Weer is er een schokkend filmpje, maar dit keer kijk ik niet. Ik weet toch al wat er te zien is. Dit is al zo vaak gebeurd: witte agent doodt zwarte burger. In allerlei variaties. Zelfs de laatste woorden van de man, George Floyd, zijn een kopie van de woorden die een andere zwarte man, Eric Garner, een paar jaar eerder uitbracht voordat agenten hem wurgden:

De kopie laat zien hoe systematisch dit geweld is. Het hoort bij Amerika. Zoals honkbal en zoals het Vrijheidsbeeld. En elke keer doen we weer of we verrast zijn. Goh, dit soort beelden, anno 2020?

Op Twitter gaat nu een rond. Het jaartal 1968 is doorgestreept, er is 2015 van gemaakt. Toen waren er ook rellen na politiegeweld, net als in 2014, trouwens. Maar ook 2015 is doorgestreept, het is nu 2020. Alsof er niets veranderd is. 

Eeuwige herhaling?

En dat is ook zo. Er is niets veranderd, behalve dan dat er nu meer smartphonefilmpjes zijn en dat de doden beter worden bijgehouden. Vroeger werden ze niet eens geteld. Na de rellen in Ferguson in 2014 ontstonden er verschillende journalistieke projecten om de doden dan op z’n minst goed te registreren.

Kijk eens naar de volgende getallenreeks: 

1.111

1.059

1.103

1.071

1.095

1.143

1.099

Dit zijn de in de VS in de afgelopen zeven jaar. Elk jaar ongeveer 1.100 doden. Daar zitten ook veel witte mensen bij, trouwens.

Of Trump of Obama president is: maakt niet uit.

Of politiegeweld in het nieuws is of niet: maakt niet uit.

Maatregelen? Maakt niet uit.

Het aantal dode burgers lijkt wel een streefgetal, zo constant.

De straatprotesten in Minneapolis voelen dan ook als een kopie van de protesten die ik meemaakte nadat er in 2014 in Ferguson een jonge zwarte man was doodgeschoten.

Ik zag deze week een filmpje voorbijkomen van een CNN-verslaggever die live wordt gearresteerd. Mensen schreven erbij: ‘Dit is het Amerika van 2020!’ Maar dit gebeurde evengoed in het Amerika van Obama, in het Amerika van Bush, in het Amerika van… 

Ik werd ontzettend moe van de gedachte van eeuwige herhaling.

Land of the free, maar niet voor zwarte mensen

Wil je dit geweld begrijpen, dan moet je denk ik terug naar het jaar 1776, toen de Verenigde Staten werden gesticht. Dat was in elk geval mijn conclusie na twee jaar VS. Want de VS werden opgericht door welgestelde witte mannen die zwarte slaven hadden. Land of the free. Maar niet voor alle mensen.

En ja, de slavernij werd afgeschaft. En later de rassenwetten. Obama werd president, enzovoorts. Maar die raciale economische ongelijkheid is daarna nooit goed hersteld. Het fundament is scheef. Wat voor prachtigs je er ook op bouwt: het komt niet goed. 

Het fundament is scheef. Wat voor prachtigs je er ook op bouwt: het komt niet goed. 

Dat betekent ook dat het probleem niet weg is als Trump straks president-af is (sowieso is dat nog maar de vraag). En het betekent ook dat wij China, de nieuwe wereldleider, moeilijk de les kunnen lezen over mensenrechten. Want onze vriend de VS is minstens zo erg.

Voor veel Amerikanen is Amerika nog nooit Amerika geweest, om de dichter Langston Hughes te parafraseren. Zijn gedicht is misschien wel de beste duiding van wat nu gebeurt:

O, let America be America again—

The land that never has been yet—

And yet must be—the land where every man is free.

Amerika moet zijn eigen belofte van vrijheid nog altijd inlossen. Dáár vechten die mensen nu voor, in de straten van Minneapolis. 

