Dit gaat over ons. Terwijl Nederland worstelt met z’n eigen coronacrisis, staan we collectief te kijk in de rest van Europa. Als harteloze hufters. En we hebben het maar half door. 

De storm van die Rutte en Hoekstra in Europa over zichzelf hebben afgeroepen is niet zomaar het gevolg van een pr-blunder, een toevallig gebrek aan tact of medeleven. De hoon en haat die Nederland treft in Italië, Spanje en Portugal zijn niet zomaar het gevolg van krenterigheid of een gemis aan solidariteit met mede-Europeanen in hun uur van hoogste nood.

Dit Hollandse drama onthult wie we zijn geworden in jaren van gedachteloos liberaliseren en individualiseren. Alles willen besturen in termen van geld heeft ons vervreemd van een aanzienlijk deel van Europa. Misschien wel van onszelf. Dit ‘mooie land’, waar de premier graag naar verwijst, is meer dan een markt.

Dit Hollandse drama onthult wie we zijn geworden in jaren van gedachteloos liberaliseren en individualiseren

De weigering van de Nederlandse regering om directe aan de meest getroffen landen mogelijk te maken is het gevolg van een diepgeworteld onbegrip voor de essentie van de Europese samenwerking. Die mag zijn begonnen als een die via landbouw is uitgegroeid tot een handelsgemeenschap en een gemeenschappelijke markt, maar is in de eerste plaats een waardengemeenschap.

Nooit meer oorlog betekende: wij delen dezelfde beschavingswaarden van waarachtige democratie, mensenrechten en medemenselijkheid. Daar houden we elkaar aan. Op die basis is een gemeenschappelijk rechtssysteem gebouwd. Nieuwe leden toetsen we aan die normen en waarden.

Daarom is de greep naar de door de democratisch gekozen minister-president van Hongarije zo Hij gebruikt corona als alibi maar sorteerde er al jaren op voor. Als Nederland het voortouw zou nemen van consequente kritiek op Orbáns optreden en het zoeken naar een zinvolle gemeenschappelijke reactie, dan zou dat voor honderd procent stroken met de essentie van de Europese Unie.

Maar minister van Financiën Wopke Hoekstra dacht dat het – in het midden van een rampzalige pandemie – verstandig was de Europese Commissie eerst te vragen hoe het komt dat een aantal andere lidstaten hun begrotingstekort nog niet op orde hebben. Over extra hulp kunnen we later nog wel ’s praten.

Hij heeft inmiddels dat zijn toon ‘te weinig empathie’ toonde. Maar deze faux pas was veel fundamenteler dan een kwestie van toon.

Hij herhaalde dat het in eerste instantie om een gezondheidscrisis ging. Daarin past volgens hem solidariteit. Maar hij zei opnieuw niet hoe hij die wilde toedienen. Hoekstra hield vast aan het Nederlandse standpunt dat er geen moeten worden uitgegeven. Verdedigbaar, maar de minister heeft nog steeds niet begrepen wat er aan de hand is.

‘Weerzinwekkend, zinloos en totaal onacceptabel’

De in Zuid-Europa was ongebruikelijk luid en bitter. De Portugese premier Costa noemde de opstelling van Hoekstra ‘weerzinwekkend, zinloos en totaal onacceptabel’. In Spanje en Italië wordt de woede en verbijstering vergroot doordat allerlei circuleren over de harteloze wijze waarop in Nederland ouderen de toegang tot de intensive care wordt ontzegd.

In Spanje en Portugal voelt men zich ten onrechte aangesproken: daar zijn de overheidsfinanciën wel degelijk gesaneerd sinds de banken- en eurocrisis van 2008 en volgende jaren. De Italiaanse oud-premier wijst er bovendien op dat Italië drie keer zo veel geld in het ESM-noodfonds heeft zitten als Nederland en geen cent extra vraagt van Nederland. Ook oud-premier Mario Monti, die de Nederlandse financiële soberheid wel kan waarderen, riep Nederland op nu z’n minder strenge kant te laten zien: dit gaat niet over la dolce vita, maar over la vita, het leven zelf.  

Premier Rutte heeft minstens evenveel kritiek te verduren vanwege het letterlijk onbehulpzame standpunt van Nederland. Hij had het bij zijn collega’s toch al verbruid door eerder bij de onderhandelingen over een nieuwe meerjarenbegroting voor de EU met een biografie van Chopin naar de vergadering te komen. Zijn standpunt was: geen cent erbij, praat u gerust de hele nacht verder. Een ronduit puberale streek.

Een groep vooraanstaande Italiaanse politici schreef een waarin Europa’s grootste land werd opgeroepen zich los te maken van die schraperige Hollanders, die met hun sluwe belastingparadijs landen als Italië miljarden aan belastinggeld van Italiaanse bedrijven kosten. Zij vroegen Duitsland steun om nu te kunnen bewijzen ‘dat Europa sterker is dan degenen die een zwakker Europa wensen beweren’ – een duidelijke oproep om de anti-Europese Lega van Matteo Salvini wind uit de zeilen te nemen.

Hoe kon Rutte zo bot optreden?

Ik heb me de afgelopen dagen afgevraagd hoe een van de langstzittende Europese regeringsleiders zo tactloos, om niet te zeggen bot heeft kunnen optreden. Het kan een onderhandelingsspel zijn. Nationaal financieel belang uitvechten op het scherp van de snede. Maar, afgezien van de vraag of dat gepast is terwijl er duizenden doden per dag vallen: hoe effectief kan dat zijn als velen je gaan minachten en haten?

