Beste,

Afgelopen week dook ik in de gesprekken die ontstonden onder mijn van Socrates en Orunmila: Wat we van Afrikaanse filosofie kunnen leren, van de Nigeriaanse filosoof Sophie Bosede Oluwole. In dat boek vergelijkt Oluwole de wereldberoemde Socrates met de nagenoeg onbekende Nigeriaanse filosoof Orunmila, en laat ze zien dat we binnen de westerse filosofie belangrijke perspectieven missen als we de Afrikaanse klassieke filosofie buiten beschouwing laten.

In een update wilde ik de belangrijkste inzichten uit de bijdragesectie samenvatten. Maar omdat er zo veel mooie reacties verschenen onder het stuk, kon ik niet anders dan selectief te werk gaan. Ik probeerde de bijdragen in te koken tot leestips over Afrikaanse filosofie, gesprekken over filosofieonderwijs, en gesprekken over wat we eigenlijk bedoelen als we de begrippen ‘westers’ of ‘Afrikaans’ gebruiken.

Maar daardoor bleef een aantal andere inzichten onbesproken: zo had ik geen ruimte voor de over wat ‘filosofie’ nu eigenlijk is, en kon ik geen aandacht besteden aan leestips die andere niet-westerse perspectieven dan de Afrikaanse belichtten.

Jammer. Want over bijvoorbeeld de oosterse filosofie kwam een aantal fijne aanbevelingen voorbij. Een lid bijvoorbeeld het boek 25 eeuwen oosterse filosofie, waarin een overzicht gegeven wordt van de historische context en de belangrijkste thema’s binnen de Indische, Tibetaanse, Chinese, Japanse en islamitische filosofie. En Maaike, onze redactiechef, in een bijdrage dat zij De kunst van het oorlogvoeren aan het lezen was, van de Chinese denker en militair strateeg Sun Tzu.

In de Chinese filosofie wil ik me de komende tijd wat meer verdiepen, met name omdat ik laatst een interessante zag over het werk van een van de beroemdste denkers uit de Chinese filosofie: Confucius.

Door de video realiseerde ik me dat ik – hoewel ik de naam van Confucius wel kende – eigenlijk geen idee had waarover hij zoal nadacht. En dus ook geen idee had van hoe relevant zijn filosofie vandaag de dag nog is.

YouTube-video van de maand: ‘Confucius (or, What to Do When Elites Break The Rules)’ van Philosophy Tube

Abigail ‘Abby’ Thorn begon haar YouTube-kanaal Philosophy Tube in 2013 vanuit een achtenswaardig rechtvaardigheidsgevoel. Ze was zelf filosofiestudent toen de Britse regering het wettelijke maximum voor collegegeld drastisch verhoogde, waardoor het ineens gillend duur werd om te gaan studeren. Met haar kanaal wilde Thorn het filosofieonderwijs dat zij zelf genoot gratis beschikbaar maken voor hen die het niet meer konden betalen om te gaan studeren.

De eerste video’s van Philosophy Tube gingen dan ook vooral over en hun ideeën. Maar gaandeweg werd Abby’s content en Inmiddels zijn Thorns video’s geen online filosofiecolleges meer, maar prachtig gemaakte en weldoordachte video-essays, waarin ze wijsgerige theorie linkt aan hedendaagse sociale of politieke thema’s.

Zo ook in ‘Confucius (or, What to Do When Elites Break The Rules)’. In deze video bespreekt Thorn De Analecten van Confucius, een verzameling van Confucius’ uitspraken, en gesprekken die hij voerde met zijn volgelingen.

YouTube
‘Confucius (or, What to Do When Elites Break The Rules)’ van Philosophy Tube, gepubliceerd op 2 oktober 2020.

Met haar video doet Thorn iets vergelijkbaars als Oluwole in haar boek over Socrates en Orunmila: ze laat zien hoe het werk van de bekende Chinese filosoof een belangrijk perspectief kan bieden op grote hedendaagse vraagstukken.

In de tijd van Confucius (rond 500 voor Christus) bestond China uit een samenraapsel van semi-onafhankelijke staatjes, die elk werden bestuurd door een adellijke elite. De Chinese samenleving was er vooral een van strenge regels en voorschriften. Maar juist de bestuurlijke bovenklasse lapte deze regels steeds vaker aan haar laars.

Het gevolg van haar flagrante corruptie en zelfverrijking was dat de samenleving in de tijd van Confucius totaal ontwricht dreigde te raken. Want, zo dacht men: als de elite zich niet aan de regels houdt, waarom zouden wij dat dan in godsnaam wél doen? De sfeer werd zelfs zo grimmig dat een gewelddadig conflict de enige uitweg leek.

