Beste,

Praten over racisme is moeilijk. Dus misschien moeten we het gesprek moeilijker maken.

Tot die conclusie kwamen OluTimehin Adegbeye, die schrijft voor onze internationale zuster The Correspondent, en ik na een aantal zwaarbevochten FaceTime-sessies (zeldzaam: gelijktijdig internet in Lagos, Nigeria en stilte in Den Bosch, NB).

We begonnen te bellen tijdens de wereldwijde protesten tegen anti-zwart geweld en racisme van de laatste maanden. Ze raakten aan ons correspondentschap: Timehin schrijft over ‘othering’, ik over vooroordelen. Zij kwam met een essay over hoe racisme geen houding of gedrag is, maar een geraffineerd systeem, ik probeerde met collega Riffy Bol een overzicht te maken van institutioneel racisme in Nederland en de gevolgen ervan.

Frustratie, gevaar, perceptie, onwetendheid, intentie, emotie; allemaal inherent aan het gesprek rond racisme, maar vind er maar eens je weg doorheen. Ze compliceren praten over racisme en dat zorgt er ironisch genoeg voor dat het gesprek zélf vaak oppervlakkig blijft, versimpeld wordt zodat het makkelijk is om kanten te kiezen, dingen te vinden.

Elke week nieuwe leestips over racisme

Op de achtergrond begonnen Timehin en ik daarom te werken aan waar we het gesprek over racisme en ongelijkheid zo gecompliceerd mogelijk gaan proberen aan te vliegen.

Dat het gesprek over racisme in een stroomversnelling is geraakt, merk je aan hoe(veel) erover wordt gepraat en wie nu het woord mag voeren. Hoe duurzaam de resultaten van die stroomversnelling gaan zijn, weet niemand. Maar dat meer mensen zijn gaan nadenken over hun positie binnen het systeem waarin we leven, zal nooit voor niets geweest zijn. Radertjes zijn gaan draaien en zullen blijven doortikken, ook nadat de demonstranten naar huis zijn, de racismespecials uit de kranten zijn verdwenen.

Tijd om na te denken, te herzien, is een ongemakkelijke en luxe component binnen de strijd tegen ongelijkheid. En toch is het zo: dat het soms tijd kost om iets niet alleen te horen, maar ook te wéten, te voelen, om te kunnen zetten in een standpunt en uiteindelijk in actie. Verandering zal zich vaak niet van de ene op de andere dag in helder zwart-wit openbaren, maar in een grijstint, een nuance, door voortschrijdend inzicht.

In onze leeslijst, die nu bestaat uit een stuk of veertig verhalen en die we elke week op woensdagochtend aanvullen, hopen we daarom het gesprek te mogen voeren met zowel de haast als de tijd die het verdient.

Het is een lijst met stukken, podcasts, video’s en handige Twitterdraadjes geworden over hoe racisme werkt, waar het vandaan komt en wat we eraan kunnen doen. We doken in ons eigen archief en snorden de beste journalistiek uit andere media op, waar we je doorheen gidsen aan de hand van korte samenvattingen en het uitlichten van de belangrijkste inzichten uit elk stuk.

De gids kent op dit moment zeven deelvragen. Onder elke deelvraag praten we je door een aantal artikelen heen die de vraag proberen te beantwoorden. Naarmate we artikelen blijven toevoegen, zullen we de deelvragen steeds specifieker kunnen maken. Een tipje van de sluier.

1. Wat is (institutioneel) racisme?

Met o.a. OluTimehin, over hoe het sociale construct ‘ras’ ooit is uitgevonden om de slavernij goed te praten. De taalrubriek van Trouw over waarom premier Rutte het woord ‘institutioneel’ niet wil gebruiken en waarom die term überhaupt steeds onderwerp van discussie is. En ons eigen verhaal over waar je institutioneel racisme kunt vinden in Nederland – onder meer in onze taal, cultuur, woningmarkt en politiekorpsen. Wat nu?

2. Wat is ‘ras’? En hoe verschilt het van etniciteit en nationaliteit?

Wetenschapswebsite Live Science verklaart hoe het concept ‘ras’ een rol ging spelen tussen mensen en zo het fenomeen racisme baarde. Correspondent Sanne Blauw gaat in gesprek met wetenschapsjournalist Angela Saini, die uitlegt waarom rassentheorieën, hoewel keer op keer door de feiten ontkracht, steeds de kop op blijven steken. Spoiler: om mensen te kunnen blijven onderdrukken.

