Australië staat al weken in brand, wat is er aan de hand?
Satellietbeelden laten zien dat er in alle kustgebieden van Australië nog duizenden losse natuurbranden woeden. Zo’n 18 miljoen hectare is de afgelopen weken in vlammen opgegaan. De meeste branden zijn in het zuidoosten, in de deelstaten Nieuw-Zuid-Wales en Victoria – en daar is ook sprake van een record. Maar ook in het noorden en westen van het land zijn natuurbranden. Dat zijn grotendeels savannebranden – die zijn minder afwijkend, en ook minder schadelijk voor de natuur.
Deze bosbrandencrisis is begonnen in november, met het invallen van de Australische zomer. Maar wat erachter schuilgaat is al veel langer bezig: een extreme droogte. Die houdt nu al drie jaar aan. Voor Australië was 2019 het droogste jaar ooit gemeten. De vorige zomer – die van 2018-2019 – was de heetste ooit. En ook in de huidige zomer sneuvelen steeds opnieuw hitterecords.
Wat heeft die branden direct veroorzaakt en wat maakt dat ze maar niet uitgaan?
Waar vuur is, is altijd een eerste vonk. Gezien het zeer grote aantal branden waar Australië deze zomer mee te maken heeft, valt dat niet te herleiden tot een enkele bron. Volgens bosbranddeskundigen kunnen de eerste vlammetjes tal van oorzaken hebben: een vonk van een elektriciteitskabel, een blikseminslag, felle zon in een glasscherf, een sigaret of een barbecue – je kunt het niet voorkomen, en die eerste brandhaarden zijn er altijd.
Dat de branden dit jaar zijn gaan woekeren, heeft alles te maken met de klimatologische omstandigheden: op veel plaatsen is de Australische natuur volkomen uitgedroogd. Veel planten zijn dood en alles vat vlam.
Door deze extreme omstandigheden hebben de branden ook een uitzonderlijk hoge intensiteit. Dat betekent dat ze grote vonkenregens produceren die brandwerende maatregelen, zoals het preventief afbranden van ondergroei of brandgangen (stroken zonder bomen en struiken) ineffectief maken: het vuur verspreidt zich in de praktijk overal even snel. Gezien de omvang en intensiteit van het vuur, is ‘blussen’ ook technisch onmogelijk. De Australische brandweer kan het vuur alleen vertragen en proberen enkele strategisch belangrijke plekken te beschermen.
Bosbranden ‘horen’ toch bij de Australische zomers?
Ja, dat klopt. Dat geldt vooral voor de branden in de zogeheten scrubs in het noorden van het land en langs de westkust – een landschap dat vooral uit grassen en struiken bestaat en vergelijkbaar is met de Afrikaanse savanne. Ook de eucalyptusbossen langs de oostkust hebben van nature te maken met bosbranden. Als deze een beperkte schaal hebben, helpen ze de variatie in het landschap groot te houden en zijn ze zelfs goed voor de natuur.
Bij zeer grote aaneengesloten branden, zoals die nu gaande zijn, is het effect omgekeerd: dan ontstaat juist een monotoon afgebrand landschap en hebben mobiele diersoorten te weinig toevluchtsoorden. Ecologen van de universiteit van Sydney zeggen dat de huidige bosbranden in Australië zeer grote natuurschade veroorzaken. Al meer dan een miljard zoogdieren, reptielen en vogels zijn omgekomen – en voor meerdere zeldzame buideldieren (die sowieso al langere tijd in aantal achteruitgaan) wordt gevreesd dat deze branden de genadeklap zijn. Hun volledige leefgebieden zijn verwoest. De ecosystemen langs de oostkust zullen naar verwachting van de Australische ecologen nooit meer volledig herstellen.
Het regent nu in veel brandgebieden, betekent dat dat het voorbij is?
Op regenachtige dagen valt er zo’n 10 tot 20 millimeter regen, lokaal nog meer. Dat kan de brandweer absoluut helpen om branden onder controle te krijgen, vooral omdat het de verspreiding van het vuur beperkt. Maar de droogte – een van de belangrijkste factoren bij de branden – zit niet in de lucht, maar in de bodem. (Dat zagen we ook in Nederland na de recorddroge zomer van 2018. Anderhalf jaar later is het vochttekort in onder meer Twente en de Achterhoek nog steeds niet aangevuld.)
De Australische droogte is nog veel extremer, terwijl het heetste deel van de zomer nog moet komen. Er is maandenlange regen nodig om zo’n vochttekort aan te vullen. Als nu na een enkele bui de zon weer gaat schijnen, is veel vegetatie in een mum van tijd opnieuw kurkdroog, waardoor nieuwe branden kunnen ontstaan of oude branden weer kunnen aanwakkeren. Het is dus nog lang niet voorbij.
