‘Als vuilnisman moet je net zo goed worden bijgestaan als een CEO.’ 

Maar strafrechtadvocaat Zahra Boufadiss (28) merkt dat die rechtsgelijkheid onder druk staat.

Boufadiss is een van de vier strafrechtadvocaten van Van Essen Advocaten in Amsterdam. Ze verdedigt voornamelijk mannen die rechtsbijstand nodig hebben. Bijvoorbeeld omdat ze iets bij de Primark stalen of op een festival te veel pilletjes op zak hadden. Maar soms ook omdat ze verdacht worden van witwaspraktijken of moord. 

Boufadiss is sociaal advocaat – ongeveer 70 procent van haar zaken gaat om gesubsidieerde rechtsbijstand of pro Deo, oftewel: zonder dat de cliënt betaalt.

Nog wel.

Pro-Deoadvocaten dreigden massaal te gaan staken tijdens de eerste twee weken van januari van dit jaar. Twee weken lang zouden ze geen doen, omdat ze vinden dat ze meer uren werken dan ze vergoed krijgen.

De meeste advocaten, onder wie Boufadiss, zagen uiteindelijk af van de staking. Reden: minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) stelt 73 miljoen euro beschikbaar voor de sociale advocatuur,  

Volgens Boufadiss biedt de toezegging van Dekker slechts tijdelijk soelaas: ‘Eenmalig een bedrag uittrekken lost het structurele probleem van onderbetaling in pro-Deozaken niet op.’ 

Dus dreigt rechtsongelijkheid te ontstaan. 

Waarom Boufadiss besloot mensen te helpen

Terwijl Boufadiss aan haar bureau schuift, vertelt ze dat ze van huis uit meekreeg dat ze zich voor anderen moest inzetten. Ze werd in Deventer geboren als dochter van een Marokkaanse vader en een Nederlandse moeder, een docent Frans.

Boufadiss: ‘Wij praatten vroeger aan de keukentafel vaak over de maatschappij en actualiteiten. Mijn twee broers en ik raakten geïnteresseerd in de rol van de overheid tegenover kwetsbare groepen, en welke rechten die hebben.’

Boufadiss en haar twee broers gingen alle drie rechten studeren. Het strafrecht trok haar. ‘Je hebt er vaak te maken met cliënten die ver van je afstaan, bijvoorbeeld iemand die een moord heeft gepleegd. Dat vond ik als student spannend.’

Maar haar belangrijkste drijfveer is het helpen van anderen. ‘Ik wilde opkomen voor kwetsbare mensen. In het strafrecht sta je als individu tegenover een machtige overheid die steeds verdergaande opsporingsbevoegdheden inzet. De overheid kan je je vrijheid ontnemen. Je staat dan per definitie zwakker.’

Dus koos Boufadiss voor de sociale advocatuur.

Advocaten krijgen weinig voor pro-Deozaken

De gevolgen van onderbetaling treffen haar niet rechtstreeks, Boufadiss is in loondienst en krijgt een vast salaris. ‘De vergoeding voor mijn diensten gaat niet direct naar mij toe, maar naar het kantoor. Ik woon weliswaar niet in een koophuis en ben niet rijk, maar ik heb het goed.’

Maar haar vak staat onder druk. Boufadiss vertelt dat krap een derde van haar cliënten niet in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Voor hen rekent het kantoor 200 euro exclusief btw per uur. 

Een echtscheidingszaak neemt gemiddeld 25 uur in beslag, maar de advocaat wordt voor 6 tot 10 uur betaald

Voor de rest, de pro-Deozaken, krijgt het kantoor gemiddeld tussen de 50 en 60 euro per uur. ‘Soms meer, soms minder. Het hangt ervan af hoeveel uren ik aan een zaak kwijt ben. En daar moeten de kosten nog vanaf: de aansprakelijkheidsverzekering, de kosten voor het pand.’ 

Advocaten worden door de Raad voor Rechtsbijstand betaald op basis van het aantal punten dat aan een zaak is gekoppeld. Een zaak waarvan wordt uitgegaan dat-ie veel tijd kost, krijgt meer punten. Sociaal advocaten worden dus niet betaald op basis van hoeveel zij daadwerkelijk werken.

Uitgangspunt van dit systeem is dat een punt gelijkstaat aan gemiddeld een uur werk. Recent hebben drie onderzoekscommissies het geëvalueerd.

Maar dat gebeurt niet.

Met name in familiezaken (scheidingen, uithuisplaatsingen) is sprake van structurele onderbetaling. Een echtscheidingszaak neemt gemiddeld 25 uur in beslag, maar de advocaat wordt voor 6 tot 10 uur betaald. Dat komt neer op zo’n 35 euro per uur, exclusief kosten. 

