is schitterend. Of om haar intellectuele waarde: ze zit verbijsterend ingewikkeld in elkaar. Of de symbolische waarde: dat de natuur ons helpt te bedenken wie we willen zijn, of ons juist alles doet vergeten behalve die ene vuursalamander voor ons op die ene steen: naturalistische waarde.

Geef je je lievelings-minimens deze feestdagen graag zo’n andersoortige natuurwaardering mee: bij dezen een cadeautiplijstje ter inspiratie.

1. Lampen van radiolaria, esthetische waarde

Ik doe het licht uit en twee lampen die net nog functioneerden als lamp, geven nu een groenig schijnsel af. Glow-in-the-dark. ‘Dit lijkt me echt magisch om als kind in je kamer te hebben’, straalt beeldredacteur Isabelle.

Vergeet plaksterretjes op het plafond: de ene lamp lijkt op een enorme ribkwal, de ander op een pokdalig virus, maar eigenlijk zijn beide kunstige varianten op ‘radiolaria’, door ontwerpers Anke Bernotat en Jan Jacob Borstlap, gebaseerd op de tekeningen van Ernst Haeckel.

De grote Duitse filosoof en zoöloog Haeckel (1834-1919) verloor zijn hart aan deze minuscule maar wonderschone planktongroep van de radiolaria, ook wel stralendiertjes genoemd. Ondanks hun diameter van 0,1–0,2 millimeter tekende hij er honderden na. (De elf verschillende radiolarialampen van Bernotat en Borstlap zijn

Foto: Isabelle van Hemert

Het is lastig uitleggen wat een stralendiertje precies ís. Het is bijvoorbeeld meteen al geen dier, maar een protist. (De protisten zijn een restgroep van die geen plant, dier of schimmel zijn.) Radiolaria bestaan uit één cel huizend in een exoskelet van silica, een soort glas. Dit skelet, vol geometrische gangenstelsels en vreemde, stekelige sneeuwvlokpatronen, is altijd – daar danken radiolaria hun naam aan.

Ze komen uitsluitend voor in de open oceaan, van het oppervlak tot op grote diepten. Soms leven ze samen met algen, soms geven ze licht in het donker, soms zijn ze solitair en soms communaal. 

En soms hangen ze in je slaapkamer. 

(Is er een protistexpert in de zaal?)

2. Fotoalbum vol degenkrabben, naturalistische waarde

In de vroege ochtend glipte fotograaf Lynn Alleva Lilley vaak weg uit haar gezinsbestaan om foto’s te maken van het eerste licht gereflecteerd in het zeewater van Delaware Bay. Ze vond de lichtpatronen meditatief.

Maar op een dag stak een donkere, dikke naald recht omhoog uit zee. Later wat pootjes. Het bleek een degenkrab. Hij zwom op z’n rug in de zon. Lilley was verkocht. Ze zou nog vijf jaar lang studieus degenkrabben fotograferen, boven water, onder water, ’s nachts, onder de microscoop, wat dit jaar resulteerde in het briljantste fotoboek dat beeldredacteur Isabelle en ik in tijden hebben gezien: Deep Time.

Foto: Isabelle van Hemert

De foto’s geven een haast teder beeld van degenkrabben terwijl ze zich door het bestaan heen worstelen. Het boek zelf is ook heel mooi vormgegeven, door Rob van Hoesel van fotoboekuitgeverij  

Van Hoesel was als kind geen lezer, maar vooral een plaatjeskijker. De afbeeldingen in dierenboeken zogen hem een verhaal in, zorgden ervoor dat hij bijschriften en stukjes tekst las. Dat wilde hij ook met Deep Time.

‘Er is veel belangstelling voor het grensvlak tussen kunst en wetenschap’, zegt Van Hoesel. ‘Vaak wordt dan de visuele kant van wetenschap bedoeld, want de echte onderliggende wetenschap is taai en complex. We hebben hier toch geprobeerd niet enkel in het visuele te blijven, maar zowel een reflectieve als een feitelijke laag toe te voegen.’

Dat is vaak de opzet, maar het lukt lang niet altijd zo mooi als in Deep Time. Schitterend boek voor alle leeftijden.

(Bekijk meer krabfoto’s uit Deep Time in het stuk over

3. Kweek triops, intellectuele waarde

Heb je liever één degenkrab in de hand dan honderd op beeld, dan biedt de speelgoedzaak uitkomst. Voor een tientje koop je een

Triops lijken op miniatuur degenkrabben, ze worden een paar Je kweekt ze op in een plastic bakje vanuit gedroogde eitjes. ‘Zo kun je in je eigen huiskamer het ontstaan van prehistorisch leven meemaken!’ schreef Correspondentlezer Jelmer verheugd. 

