De meeste berichtgeving over de Amerikaanse verkiezingen van 3 november gaat over de groeiende of slinkende voorsprong van Joe Biden in de peilingen, de laatste verbale uitspatting van Donald Trump, of de mogelijke effecten van zijn coronabesmetting op de uitslag. Het eerste presidentiële debat gaf extra zuurstof aan de verslaggeving van de verkiezingen alsof het

De politieke stijl van de zittende president is vooral gericht op de emoties van zijn achterban, inclusief het afbranden van iedereen die hem niet blindelings steunt. Een uitgewerkt programma heeft Trump niet, wel een aantal binnenlandse thema’s achter de slogan ‘Make America Great Again’. 

Trump rekent af met oneerlijke handelsvoordelen van landen waarmee de VS zaken doen, hij wil de maakindustrie terughalen naar eigen land, hij wil immigranten bij de grens tegenhouden en Obama-beleid terugdraaien, zoals een universeel recht op zorgverzekering en maatregelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

In zijn binnenlandse verkiezingsretoriek verwijst Trump wel naar boosdoeners als China, Iran en die ‘wanbetalende’ Navo-bondgenoten, maar hij geeft zelden een samenhangende visie op zijn buitenlandbeleid. Wel zet hij drastische stappen tegen buitenlandse boosdoeners vaak in voor het binnenlands politiek effect.

Nu Trump in de meeste staten en in landelijke peilingen langdurig achterblijft bij zijn Democratische tegenstander en zijn besmetting binnenlandse campagne-activiteiten moeilijker maakt, is het nuttig voorbereid te zijn op onverwachte, mogelijk heftige zetten op het internationale schaakbord.

Ko Colijn, oud-directeur van het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael, zet voor De Correspondent op een rij met welke mogelijke verrassingen Donald Trump de twijfelende kiezers zou kunnen bewegen toch voor hem en Republikeinse Congresleden te stemmen.

Komt Donald Trump nog met een oktoberverrassing om de Amerikaanse kiezer op 3 november op de valreep naar zich toe te trekken? In de peilingen staat de president op verlies, maar de slag wordt gewonnen of verloren in het kiescollege, en de uitslag daarvan wordt weer bepaald in een paar swing states die de doorslag zullen geven – ervan uitgaande dat Trump de straat of de rechtspraak niet te hulp roept om zijn verlies aan te vechten.

Buitenlandse politiek is niet het terrein waar de doorsnee Amerikaanse kiezer wakker van ligt, maar plotselinge ontwikkelingen in het Midden-Oostenconflict, een nationale veiligheidscrisis of een vroeg Amerikaans vaccin tegen covid-19 kunnen wel de doorslag geven in het stemhokje. Buitenland speelt een ondergeschikte rol in de verkiezingen, totdat een conflict tot de verbeelding spreekt. Totdat een gemeenschappelijke vijand burgers verenigt achter hun zittende president. Of totdat geopolitieke ontwikkelingen nopen tot drastische binnenlandse maatregelen, zoals het uitroepen van een noodtoestand. Het is een onderbelicht instrument ten dienste van Trumps ambitie om zijn persoonlijke greep naar de macht in Amerika dichterbij te brengen.

Vergis je niet: in oktober 2018 besloot Trump dwars tegen de agenda van zijn Defensieminister Jim Mattis en de Navo-bondgenoten in om uit het met Rusland te stappen, en om zonder ruggespraak met zijn ministers Rex Tillerson en economisch adviseur Gary Cohn invoertarieven op staal en aluminium aan Jan en alleman op te leggen – ‘in het belang van de nationale veiligheid’. Dat was vlak voor de tussentijdse Congresverkiezingen, dus onzinnig is de gedachte van een October surprise niet. 

Met welke reële scenario’s in de verhoudingen van de VS met het buitenland moeten we rekening houden? Al deze mogelijke ontwikkelingen passen in het beeld dat de wereldpolitiek nu ook door de Verenigde Staten wordt beschouwd als een vechtsport, en niet meer een door de VS geregisseerde wereldorde.

1. Een wapenbeheersingsdeal met Rusland

Verlenging van het laatste tussen Rusland en de VS, dat in februari 2021 afloopt. Poetin wil wel op de foto met Trump, en Trump wil best de Nobelprijs voor de Vrede krijgen, maar er zijn een paar beletselen. Trump voelt weinig voor wapenbeheersingsakkoorden die door zijn voorganger Obama (dus ‘terrible’) zijn gesloten. Hij vindt wapenbeheersing, in navolging van de door hem de laan uitgestuurde veiligheidsadviseur John Bolton, zonde van de moeite en een vorm van ‘eenzijdige ontwapening’, omdat partners nooit te vertrouwen zijn en China niet eens meedoet. Maar het alternatief is dat er na februari 2021 helemaal niets meer is, en ook de wederzijdse inspecties en nuttige contacten van vijftig jaar wapenbeheersingsdiplomatie verdampen. Het laatste overleg, in juni dit jaar in Wenen, heeft tot niks geleid. Men zegt dat de VS expres te laat serieus zijn gaan onderhandelen en dat Poetin nu liever op de uitslag van Op 29 september lekte uit dat Trump zijn kernwapens zet om de Russen toch vóór de verkiezingen naar de onderhandelingstafel te krijgen. Wapengekletter als verkiezingsvlaggetje. 