Ook Boufadiss werkt meer uren

Aan haar eigen salaris merkt Boufadiss weliswaar niet dat ze voor pro-Deozaken minder betaald krijgt, maar haar kantoor merkt het wel. Ze haalt een declaratieformulier van de Raad voor Rechtsbijstand tevoorschijn om te illustreren hoe weinig het bedrijf voor haar piketzaken krijgt. ‘Eén punt staat voor 108,75 euro. Voor bijstand voorafgaand aan het politieverhoor krijgt een strafrechtadvocaat 0,75 punt. Voor bijstand tijdens het verhoor meestal 1,5 punt.’

Het verhoor neemt in werkelijkheid vaak twee dagen in beslag, vertelt Boufadiss. ‘De politie neemt eerst een sociaal verhoor af en vraagt dan naar persoonlijke omstandigheden van de verdachte; waar hij werkt, of hij verslaafd is. Daarna, vaak niet op dezelfde dag, volgt een zakelijk verhoor waarbij inhoudelijk op de verdenking wordt ingegaan.’

Ze is dan twee volle dagen aan het werk voor 163 euro, inclusief reistijd en voorbereiding. ‘Soms duurt het verhoor nog langer, omdat we gebruikmaken van een telefonische tolk. Het is mij ook weleens overkomen dat ik drie keer voor hetzelfde verhoor terug moest komen, omdat de politie nog vragen had.’

Ook de wachttijd bij zittingen van de politierechter wordt niet vergoed. ‘Vaak zit ik anderhalf uur onbetaald te wachten, dat is geen uitzondering. Dit komt vaker voor omdat de politierechter veel zaken in korte tijd moet afhandelen en daardoor uitloopt.’

Hoe onderbetaling leidt tot uitholling van de rechtsstaat

Boufadiss koos voor de sociale advocatuur, maar die richting is niet populair onder toekomstige advocaten. Uit een door de Orde van Advocaten gehouden enquête onder zevenhonderd blijkt  

Het verwondert Boufadiss niet. ‘Kantoren nemen minder snel beginnende advocaten aan omdat ze zich afvragen of ze hun dure opleiding wel kunnen betalen. En steeds meer kantoren laten aspirant-advocaten zelf hun opleiding betalen. Talentvolle kandidaten die niet kunnen lenen, haken dan af.’ 

Veel sociaal advocaten leggen het bijltje erbij neer. In drie jaar tijd stopten er zo’n Uit een enquête van de SP onder 1.200 sociaal advocaten bleek  

Kantoren worden noodgedwongen kritischer bij het aannemen van een zaak. Ook Boufadiss’ werkgever beoordeelt nieuwe zaken scherp.

‘Talentvolle kandidaten die niet kunnen lenen, haken af’

Ze betreurt die ontwikkeling. ‘Wij willen niemand weigeren. Maar als wij een zaak overnemen, omdat de cliënt vindt dat zijn huidige advocaat niet het onderste uit de kan haalt, dan weten wij dat de vorige advocaat vaak al op heeft gemaakt. De conclusie is dan: niet doen, want hier lijdt het kantoor verlies op. Soms doen we het toch, bijvoorbeeld omdat het om een oud-cliënt gaat.’ 

Advocaten kunnen een verzoek om uitbetaling van extra uren aan de Raad voor Rechtsbijstand voorleggen, maar volgens Boufadiss kost zo’n verzoek veel tijd en levert het zelden iets op. 

Ze wijst naar de wand die tot de nok is gevuld met ordners. ‘Pas als het een groot dossier betreft met ongeveer drie van die ordners, maak je kans op extra uren. Je moet dan aantonen dat de zaak zo bewerkelijk is, dat deze uitzonderlijk veel werk oplevert. Dat lukt bijna nooit. Zelfs niet als het gaat om een grote witwaszaak waarbij veel getuigen moeten worden gehoord.’

Het leidt allemaal tot rechtsongelijkheid, aldus Boufadiss. ‘Ik zie dat minder kantoren nog pro-Deozaken willen doen. Doen ze die wel, dan kunnen ze deze vaak niet goed voorbereiden. Zulke zaken kosten namelijk veel tijd, maar brengen niet genoeg op om alleen daarmee een kantoor draaiende te houden, waardoor kantoren liever betaalde zaken aannemen. Het betekent dat mensen met een kleine beurs zich steeds minder goed kunnen verweren tegen de overheid.’ 

Laatst werd ze benaderd door een cliënt die ging scheiden. ‘Hij had daarvoor al vier kantoren benaderd. Hij kon pas door het vijfde kantoor pro Deo worden geholpen. Dat moeten we toch niet willen in een rechtsstaat als Nederland?’

Meer lezen?

De regering bezuinigt op sociale advocatuur, terwijl twee derde van de gesubsidieerde zaken tegen de overheid loopt Het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand aan mensen met een smalle beurs kraakt in zijn voegen. Het zou te duur zijn. Advocaten worden onderbetaald. De minister wil er zo veel mogelijk vanaf. Intussen gaan twee derde van de gesubsidieerde zaken tegen de overheid zélf. Lees de analyse van Marc Chavannes hier