De teller van het nieuwe coronoavirus – voluit 2019-nCoV – staat op 60.347 gevallen en 1.369 doden. Het begon met enkele besmettingen in Wuhan, China, maar momenteel zijn er al in meer dan dertig landen mensen geïnfecteerd. In China zijn miljoenen mensen afgesneden van de buitenwereld, bedrijven blijven dicht en op steeds meer plekken is er een tekort aan mondmaskers.

Ik ben van oorsprong bioloog en werkte tien jaar bij Tibotec, een farmaceutisch bedrijf dat onder meer onderzoek deed naar HIV-remmers. In deze explainer wil ik een aantal basale vragen over deze virusuitbraak bespreken. Te beginnen met:

Wat is een virus?

Een virus stelt niet veel voor: Het heeft geen stofwisseling en geen zintuigen. Het enige wat een virus wél kan, is zichzelf kopiëren. Daarvoor moet het binnendringen in een cel en zijn genen ergens in het DNA van die cel plakken, zodat die meegekopieerd worden als er een nieuwe kopie van dat DNA gemaakt wordt. Uit die kopie ontstaat dan weer een nieuw viruspartikel dat dan weer andere cellen kan infecteren, enzovoort.

Naar schatting bestaan er die zoogdieren kunnen infecteren. Maar niet alleen zoogdieren hebben last van virussen, alle organismen – planten, zwammen, vissen, bacteriën – kunnen er door geïnfecteerd worden. In totaal zijn er waarschijnlijk verschillende virussen.

Van de meeste hebben we als mens geen last. Tot december vorig jaar waren er maar  virussen die menselijke cellen konden infecteren. Toen kwam er dus eentje bij. 

Waar komen nieuwe virussen vandaan?

Nieuwe virussen ontstaan omdat een bestaand virus erin slaagt om een nieuw soort gastheer te besmetten. Zo ontstond HIV, toen een slordige honderd jaar geleden het apenvirus SIV de sprong maakte naar de mens. Mazelen ontstonden uit een ebola is waarschijnlijk afkomstig van

Ook het nieuwe coronavirus is overgesprongen van een andere diersoort. Welke diersoort dat is weten we nog niet zeker. 2019-nCoV is nauw verwant aan een vleermuizenvirus, maar waarschijnlijk heeft het via een zijn weg naar de mens gevonden.

Waarom worden we ziek van virussen?

We kennen virussen natuurlijk vooral omdat je er ziek van kan worden. HIV heeft al meer dan op zijn geweten, de griep maakt elk jaar ergens tussen de 250.000 en 650.000 slachtoffers. Toch word je gelukkig niet van elk virus dat je lichaam binnendringt ziek. Toen onderzoekers 706 monsters van 102 gezonde vrijwilligers analyseerden, waren de proefpersonen met gemiddeld vijf al vertoonden ze geen enkel teken van ziekte. De kans is dus groot dat er op dit moment een aantal virussen jouw cellen als kopieermachine gebruiken.

Virussen verschillen dus in de mate waarin ze schade aanrichten in ons lichaam. Zogeheten zijn, voorzover we weten, onschuldig. De meeste zijn ook niet erg gevaarlijk. Je wordt er verkouden van, maar daar blijft het doorgaans bij. Aan een griepinfectie sterft minder dan Als je besmet wordt met ebola, heb je en rabiës, het virus dat hondsdolheid veroorzaakt, is  

Waarom sommige virussen ons niet, maar andere ons wél ziek maken of zelfs doden, weten we niet. Wel weten we dat virussen meestal gevaarlijker zijn als ze net van een andere diersoort Dat komt omdat ons immuunsysteem ze nog niet herkent als potentieel gevaarlijke indringers. Daardoor kunnen ze ongehinderd hun gang gaan. Deze nieuwe virussen zijn ook nog niet aangepast aan het leven in een mensenlichaam. Virussen hebben niets te winnen bij het doden van hun gastheer, want als deze sterft, kan het virus zich minder makkelijk verspreiden. Veel virussen evolueren dus uiteindelijk naar een onschuldiger vorm die verspreiding makkelijker maakt.

Hoe dodelijk is het nieuwe coronavirus?