Welke rol speelt klimaatverandering?
Het exacte antwoord op die vraag verschijnt naar verwachting begin februari. Dan komt de ‘attributiestudie’ uit waarmee gespecialiseerde klimatologen kunnen beantwoorden hoeveel groter de kans op deze extreme droogte én specifiek de bosbranden is geworden door de mondiale opwarming. Het is sowieso duidelijk dat die kans aanzienlijk groter is geworden. De belangrijkste factor is daarbij de toegenomen verdamping: warme lucht kan meer vocht bevatten, en onttrekt dit ook aan de bodem en de planten.
Via dit directe temperatuureffect schatten klimatologen dat de huidige situatie in Australië een ‘normale’ zomer wordt als de aarde zo’n 2,75 graden opwarmt. Wereldwijd is de aarde nu al tussen de 1,1 en 1,2 graden warmer geworden dan honderd jaar geleden. Australië zelf ligt iets boven het gemiddelde: het is er ruim anderhalve graad warmer dan een eeuw geleden.
Tot dusver heeft de mondiale opwarming niet geleid tot een substantiële verandering in de regenval in Australië. Die is van nature heel grillig, en mogelijk neemt die grilligheid in de toekomst zelfs toe: meer regen in natte jaren, minder regen in droge jaren. Op lange termijn wordt vooral in het westen van Australië ook een neerslagafname verwacht.
En wat is precies de invloed van de temperatuur van het zeewater?
Die is in Australië altijd heel groot, om de simpele reden dat het een eiland is. Het grote hypewoord van dit jaar is de ‘Indische Oceaandipool’ (IOD). Dat is een soort temperatuurwip die vergelijkbaar is met de bekendere afwisseling tussen de natuurlijke klimaatfenomenen El Niño en La Niña in de Grote Oceaan.
Afgelopen jaar zat de Indische Oceaandipool in een ‘positieve fase’. Tropische passaatwinden zijn dan krachtiger dan normaal, en blazen veel warm oppervlaktewater richting de Afrikaanse oostkust. Voor de Australische westkust welt dan dieper oceaanwater op, dat relatief koel is. Dat heeft een effect op het weer: de luchtdruk is er dan relatief hoog. Dit houdt vervolgens depressies en regen op afstand. Momenteel is het fenomeen niet meer terug te vinden op temperatuurkaarten van de Indische Oceaan – het water is er van west tot oost warmer dan normaal, waardoor het ook geen directe invloed meer heeft op de Australische droogte.
Klimaatmodellen geven aan dat de Indische Oceaandipool in een warmere wereld iets vaker in ‘positieve’ richting zal doorslaan, met meer van die passaatwinden die warm oceaanwater naar het westen blazen. Ook langs die route kan Australië rekenen op een toename van droogten.
Intussen zijn er grote overstromingen in Oost-Afrika en Jakarta. Is er een verband?
Ja, dat is geen toeval. Het heeft opnieuw te maken met die temperatuurwip in de Indische Oceaan. Het water voor de Afrikaanse oostkust was de afgelopen maanden flink warmer dan normaal. Dat brengt veel vocht in de lucht en er ontstaan krachtige tropische depressies, die van oost naar west over Afrika trekken en dan uitregenen. De neerslag was van Djibouti tot Oeganda 300 procent hoger dan normaal. Door hoge waterstanden en modderstromen zijn honderden mensen om het leven gekomen. De zwaarste neerslag is naar het zuiden van Oost-Afrika weggetrokken: Tanzania en Mozambique hebben nu veel meer regen dan normaal.
Ook dit is een patroon dat door klimaatverandering versterkt wordt. Voor Afrika als geheel wordt een toename van droogten verwacht, maar specifiek Oost-Afrika (met name de Hoorn van Afrika) kan juist rekenen op een toename van regen. Omdat de regenval daarbij wel heel grillig blijft, is dat niet zomaar goed nieuws voor deze landen.
De overstromingen in Jakarta zijn een nog iets ander verhaal. Normaal gesproken trekt rond december de moesson het noorden van Australië binnen, om daar het regenseizoen in te luiden. Die moessonregens zijn tot nog toe tegengehouden door de hoge druk – waardoor de tropische depressies veel langer boven Indonesië en Nieuw-Guinea zijn blijven hangen, en daar ook hun regen laten vallen. In Jakarta, dat ook nog eens langzaam in zee wegzakt, zijn al meer dan 60 doden gemeld.
Meer lezen?
Waarom onze zomers nu bloedheet zijn (en nog 6 ingrijpende gevolgen van klimaatverandering) Broeikasgassen veroorzaken de opwarming van de aarde. Maar wat zijn daarvan precies de gevolgen? Een overzicht. (Liever luisteren? Ik heb dit verhaal ook ingesproken.)Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!