De premier die in eigen land krijgt vanwege zijn kalm, weloverwogen leiderschap in crisistijd, loopt in Europa als een stier door de ziekenboeg. Hij spreekt over het ‘volwassen, democratische, trotse Nederland’, maar ziet niet in dat hij het volwassen, democratische, trotse Italië tot in het diepst van z’n ziel kwetst. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?   

Hoe effectief is scherp onderhandelen als velen je gaan minachten en haten?

Nu is het vast beleid van Nederland en Duitsland om de zuidelijke landen geen vinger te willen toesteken omdat zij de hele hand pakken. De manier waarop mede onder aanvuring van Nederland Griekenland in 2010 is aangepakt en afgedroogd, grenst aan het sadistische en was vooral goed voor Franse, Duitse en Nederlandse banken.

Maar destijds ging het om eigen schulden, het niet kunnen hervormen van de eigen staatshuishouding. Vandaag om een van buiten komend virus dat alle lidstaten treft zonder aanzien van staatsschuld of belastingmoraal.

Ook economisch is de huidige Nederlandse opstelling ten aanzien van Europese monetaire solidariteit onzinnig. Het is zeer uitzonderlijk dat de president van de Nederlandse Bank, Klaas Knot, en zijn voorganger Nout het kabinetsbeleid afvallen. Wees solidair en lenig de nood, is hun boodschap.

Eenzelfde klaroenstoot gaven in een open brief. Nederland heeft als open economie belang bij het economisch en mentaal welzijn van alle lidstaten, zeker van Italië, de derde economie van de Europese Unie. Het ESM-noodfonds kan zonder langdurige procedures een corona-kredietlijn openen waar de Italianen zo nodig een beroep op kunnen doen. Het kan ook anders en snel.

Als Italië wankelt, wankelt de euro. Een failliet Zuid-Europa betekent einde rijk Noord-Europa

Als Italië wankelt, wankelt de euro. Een failliet Zuid-Europa betekent einde rijk Noord-Europa, zoals Wellink het samenvatte.

Hoe zijn de bruuske Europese optredens van Hoekstra en Rutte dan te verklaren? In het geval van Hoekstra komen zijn politieke onervarenheid én gebrek aan politieke radar pijnlijk aan het licht. Hij is waarschijnlijk blind afgegaan op de monetaire hardliners op zijn ministerie en heeft intussen onvoldoende gevoel ontwikkeld voor de existentiële nood in Italië en Spanje.

De premier had beter moeten weten

Mark Rutte had beter moeten weten. Hij wilde niet naar Brussel toen de nieuwe Commissie en andere topfuncties werden verdeeld, maar hij heeft er genoeg rondgelopen om het emotionele theater van de zuiderlingen te kunnen onderscheiden van hun kreten van werkelijke levensnood.

Dat de minister-president dit heeft laten gebeuren komt, vrees ik, voort uit een mate van intellectuele luiheid ten opzichte van het wezen van de Europese Unie. Rutte heeft zich te makkelijk en te lang tevredengesteld met het oppervlakkige Nederlandse EU-mantra ‘wat kost het en wat levert het op?’

In februari 2019 hield hij in Zürich een mooie Europa moest naast principes ook macht ontwikkelen in een hardere wereld met een onverschillige beschermheer in Amerika. Nederland zou van de partij zijn in een assertief Europa. Dat was kennelijk een eenmalige opwelling.

Ten tijde van de vorige crisis heeft Nederland in die traditie Griekenland laten bloeden door tal van privatiseringen af te dwingen. De haven van Rotterdam had, eventueel samen met die van Hamburg, de haven van Athene kunnen redden. Nu is Piraeus opgekocht door de Chinezen – een mooi maritiem bruggenhoofd voor hun

Dit kortzichtige koopmansgedrag heeft het Nederlandse beleid te lang bepaald. Bij het naderen van verkiezingen lengt deze premier dat aan met wat populistisch rechtse baltsgeluiden om Wilders en nu Baudet af te remmen. Daarmee schaadt hij Europa en dus ook Nederland.

Alle waardering voor wat de bewindslieden op het binnenlandse corona-toneel presteren, maar het nationaal belang is niet gediend met dit harteloze en arrogante optreden in Europa.

Deze ruzie zal wel weer tijdelijk gesust worden. Het compromis ligt al bijna klaar. Maar het wordt hoog tijd dat de Nederlandse politieke elite consequent en duidelijk, ook in verkiezingstijd, zeker in coronacrisistijd, uitdraagt dat Europa van levensbelang is voor Nederland. Zelfs een verenigd Europa heeft moeite genoeg om de Chinese uitdaging te beantwoorden.

Europa is het huis waarbinnen de Nederlandse democratische rechtsstaat kan functioneren en een rol blijven spelen in de wereld. En als dat te moeilijk is om te doorgronden en uit te leggen: het nog ’s veel meer op dan het kost.   

Meer lezen?

Het krachtigste wapen in de coronacrisis kan ook worden ingezet voor het klimaat De ECB zet de geldkraan open voor de coronacrisis. Waarom niet voor de klimaatcrisis? Lees het artikel hier