In mijn werk Het weefsel der mensheid breng ik een aantal structuren die onze maatschappij vormen in kaart. Een van die structuren is de werking van de media. In dit fragment zien we een metaforische verbeelding van de creatie en de verspreiding van het nieuws.

De machine van de nieuwsmedia heeft grijparmen, die een selectie maken uit alle mogelijke verhalen en oneindig veel vervlochten gebeurtenissen. Er wordt vooral gekozen voor sensationele scènes, heftige uitzonderingen en absurde incidenten die uit hun context worden getrokken.

Deze fragmenten worden door de media gekeurd en geknipt, uitvergroot en naast elkaar geplaatst op een groter canvas. De bonte verzameling van uitzonderingen en incidenten, ook wel ‘het nieuws’ genoemd, wordt gedrukt en verspreid, geconsumeerd en gedeeld. 

Geconfronteerd met het bizarre en het absurde, de uitzonderingen en de incidenten die door het nieuws worden gepresenteerd als een objectieve afspiegeling van de maatschappij, maakt iedereen zijn eigen verhaal over de staat van de samenleving en de mensen die daar onderdeel van uitmaken. 

Het nieuws wakkert de angst voor de ander aan

Hoewel het beter gaat met de maatschappij dan ooit – wij westerlingen leven in de rijkste, veiligste en gezondste tijd ooit – hebben maar weinigen dat gevoel. Onderzoek dat statisticus Hans Rosling aanhaalt in zijn boek Factfullness wijst uit dat de overgrote meerderheid van de mensen meent dat de wereld er juist op achteruitgaat. 

Dat zien we hier terug. Op de grond voor de persmachine zien we de katernen van de krant uitvloeien in de maatschappij. De lijnen vormen het polariserende stramien voor muren, en hokken van gelijkgestemden. Het nieuws, het uitvergroten van sensationele incidenten, wakkert onbedoeld de angst aan voor die ander en drijft ons zo in hokken met de mensen die het meest op ons lijken, de mensen die wij begrijpen en vertrouwen. Een architectuur van verdeeldheid, van negatieve verwachtingspatronen. 

En dit is niet zonder gevolgen. Wanneer we gaan handelen naar een ingebeelde negatievere realiteit, dan maken we haar tot werkelijkheid. Wetenschappers noemen dit ook wel het Golem-effect: negatieve verwachtingspatronen worden realiteit. 

Wanneer wij weinig of het kwade van de ander verwachten, dan vergroten wij daarmee aanzienlijk de kans dat de uitkomst de verwachting evenaart. Het tegenovergestelde effect bestaat overigens ook: het zogenoemde Pygmalion-effect. Wanneer wij positieve of hoge verwachtingen van iemand hebben, dan zal deze persoon hoogstwaarschijnlijk beter gaan presteren.

Bekijk ook:

Het weefsel der mensheid Je kunt zelf rondkijken op de kaart, of je kunt een audiotour volgen. Ga naar de kaart Maak kennis met Carlijn Kingma, de kunstenaar die je meeneemt op een duizelingwekkende reis door de geschiedenis van de mens Op de kaarten van Carlijn Kingma zie je geen landen en wegen, maar metaforen. Terwijl ik (Rutger) de laatste hand legde aan mijn boek De meeste mensen deugen, werkte zij aan een kaart over hoe de mens alleen door samenwerking kan overleven. Haar prachtige werk Het weefsel der mensheid is nu te zien én te beluisteren. Ga naar Rutgers uitleg