Bij de meeste mensen valt covid-2019, de ziekte die je kan krijgen door infectie met 2019-nCoV, wel mee. Het lijkt nog het meeste op een griepje: koorts, hoesten en vaak ook kortademigheid. Maar een aantal mensen, vooral ouderen en mensen met een zwakke gezondheid, gaan eraan dood. Hoe dodelijk covid-2019 exact is, weten we nog niet. Op het moment dat ik dit schrijf, zijn er ruim 60.000 bekende besmettingen en kostte het virus aan iets meer dan 1.300 personen het leven. Op basis van die cijfers is de kans dat je als besmet persoon sterft aan 2019-nCoV iets meer dan 2 procent, maar dit is mogelijk een overschatting. Toen in 2009 de varkensgriep uitbrak in Mexico, meldden de eerste berichten een sterftekans van Later bleek dat er heel veel milde gevallen van het virus niet waren opgemerkt. Veel dragers van het virus werden er dus niet of nauwelijks ziek van, dus de sterftekans was in feite  

Ook bij 2019-nCoV is de kans groot dat we veel milde gevallen over het hoofd zien. Tot nu toe zijn alleen mensen die ernstig ziek zijn onderzocht op de aanwezigheid van het virus. Het werkelijke aantal besmettingen ligt dus waarschijnlijk hoger dan we nu denken, en de sterftekans als je besmet bent waarschijnlijk een stuk lager. 

We weten wel dat het nieuwe coronavirus een stuk minder dodelijk is dan andere recente epidemieën van In 2002 kostte de uitbraak van – ook een coronavirus – het leven aan ongeveer 10 procent van de ruim 8.000 mensen die erdoor besmet waren. een virus dat in 2012 in Saoedi Arabië uitbrak, doodde bijna 30 procent van de 2.500 besmette personen. 

Hoeven we ons dan geen zorgen te maken over 2019-nCoV?

Toch wel. Want de kans dat je sterft als je besmet wordt, zegt niet veel over het totaal aantal slachtoffers dat een virus kan maken. Maar heel weinig mensen die besmet worden door de griep sterven eraan, toch kost deze ziekte jaarlijks aan honderdduizenden mensen het leven. Minstens even belangrijk als de sterftekans is de besmettelijkheid van een virus.

Niet elk virus kan van mens tot mens overgedragen worden. Als je besmet wordt met rabiës is dat bijna altijd een doodsvonnis, maar als je geïnfecteerd bent met dat virus kun je gelukkig geen andere mensen besmetten. Als dat wel het geval was zou deze ziekte maken. 

Veel virussen slagen er wel in om zich van mens tot mens te  Daar zijn ze niet allemaal even goed in. Het potentieel aantal mensen dat door één besmette persoon geïnfecteerd kan worden, noemt men de R0. Als deze R0 kleiner is dan één, dan zal een besmet persoon gemiddeld minder dan één andere persoon infecteren. Zo’n virus zal al snel uitdoven. Een virus met een R0 van pakweg 10 is een veel groter probleem. Als elke besmette persoon tien anderen besmet, zal het aantal gevallen van die ziekte exponentieel stijgen.

2019-nCoV kan zich jammer genoeg van mens naar mens verplaatsen. Dat gebeurt waarschijnlijk via kleine speekselbelletjes. De R0 kennen we nog niet, maar wereldgezondheidsorganisatie WHO schat dat elke besmette persoon tussen de anderen kan besmetten. Dit betekent niet dat elk persoon ook zoveel mensen zal besmetten, want de R0 is een maat van het potentieel aantal besmettingen. SARS had bijvoorbeeld een R0 van 2-5, maar besmette uiteindelijk maar achtduizend mensen. Dat kwam omdat men erin slaagde om ziektegevallen snel te herkennen en de besmette personen te isoleren, zodat ze geen

Of dat ook bij 2019-nCoV zal lukken, hangt vooral af van de vraag of mensen al besmettelijk zijn voordat er symptomen optreden. In het ideale geval zijn mensen pas besmettelijk nadat ze al duidelijke tekenen van ziekte vertonen, want dan kunnen we deze zieken vrij eenvoudig isoleren. In een worstcasescenario verspreiden mensen het virus dagenlang voordat duidelijk is In dat geval zal het veel moeilijker worden om de verspreiding van het nieuwe virus in te dammen.

Wat staat er ons te wachten?

Dat is de hamvraag natuurlijk. En een vraag zonder duidelijk antwoord. Mogelijk lukt het om, net als bij SARS, de meeste gevallen tijdig op te sporen en de ziekte in te dammen. In dat geval zal 2019-nCoV waarschijnlijk enkele duizenden slachtoffers maken, waarna we er niets meer over horen. Maar dit scenario lijkt weinig waarschijnlijk. SARS bereikte nooit een metropool, waardoor het veel eenvoudiger was om alle gevallen op te sporen. 2019-nCoV brak uit in een miljoenenstad (Wuhan) en is nu al aanwezig in meer dan dertig landen. Het opsporen en opvolgen van alle mogelijke besmettingen is dus bijna onmogelijk. Nog een factor die het opsporen van 2019-nCoV moeilijker maakt: de eerste symptomen zijn vaak erg mild en lijken op die van een verkoudheid. Daarmee ga je meestal niet naar de dokter, zodat je pas veel later ontdekt dat je drager bent.

