Toen ik in juli 2019 op De Correspondent lanceerde om een nieuwe bijsluiter te bedenken, had ik niet verwacht dat we enkele maanden later met een hecht team deze nieuwe bijsluiter zouden presenteren bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Ik had ook nooit durven dromen dat we als team een aanvraag zouden indienen voor een subsidie waarmee we iemand een jaar kunnen betalen om deze tool verder te ontwikkelen. 

Toch is dat wat er de afgelopen wintermaanden – voordat de coronapandemie ons verraste – is gebeurd. Even terug naar het begin.

Vorig jaar zomer schreef ik samen met het Instituut Verantwoord Medicijngebruik – middelen die vaak worden ingenomen, maar geen of weinig toegevoegde waarde hebben voor de patiënt. Bij probleemgedrag bij dementie worden er bijvoorbeeld vaak antipsychotica voorgeschreven. Die pillen werken nauwelijks, maar zorgen wel, alleen al in Nederland, voor meer dan vijfhonderd extra sterfgevallen per jaar. 

We slikken ook massaal statines om de kans op hartaandoeningen te verkleinen. Die geneesmiddelen hebben bij patiënten met een laag risico nauwelijks invloed op de kans dat je hartproblemen krijgt, maar zorgen wel vaak voor maagklachten, duizeligheid, vermoeidheid en hoofdpijn. Zelfs veel geneesmiddelen tegen kanker hebben vaak meer nadelen dan voordelen.  

Al die nutteloze pillen veroorzaken veel ellende. Ze genezen niet, maar zorgen wel voor vervelende bijwerkingen. En ze kosten ook geld. Geld dat we als samenleving beter aan nuttige zorg zouden uitgeven. Een mogelijke oplossing voor dit probleem? Betere informatie. Als patiënten een duidelijk overzicht zouden hebben van de voor- en nadelen van een middel, zouden er minder nutteloze pillen geslikt worden. 

Je kan moeilijk verwachten dat iedere patiënt voor hij een pil slikt eerst de hele wetenschappelijke literatuur over dat middel doorspit

Jammer genoeg is die informatie momenteel moeilijk te vinden. Je kan moeilijk verwachten dat iedere patiënt voor hij een pil slikt eerst de hele wetenschappelijke literatuur over dat middel doorspit. En dus schreef ik een oproep voor een betere bijsluiter. Konden we die enorme lap dichtbedrukt papier in het medicijndoosje niet vervangen door een bijsluiter die je wél de informatie geeft die je nodig hebt om te beslissen of je een geneesmiddel al dan niet wilt innemen?

Jullie op deze oproep en verschillende Correspondentleden – artsen, apothekers, app-developers – boden aan om mee te helpen. In november vorig jaar kwamen we een eerste keer samen. Tijdens die concludeerden we dat de huidige bijsluiter op de verkeerde plek zit. Als je mensen die informatie wilt geven die ze nodig hebben om een weloverwogen beslissing te nemen over het slikken van een medicijn, heb je niet veel aan een tekst die je pas te zien krijgt als je dat middel al in huis hebt. De informatie moest dus eerder in het voorschrijfproces beschikbaar zijn en moest dus ook niet bijsluiter heten, maar iets dat je helpt besluiten. Een besluiter dus. 

Welke informatie heb je nodig?

Om het allemaal behapbaar te maken besloten we ons voorlopig te focussen op twee geneesmiddelen: We kozen deze middelen omdat ze vaak voorgeschreven worden, terwijl de afweging tussen voor- en nadelen van deze middelen vaak erg moeilijk is. En we wilden input vragen aan de leden van De Correspondent. Welke informatie heb je nodig over deze medicijnen om een weloverwogen besluit te nemen? En, als je dit middel ooit geslikt hebt, heb je die informatie ook gekregen?

We ontvingen 137 ingevulde enquêtes. Daaruit bleek dat vonden dat ze door hun arts niet voldoende geïnformeerd werden voor ze een van die middelen begonnen te slikken. Zo werd het belangrijkste nadeel van oxycodon – dat spul is erg verslavend – maar met 30 procent van de patiënten besproken. Ook bij het voorschrijven van simvastatine vonden veel patiënten dat ze niet voldoende informatie kregen. Driekwart van de respondenten gaf aan dat hen niets verteld was over de van die pillen.

Begin januari kwam het besluiterteam weer samen om ons concept verder uit te werken. In samenwerking met Clockwork, een bedrijf dat ‘digitale oplossingen’ aanbiedt, slaagden we erin om in een middag onze ideeën te concretiseren. De besluiter zou een tool worden waarin een eerst een aantal gezondheidsparameters kan ingeven. Welke parameters, dat hangt af van het geneesmiddel. Bij statines is het belangrijk om te weten hoe hoog je cholesterolniveau is en of je al ooit een hartaandoening gehad hebt, bij oxycodon wil je bijvoorbeeld weten waar je welke pijn hebt. 

Daarna peilt de besluiter wat jij als patiënt belangrijk vindt. Ook die vragen kunnen verschillen per geneesmiddel. Omdat statines regelmatig spierproblemen veroorzaken, is het zaak om na te gaan hoe belangrijk de patiënt een actieve levensstijl vindt, terwijl het bij oxycodon, een middel dat je rijvaardigheid kan beïnvloeden, van belang is om te weten of je autorijdt.  