Met zijn filosofie wilde Confucius de losgeslagen elite weer in het gareel krijgen, zonder dat er geweld aan te pas kwam. Een thema waar hij herhaaldelijk op terugkomt in De Analecten is ‘Li’ – het arsenaal aan traditionele regels en voorschriften die het leven van alledag reguleerden. Wanneer je geacht werd te buigen, wanneer bepaalde muziek gespeeld mocht worden, wanneer bepaalde religieuze offers gebracht moesten worden, maar ook de ongeschreven regels van etiquette, beleefdheid en fatsoen: allemaal waren ze onderdeel van de ‘Li’.

In De Analecten benadrukt Confucius keer op keer het belang van het volgen van de ‘Li’. Maar ook is hij kritisch op de elite die de regels slechts werktuiglijk opvolgt. Sommigen van hen, stelt Confucius, veinzen een soort gezagsgetrouwheid, maar gaan uiteindelijk voor hun eigen gewin. Maar de omgangsvormen van een samenleving zijn er niet voor het profijt van het individu. Ze zijn juist bedoeld om ons te leren hoe we anderen kunnen dienen, hoe we respectvol met anderen kunnen omgaan.

Wat kunnen we hier vandaag de dag van leren?

Toen ik een maand na het zien van de video van Philosophy Tube de eerste zes hoofdstukken van het boek van collega-correspondent Jesse Frederik over de toeslagenaffaire las, moest ik terugdenken aan wat Thorn over Confucius vertelde.

In de van Zo hadden we het niet bedoeld beschrijft Jesse hoe de toeslagenaffaire heeft kunnen ontstaan. Vrijwel iedereen die betrokken was bij de hardvochtige aanpak van ouders die volgens de letter der wet hun zaakjes net niet op orde hadden – Kamerleden, ministers, ambtenaren – handelde volgens Jesse precies zoals je van ze mocht verwachten. Er werd wetgeving bedacht en die werd pietje-precies uitgevoerd. Dat tientallen gezinnen in een bodemloos schuldenravijn gestort werden was jammer-maar-helaas. Regels zijn regels.

In wezen heeft de bestuurlijke elite van ons land wel wat weg van de Chinese edellieden die de regels slechts in gebaar navolgden, en waar Confucius tegen ageerde: een troepje hoogwaardigheidsbekleders dat de regels werktuiglijk opvolgt, maar zich uiteindelijk nergens afvraagt wat het hogere doel van die regels eigenlijk is. En hoe hun gedrag dat hogere doel eigenlijk geweld aandoet.

Voor Confucius waren de precieze regels eigenlijk niet van belang, legt Abby in haar video uit. De ‘Li’ mogen best veranderen, als de nieuwe voorschriften maar stroken met dat wat de originele regels beoogden: het dienen van het algemeen belang. De ‘Li’ moeten de lijm van een samenleving vormen, en ons voorschrijven hoe we ons tot de ander moeten verhouden, hoe we kunnen samenwerken, en hoe we kunnen handelen vanuit gemeenschapszin in plaats van eigenbelang.

Voor Confucius, concludeert Abby, zijn ethiek en politiek in wezen gelijk. En juist aan dat perspectief heeft het bij het ontstaan van de toeslagenaffaire zo jammerlijk ontbroken.

Tot slot...

...nog een laatste korte opmerking over mijn aanbeveling over Oluwoles boek. In de inleiding daarvan noem ik de fantastische schoolopdracht die filosofiedocent Sanne ten Wolde voor haar leerlingen verzon: verdiep je in een bekende filosoof en maak een socialmedia-account aan voor hem of haar.

In mijn aanbeveling merk ik op dat de keuzes van haar leerlingen naast hilarisch ook nogal wit en westers zijn, en trek ik daaruit de conclusie dat het filosofieonderwijs in het algemeen wellicht wat meer aandacht aan niet-westerse denktradities zou moeten schenken. En toegegeven: tussen de foto’s die ze van de opdracht op Twitter had gepost wás het merendeel van de filosofen ook wit en westers.

Maar wat ik niet begrepen had, was dat de foto’s die ze eerder op Twitter postte slechts een selectie vormden, die niet het werk van álle leerlingen bevatte. En toen Ten Wolde mijn stuk gisteren op Twitter, bleek uit haar bijschrift dat een leerling die niet in de selectie voorkwam (o, de ironie) nota bene Oluwole voor de opdracht had gekozen!

Afijn, ik ben blij dat ze mijn vergissing even heeft rechtgezet. En dat haar leerlingen dankzij haar opdracht juist wel met het werk van Sophie Oluwole in aanraking zijn gekomen, stemt me dankbaar en tevree.

In deze nieuwsbrief zijn de naam en voornaamwoorden van Abigail Thorn naderhand aangepast. In leg ik uit waarom.

Deze nieuwsbrief liever in je inbox? Dat kan! Schrijf je hieronder in, dan ploft-ie elke twee weken op je digitale deurmat. Ontvang mijn tweewekelijkse mail