Ik zocht op YouTube hoe zo’n huiskamertriops eruitziet, en vond het jazzy YouTube-kanaal Life in Jars van de 18-jarige Lefman Kan uit Amsterdam. Ik vroeg Kan om kweekadvies.

YouTube
Life in Jars over Triops kweken

Lefman raadt aan om een groter, glazen bakje te gebruiken in plaats van het plastic ‘aquarium’ dat in de goedkopere kits zit. ‘Dat bakje is heel erg klein. Dat betekent dat je de triops minder natuurlijk gedrag zult zien vertonen. Bovendien geldt: hoe meer water, hoe meer buffer. Een groter bakje is minder gevoelig voor temperatuurschommelingen en afvalstoffen, mocht je vergeten het water te verversen.’ 

Zijn jij en kind nou enthousiast over het triops-avontuur, bekijk dan zeker ook de andere filmpjes van Life in Jars, die Lefman volgen terwijl hij allerlei terraria en aquaria bouwt – gesloten mini-ecosystemen – met materiaal uit de natuur. 

YouTube
Life in Jars uitzinning over leven in een pot

Kans droge verwondering over het doorzettingsvermogen van het leven in zijn vensterbank werkt aanstekelijk. Misschien moet-ie

4. Marienbioloogbarbie, alle waardes

Volgens Mattel dromen meisjes met een barbie in handen van alles wat ze later kunnen worden. Daarom maakte Mattel samen met National Geographic wetenschapperbarbies. Zoals de entomoloogbarbie, compleet met plastic minikevers. De rangerbarbie die welpjes verzorgt. De astrofysicusbarbie die sterren bekijkt en deze marienbioloogbarbie, inclusief zonnebril en pinguïn.

Foto: Isabelle van Hemert

Pinguïns spenderen het grootste deel van hun leven in zee of op zee-ijs in Antarctica. Dat maakt ze mariene dieren en dus een geschikte accessoire van marienbioloogbarbie. Maar als de kleine écht marien bioloog wil spelen, had Mattel er beter een laptop en een bij kunnen leveren, aldus bioloog Thomas Oudman.

En trouwens ook een boot, een sleepnet, emmer, microscoop en wat zenders. ‘En veel geld vooral.’

Verder is de barbie van plastic en daarmee mogelijk ooit een bedreiging voor haar studieobject. (Krijg plastic maar eens Ik vroeg Mattel of er barbierecyclingprogramma’s zijn voor afgedankte poppen, maar heb nog niks gehoord.

‘Toch, ik vind haar wel stoer, het moet gezegd’, zei een passerende founder-filosoof Rob Wijnberg.

5. Boek vol scheldvogels, symbolische waarde

Louterender wordt het niet dan Aaron Reynolds’ boek Effin’ Birds: A Field Guide to Identification (2019). Honderdvijftig pagina’s aan scheldende vogels, opgedragen aan z’n schoonmoeder.

Volgens Reynolds is de boodschap achter elk lieflijk vogelpiepje een variant op ‘fuck off’. Reynolds bracht de vele manieren waarop vogels ons verzoeken naar de maan te lopen, op overzichtelijke wijze  

Als snel zie je dat er een Effin’ Bird is voor elke situatie. Een van mijn bazen voelde zich meteen verwant aan de ‘Who fucking cares’-meeuw. De redactiechef heeft nu ‘I have put up with enough bullshit for three lifetimes’-adelaar aan haar monitor getapet. De correspondent economie schoot haast vol van herkenning bij de ‘Who put these dumbfucks in charge’-fazant. 

En mijn favoriet: de ‘I bet this problem will go away if we have more fucking meetings’-eend.

Vogels kijken met kroost is nooit meer hetzelfde.

Op de hoogte blijven van m’n avonturen in niet-mensland? Ik schrijf over die andere 99 procent van de wereld: van pluizige pauwspin tot mens-varken-hybride. In deze mail houd ik je geregeld op de hoogte van vragen die ik heb, stukken die ik schreef of mooie wetenschapsverhalen van anderen. Schrijf je hier in voor mijn wekelijkse mail

Meer cadeautips?

Zes cadeautips ter bevordering van de dierenliefde bij het nageslacht We walgen van insecten en andere ongewervelden, terwijl ze enorm belangrijk zijn voor de planeet. Laten we hier wat aan doen, door de liefde voor kwallen en pissenbedden vroeg aan te wakkeren. Voor in de schoen of onder de boom: zes ongewervelde cadeautips. Klik hier voor ongewervelde presentjes