2. Nieuwe kernproeven

Sinds 1994 houden de VS zich aan het Maar: de VS hebben dat verdrag nimmer geratificeerd omdat de (vooral) Republikeinse Senaatsfractie dat niet wil. Trump is de eerste Amerikaanse president die met het opheffen van dat eenzijdige moratorium op kernproeven flirt. Op 15 mei is in het Witte Huis over een atoomproef gedelibereerd, al was het maar om China onder druk te zetten om eindelijk eens aan te schuiven bij de onderhandelingen over wapenbeheersing – die zijn tot nu toe vooral een Russisch-Amerikaanse aangelegenheid (zie punt 1.). De VS kunnen kernproeven grotendeels op hun computers nabootsen, maar een nieuwe generatie atoomwapens – waar Trump groot voorstander van is en waar hij voor wil klaarleggen – zou weleens het einde van het Amerikaanse moratorium kunnen betekenen. Er gaan geruchten over een kleine atoomproef in oktober, maar eerlijk is eerlijk, er zijn ook twijfels of dat nog reëel is.

3. Een diplomatieke doorbraak in het Midden-Oosten

Trump zou deze maand, na de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Bahrein, ook met veel bombarie Soedan, Oman en/of Marokko kunnen overhalen om diplomatieke betrekkingen met Israël aan te knopen. Maar de oktoberhoofdprijs zou Saoedi-Arabië zijn. Het zou een fikse legitimatie van Israël zijn, met de Palestijnen als kind van de rekening. Tot Trumps tevredenheid heeft de Saoedische koning Salman eind september in de Verenigde Naties de Amerikaanse Als Riad en Jeruzalem officieel diplomatieke relaties aangaan, zou dat de Amerikaanse Israëlfans, en dat zijn vrijwel alle evangelicals, goed uitkomen en in het Trump-kamp kunnen trekken. Intussen circuleren geruchten dat Trump de Arabische staten veel wapens belooft, onder andere de die dan zelfs voor een deel in Israël gemaakt zouden kunnen worden!

4. Een conflict met Iran

Dat Arabische landen onder begeleiding van de VS relatief makkelijk toenadering tot Israël zoeken, heeft ook te maken met hun angst voor Iran. Niemand houdt serieus rekening met een oorlog tussen de VS en Iran, maar de unilaterale verlenging van het wapenembargo tegen Iran per 1 oktober die de VS in conflict brengt met de rest van de wereld (ook Europa), zou weleens tot schermutselingen tussen de VS en Iran kunnen leiden. En als het tot wapengekletter komt, zal de toch al slechte relatie tussen Europa en de VS verder onder druk komen te staan, terwijl in de VS het nationalisme en de steun voor Trump zullen groeien. Het either you’re with us or against us klinkt berucht in Europese oren, en dwingt twijfelaars tot trouw aan Trump.

5. Een geheim superwapen

Tegenover journalist heeft Trump al verklaard dat de VS over een geheimzinnig nucleair wonderwapen beschikken waar Poetin en Xi Jinping niet tegenop kunnen, door hem speels aangeduid als de Super Duper. Geen Amerikaanse generaal wist waar Trump het over had, maar dat is ook misschien de bedoeling niet: je moet je vijanden bang maken en je eigen kiezers een veilig gevoel geven, zo vlak voor een verkiezing, desnoods met bluf. Het gezelschapsspel (welk wapen zou Trump bedoeld hebben?) is intussen losgebarsten. In oktober zou Trump met details kunnen komen. Ik zet mijn geld op pure bluf van de president, à la Reagans – of anders op een ongrijpbare hypersonische atoomraket, de die een antwoord is op Russische en Chinese wapenretoriek.

6. Amerika stapt uit de Navo

Donald Trump kan zijn minachting voor Duitsland en Turkije in één klap voor zijn kiezers verzilveren door aan te kondigen dat de VS uit de Navo stappen. Duitsland en Turkije hebben weinig gemeen (sterker, regelmatig maken ze ruzie met elkaar) behalve dat ze allebei Navo-lid zijn en Trumps antipathie tegen bondgenootschappen aanwakkeren. Duitsland omdat het volgens Trump veel te weinig aan defensie uitgeeft en Russisch gas importeert. Turkije omdat het wapens bij Poetin bestelt, de VS tart in Syrië en nu weer machogedrag etaleert in Duitsland, lees Merkel, is ‘gestraft’ met terugtrekking van een driest en ondoordacht besluit, omdat het ook bewakingspersoneel treft van Amerikaanse atoomwapens bij de oosterburen. Dat wakkert de anti-atoombeweging in Duitsland maar weer eens aan, en daar zit de Navo niet op te wachten. In de VS gaan ook stemmen op om de Amerikaanse atoomwapens uit Turkije (Incirlik) Niet dat het Trump veel kan schelen: een prachtige aanleiding voor hem om het einde van de Navo te verkondigen, en ‘zoeken jullie het voortaan zelf maar uit’ rond te twitteren.