Voorbeeldscherm van app met slider om aan te geven hoe belangrijk het is om auto te rijden.
Illustraties door Clockwork, het strategiebureau dat het besluiterproject (dat startte bij de stukken van Ruben Mersch) heeft gecoördineerd.

De besluiter geeft je vervolgens een overzicht van de voor- en nadelen van dat middel, toegespitst op jouw situatie. Als jij of je arts meer informatie wilt, kunnen jullie doorklikken. Op die manier kan je ook kwantitatieve informatie opvragen: hoeveel procent van de mensen krijgt last van een bepaalde bijwerking en hoe ernstig is deze? Hoeveel procent van de personen die dit geneesmiddel nemen is na een bepaalde periode genezen of ziet een duidelijke vermindering van zijn klachten? Ten slotte stelt de tool je ook een aantal alternatieven voor die mogelijk beter bij jou passen. 

Deze besluiter kan je het beste samen met je arts invullen. De besluiter geeft structuur aan dat gesprek en zorgt ervoor dat alle belangrijke aspecten van een geneesmiddel tijdens de consultatie worden besproken, zodat jullie samen en op basis van de meest recente gegevens, een weloverwogen beslissing kunnen nemen.

Stond ik daar ineens onze besluiter te pitchen

Ondertussen had ook het lucht gekregen van de besluiter. De projectleider van hun initiatief om de geneesmiddeleninformatie te verbeteren schoof aan op onze laatste vergadering, en ik mocht ons idee komen voorstellen op hun hoofdkantoor in Utrecht. Daar had het CBG eind januari een georganiseerd, waar ontwikkelaars van applicaties die een beter medicijngebruik willen stimuleren hun idee mochten komen pitchen. Wij dus ook. Stond ik plots voor een onze besluiter te pitchen! Na mijn praatje was er veel interesse. Van het CBG, maar ook van verschillende aanbieders van geneesmiddeleninformatie.

Maar met interesse alleen koop je niets. Het besluiterteam bestaat, tot nu toe, uit Als we de besluiter echt willen lanceren, dan hebben we geld nodig waarmee we iemand kunnen betalen om onze ideeën verder uit te werken. Gelukkig ontdekte Rieke, een van de leden van het besluiterteam, dat we hiervoor subsidie kunnen aanvragen bij  Wel een probleempje: de deadline was al enkele weken later en we moesten nog een aanvraagdossier schrijven, een onderzoeker vinden en een academische instelling die het onderzoek wilde begeleiden.

Er volgde een hectische periode. spraken hun netwerk aan, schreven mee aan het aanvraagdossier en doken in de wetenschappelijke literatuur. Op het resultaat mogen we trots zijn. Onze aanvraag Towards a Shared Decision Aid to improve concordance and prescription behavior hebben we begin maart ingediend. In juli weten we of we het geld – 50.000 euro – toegekend krijgen. Als we dat geld krijgen kunnen we ons prototype verder ontwikkelen. Allemaal duimen dus.  

Betere beslissingen, betere gezondheidszorg

Ons idee, de besluiter, is natuurlijk niet helemaal nieuw. In vakjargon heet zo’n tool een shared decision aid en die worden meestal ontwikkeld voor vrij ingrijpende medische ingrepen – moet ik mijn borsten laten amputeren als ik borstkanker heb? Zal ik me laten screenen op prostaatkanker? Maar er zijn er ook die je helpen bij de beslissing om al dan niet te starten met een bepaald medicijn.

In 2017 verzamelde het Cochrane-instituut al het onderzoek naar deze De conclusies waren duidelijk: patiënten die een duidelijk overzicht kregen van de voor- en nadelen van een medische ingreep waren beter geïnformeerd, namen beslissingen die beter aansloten bij wat zij belangrijk vonden en waren achteraf vaker tevreden over hun beslissing. Als we het besluiterproject kunnen voortzetten en voor een aantal geneesmiddelen besluiters kunnen ontwikkelen, zal dat dus leiden tot betere beslissingen en tot een betere gezondheidszorg. 

Ik ben gestart met dit project vanuit de overtuiging dat je, als je een pil slikt, het recht hebt om te weten wat de gevolgen daarvan zullen zijn. Het is jouw lichaam en jouw leven, dus jij mag meebeslissen. Het besluiterteam en ik zullen ons idee dus blijven pitchen. Niet omdat we er zelf veel bij te winnen hebben, maar wel omdat we geloven dat het nodig is.

Meer lezen?

Illustratie door Ralph Zabel Waarom hoestsiroop *kuch* niet werkt. Net als andere medicijnen die we massaal slikken Bij veel medicijnen is de voornaamste werking de bijwerking. Toch worden dit soort nutteloze geneesmiddelen massaal geslikt, wat zorgt voor veel menselijke ellende – om nog maar te zwijgen over de kosten. Ik ging op zoek naar de treffendste voorbeelden van zinloos medicijngebruik omdat ik uiteindelijk wil weten: hoe voorkomen we dit? Lees het artikel hier