De kans is dus best groot dat we 2019-nCoV niet onder controle krijgen. Maar misschien hebben we geluk en ligt de dodelijkheid veel lager dan we nu denken. In het beste geval krijgen we dan een extra virus dat iets verkoudheidsachtigs veroorzaakt. Vervelend, maar niets om je zorgen over te maken.

In het slechtste geval slaagt 2019-nCoV erin om onze maatregelen te omzeilen en is de sterftekans ook redelijk hoog. Dan zal 2019-nCoV lijken op een nieuw soort griep, met jaarlijks honderdduizenden doden of, in het allerslechtste geval, een veelvoud daarvan.

Welk van deze scenario’s werkelijkheid zal worden, weten we nog niet. Voorspellen is moeilijk, vooral als het over de toekomst Dat geldt zeker voor virussen. Van het ebolavirus dacht men lang dat het nooit veel slachtoffers zou maken: daarvoor leek het te dodelijk. De ziekte manifesteerde zich zo snel dat je besmette mensen eenvoudig in quarantaine kon plaatsen. Maar in 2014 brak het virus toch totaal uit in West-Afrika, met meer dan elfduizend doden  

Kunnen we niet snel een behandeling produceren?

Er zijn twee mogelijke manieren om een virusinfectie te behandelen. Misschien vinden we een medicijn: een molecuul die ervoor zorgt dat het virus er niet meer in slaagt om zichzelf te Jammer genoeg is dit geen snelle oplossing. Zelfs als we snel een pil vinden, duurt het minstens een jaar eer die verkrijgbaar zal zijn. Misschien hebben we geluk en werkt een middel tegen een ander virus ook tegen 2019-nCoV. Daar doen verschillende bedrijven en universiteiten op dit moment

Een andere optie is de ontwikkeling van een vaccin. Ook dat is in het verleden al eens gelukt. Door massale vaccinatiecampagnes is het dodental van ziektes als de mazelen en polio enorm afgenomen. Maar ook de ontwikkeling van een vaccin kost veel tijd. En daarna moet je nog een massale inentingscampagne starten. Ook geen kortetermijnoplossing dus. 

Wat kun je zelf doen om te voorkomen dat je besmet raakt met 2019-nCoV?

De verkoop van mondmaskers piekt. Toch is er nauwelijks bewijs dat die dingen je beschermen tegen het virus. Gewone chirurgenmaskers zijn gemaakt om je tijdens een operatie te beschermen tegen spatten van bloed of andere lichaamsvochten, maar houden rondzwevende viruspartikeltjes niet tegen. Speciale maskers, zogeheten N95 respirators, doen dat wel. Maar die zijn erg onhandig om te dragen. Het beste advies? Regelmatig en grondig je handen wassen. Het bijkomende voordeel daarvan is dat het je ook beschermt tegen griepvirussen. En de kans dat je die tegenkomt is op dit moment in Nederland vele male groter dan de kans dat je besmet wordt met 2019-nCoV. 

Komen er nog nieuwe virussen?

Zelfs als we 2019-nCoV onder controle krijgen, staat ons waarschijnlijk de komende jaren een uitbraak van een ander virus te wachten. Men schat dat er ergens tussen de 631.000 en 827.000 virussen bestaan die de sprong naar de mens Doordat we met steeds meer mensen bijna elke plek op deze wereldbol bezetten, wordt de kans groter dat we met een van deze virussen in Als we pech hebben is dat nieuwe virus overdraagbaar van mens tot mens, erg besmettelijk en erg dodelijk. Dan zal het, doordat we steeds vaker in grote steden wonen en steeds meer reizen, niet eenvoudig worden om zo’n uitbraak in de kiem te smoren. Ook als de komende maanden blijkt dat de impact van 2019-nCoV wel meevalt, is het gevaar dus nog niet geweken.

Meer lezen?

Na 30 jaar en 15 miljard dollar is polio bijna helemaal uitgeroeid. Hoe? Het was een van de grootste gezondheidscampagnes ooit: polio uitroeien. 30 jaar en 15 miljard dollar verder is het aantal gevallen met 99 procent gedaald. Hoe kon dat? Lees het artikel hier