7. ‘Onze jongens naar huis’

Een plechtige aankondiging van de meest majestueuze belofte aan de Amerikaanse kiezer: onze jongens komen definitief thuis, Amerika zal geen forever wars in verre landen meer voeren. Er moeten dan nog wel pakweg 20.000 militairen uit Afghanistan, Irak en Syrië teruggetrokken worden, Zuid-Korea en Japan kunnen hun veiligheid voortaan in harde dollars bij het Pentagon kopen, en verder kan de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Europa verder worden afgebouwd. Deze zomer dienden er overigens regulier buiten de VS in meer dan 160 landen, en daarnaast nog eens 40.000 op ‘actieve’ locaties zoals Afghanistan en Syrië die de statistieken niet prijsgeven – meer dan onder Obama ooit.

8. Winst in de internationale race om een coronavaccin

Volksgezondheid is geopolitiek. Trump wil de eerste zijn met corona-oplossingen (‘America First’), een spel dat ook door China en Rusland wordt gespeeld. Voor Trump een voorbeeld van the great power competition. Het coronavirus is Chinees, mondkapjes en beademingsapparaten werden weggekaapt voor de neus van bondgenoten, en de Food and Drug Administration (FDA) wordt gemaand niet zo langzaam (zorgvuldig) met de goedkeuring Het coronavirus wordt door iedereen in Washington gezien als national security threat nummer één en Trump of geen Trump, het staat steevast bovenaan de agenda van de Nationale Veiligheidsraad. Oktober zou electoraal een uitstekende maand zijn om een presidentieel Al helemaal nu Trump zelf besmet is, al heeft hij op korte termijn zelf niets aan een vaccin, misschien aan een scheut bleekwater. Om de euforie na de uitvinding van de atoombom in de jaren veertig in herinnering te roepen: the winning weapon

9. Escalatie van het conflict met China

Het trekken van de China-kaart kan eigenlijk geen oktoberverrassing meer genoemd worden, tenzij de vijandigheid overgaat in (bijna) militaire schermutselingen. Maar de Koude Oorlog is nog steeds niet officieel verklaard. Er zijn handelsrestricties, corona-beschuldigingen, sancties, rechtsstatelijke geschillen, en niet in de laatste plaats veiligheidskwesties die je nog allemaal bijverschijnselen van een worsteling om de wereldsuprematie zou kunnen noemen. Voorlopig dieptepunt: de toespraken van en voor de jaarlijkse top van regeringsleiders in de VN, waarin beiden volkomen tegenovergestelde denkbeelden etaleerden. Maar echt wapengekletter is er gelukkig nog niet. Dat zou in oktober kunnen veranderen, met vliegtuigen die elkaar ‘toevallig’ treffen boven de Zuid-Chinese Zee, of een zeeslag in de buurt van Taiwan.

10. Trumps besmetting

De ultieme surprise was natuurlijk dat op 2 oktober bekend werd dat Trump en zijn vrouw Melania zelf besmet zijn geraakt met covid-19. Geheel in stijl van de president blijft hij het virus bagatelliseren, en geeft hij China luidkeels de schuld Het is goed mogelijk dat hij veel buitenlandse zaken nu verder per decreet uit het Witte Huis afhandelt. Door verscheidene personen is het besmettingsvacuüm al een Zou Trump het virus aangrijpen om de verkiezingen uit te stellen, dan kan dat niet zonder instemming van het hele Congres, dus ook van het in meerderheid Democratische Huis van Afgevaardigden.

Tien nachtmerries en één zekerheid

Mijn mening? Tien nachtmerries, maar niets is onmogelijk. Je kunt er maar beter op voorbereid zijn, en als klein landje je lot niet in handen leggen van een machtige dwaas. Dat dringt maar langzaam door in politiek Den Haag. De exclusieve VS-bescherming voelt niet meer zo warm en behaaglijk als in de naoorlogse decennia, maar Europese consequenties worden er nog nauwelijks getrokken. Als Joe Biden op 3 november toch wordt gekozen, zullen de VS zich afzijdiger opstellen. Minder schreeuwerig en afkerig dan Trump nu, de Navo zal blijven bestaan, maar wat ‘Democratisch’ in dit verband verder inhoudt, daarover maak ik me weinig illusies. Die zekerheid heeft Europa: de VS worden nooit meer zoals ze geweest zijn.

Meer lezen?

Het Hooggerechtshof is het nieuwste slagveld in de strijd om de Amerikaanse democratie De Republikeinen hebben haast om de conservatieve Amy Coney Barrett te benoemen tot opperrechter. Haar benoeming gaat veel verder dan alleen de beïnvloeding van het rechtssysteem van de VS. Politiek dagboek over de Amerikaanse democratie die op het spel staat. Lees het artikel hier