3. Hoe manifesteert racisme zich vandaag de dag?

Schrijver en antropoloog Sinan Çankaya doet jaren onderzoek naar etnisch profileren bij de politie maar blijft daar zelf bestempeld worden als ‘onguur type’. De Brabantse moeder Perle Miangue wordt geïntimideerd en rondgeduwd tijdens een demonstratie tegen Zwarte Piet, ze spreekt over haar verzet. Correspondenten Jelmer Mommers en Eric Holthaus vertellen over de link tussen de klimaatcrisis en racisme en hoe ze beide kunnen bestaan bij de gratie van niet-willen-zien. En correspondent Hizir Cengiz klaagt de anti-zwarte sentimenten binnen zijn moslimgemeenschap aan.

4. Waar komt institutioneel racisme vandaan? 

Hier onderzoeken we de wortels van het racisme waar we in het heden mee kampen. Het gaat onder meer over de invloed van kolonisatie op identiteit en het ontbreken van fatsoenlijk lesmateriaal over de zwarte bladzijden van onze vaderlandse geschiedenis. Ook is er een terugblik op de Maand van de Verzwegen Geschiedenis, die we met The Black Archives organiseerden. We publiceerden over episodes uit de geschiedenis die de lesboeken nog niet of nauwelijks hebben gehaald, maar ons beeld van het verleden een stuk vollediger en genuanceerder zou maken. 

5. Wat doet institutioneel racisme met mens en maatschappij?

In een AT5-video vertellen niet-witte Nederlanders wat discriminatie en de constante vragen erover met ze doet. Naar de psychologische effecten van racisme op de mensen die eronder lijden was tot een aantal jaar geleden nog maar weinig onderzoek. Monnica Williams, een Amerikaanse psycholoog, stort zich erop. Haar bevindingen zijn schokkend: ze pleit ervoor de gevolgen van racisme te scharen onder posttraumatisch stresssyndroom, en op te nemen in de officiële Amerikaanse medische richtlijnen. Correspondent Nesrine Malik wijdt uit over hoe zwarte schrijvers vaak worden geacht zich te houden bij schrijven over hun achtergrond en welke ongelijkheid dat oplevert, en wat het oplevert als zwarte schrijvers een prominentere rol krijgen binnen de literatuur: een vollediger mensbeeld.

6. Waarom is het gesprek over institutioneel racisme zo lastig?

Hoogleraar Robin DiAngelo munt in 2011 de nu vaak gebruikte term ‘witte fragiliteit’ om het ongemak rond het erkennen en aanpakken van racisme mee te vatten, legt correspondent Valentijn de Hingh uit. Rolling Stone-journalist Matt Taibbi vraagt zich af of zulke termen niet juist zorgen voor meer verdeeldheid in een al lastig debat.

En: de Amsterdamse nachtclub De School werd onlangs het mikpunt van antiracisten. De Volkskrant-reconstructie van hoe en waarom dat gebeurt leverde heftige reacties op: ‘Randstedelijk geneuzel’, ‘identiteitspolitiek’, ‘onverdraagzame antiracisten’. Begrijpelijk, wanneer je het stuk leest. Of is hier een dieperliggend probleem aangekaart, dat nu wordt weggezet als semantiek?

7. Wat kun je zelf doen tegen institutioneel racisme?

Omdat (institutioneel) racisme zich op zo veel vlakken in zo veel verschillende vormen manifesteert, is één overkoepelende oplossing noemen onmogelijk. Maar meer historisch besef kweken, empowerment en zorgen voor betere representatie zijn alvast stappen in de juiste richting. Daarom onder deze deelvraag onder meer een pleidooi voor meer kinderboeken met zwarte hoofdrolspelers en een interview met Black Lives Matter-oprichter Patrisse Cullors, over hoe je je macht kunt herkennen en inzetten in de strijd tegen ongelijkheid.

Wat zijn de beste stukken die jij hebt gelezen over racisme, discriminatie en ongelijkheid? Mail ze me, eventueel met een korte toelichting op waarom je het zo goed vond, en dan ga ik ze proberen op te nemen in onze collectie. 

P.S. Het jeugdzorgproject loopt ook nog steeds, nu de leeslijst is gelanceerd heb ik weer meer tijd om eraan te werken. Zo sprak ik vorige week een bestuurder die al 40 jaar in de jeugdzorg werkt en me op een spoor zette dat ik nog niet eerder had gevolgd: dat van een wetenschappelijke benadering van beslissingen in de uitvoerende jeugdzorg. Lees je snel.