Jij kan mooi schrijven, maar ga je ook wat doen?

Nu ja, zoiets schreef ik dus op Facebook deze week. Toen reageerde een lezer: 

‘Jij kan schrijven en duiden. Maar heb je ooit de drang iets te doen?’

Een heel goeie vraag, leek me. 

Het gedicht van Hughes kijkt niet alleen naar raciale verklaringen, hij heeft het ook over ‘the poor white’ die opzij worden geduwd. De gemene deler is economische uitbuiting.

Is er een systeem? Ja, zegt Hughes: ‘The same old stupid plan / Of dog eat dog, of mighty crush the weak.’ 

Mensen klagen nu dat relschoppers winkels plunderen, maar de Amazons van de wereld: die slopen evengoed de lokale economie. 

Je zou het stupid plan ook ongebreideld kapitalisme kunnen noemen.

En er is een verband tussen economisch ‘geweld’ en politiegeweld. Een economie waarin je niet kunt leven van een minimumloon, waar drie flexbanen soms zelfs niet genoeg zijn om van rond te komen, drijft mensen tot wanhoop. Hoe meer wanhoop, hoe vaker een escalatie op straat.

Mensen klagen nu dat relschoppers winkels plunderen, maar de Amazons van de wereld: die slopen evengoed de lokale economie. ‘Protestors Criticized For Looting Businesses Without Forming Private Equity Firm First’,

De man die nu is omgekomen, George Floyd, was net zijn baan kwijt. Zwarte mannen hebben 2,5 keer meer kans dat hen zoiets overkomt. Dat komt niet alléén door racisme bij agenten – – maar ook omdat ze gemiddeld veel armer zijn. En dus überhaupt vaker in wanhopige situaties belanden. Ook honderden witte mannen zijn elk jaar het slachtoffer van geweld. Vaak is de gemene deler: economische wanhoop.

Kunnen wij wat doen aan de economische ongelijkheid van de VS? We kunnen er in elk geval voor zorgen dat die niet groter wordt.

Geen pakketjes meer bij Amazon

Ik moest denken aan een van Anton Stolwijk. Ons soort Amerika heet het. Het gaat over de tijd dat hij in de VS woonde, in Cambridge, Massachusetts. Hier zitten de beste universiteiten ter wereld, zoals Harvard. Het is aldus de achterflap ‘een van de meest liberale en welvarende plekken van het land. Hier eet men biologisch, rijdt men elektrisch en stemt men het liefst zo links mogelijk.’ Dit boek gaat nu eens niet over ellende en armoe, maar over mensen zoals ik: welvarende, progressievelingen. 

Zijn buren waren wit en rijk, hadden een hekel aan Trump, maar shopten zich intussen wel suf op Amazon. Elke dag stond de straat weer vol pakketjes. Dat terwijl Amazon bekend staat om de slechte werkomstandigheden, het uithollen van de economie, het belasting ontwijken: kortom het ondermijnen van de samenleving.

The stupid plan of mighty crush the weak. De Amazons en Ubers van de wereld produceren misschien wel vooral wanhoop. En zijn zo een indirecte bron van geweldadige confrontaties op straat.

Toen dacht ik: je kunt wel iets doen. Niks meer kopen bij bedrijven die teren op een onderklasse en zo the land of the free ondermijnen. In de hoop dat Amerika zijn eigen belofte ooit inlost.

Want the land of the free – het blijft een geweldig idee.

Meer lezen?

Er groeit een perfecte storm in Amerika. Vaar maar mee de Missouri af Na twee jaar als correspondent Klein Amerika neem ik afscheid met een kanotocht over de mythische Missouri. Vaar mee in de sporen van twee beroemde Amerikaanse ontdekkingsreizigers. En ontdek wat de bittere bron is van de Amerikaanse droom, die nu weer opspeelt in de aanloop naar de presidentsverkiezingen. Lees hier over mijn afscheidstocht