Het was misschien wel de meest transformerende ervaring van zijn leven. 

Op een warme zomerdag at hij een zakje paddo’s en klom naar de top van een grote eik. Aldaar zag hij de lucht vloeibaar worden en het landschap vervormen. Bont gekleurde mozaïeken zwommen door zijn blikveld. Bliksemschichten in de verte vielen uiteen in geometrische patronen. Hij had nog nooit zoiets gezien. 

Maar de wind stak op, de regen nam toe en hij realiseerde zich dat hij op een berg zat, in de hoogste boom, in een onweersstorm. Niet zo slim. Hij klampte zich vast aan de eik en besloot zich ergens anders op te focussen. Hij dacht: ‘Stamets, je bent niet dom. Maar je stottert de hele tijd. Stop met stotteren. Stop met stotteren.’ Het werd een mantra in zijn hoofd.  

Altijd dat stotteren. Zes jaar lang had hij logopedie gehad, niets hielp. Uit gêne keek hij mensen nooit aan, hij keek naar de grond. Daar zag hij fossielen en paddenstoelen.

De storm trok voorbij. Doorweekt en verkleumd, maar een nieuw man, verliefd op het leven, de natuur en zijn boom, ging hij naar huis, naar bed. De volgende ochtend sprak die ene vrouw op werk hem aan: 

‘Goeiemorgen, Paul.’ 

Hij keek haar recht in de ogen. 

Opeens, een vloeiende volzin: 

‘Goeiemorgen, hoe is het?’

Paul Stamets zou voorts de grootste worden van zijn generatie.

Filmstill uit de film Fantastic Fungi
Gewone oesterzwam (Pleurotus ostreatus) uit de film Fantastic Fungi

Schimmelpracht

Het is herfst, seizoen van de paddenstoelen, maar mocht je geen tijd hebben voor een boswandeling, kijk dan alsjeblieft de prachtige, curieuze, en bijzonder leerzame documentaire Fantastic Fungi die begin dit jaar uitkwam, maar door corona niet op bioscooptour kon.

Onze gids door het schimmelrijk is de onnavolgbare Stamets. En ook al schiet het verhaal alle kanten uit en is de lofzang op fungi soms wat over de top Amerikaans, schimmels blijken al snel met recht dé oplossing voor Inclusief stotteren.

‘Een leefbare planeet is: planten, microben, schimmels, plus wat insecten. De rest is extra’

Ik was al langer benieuwd naar schimmels, sinds een me zei: ‘Een leefbare planeet is: planten, microben, schimmels, plus wat insecten. De rest is extra.’ Kort daarop leerde ik dat schimmels de derde grootste aanwezigheid op aarde zijn, gerekend na de planten en de bacteriën. En de tweede grootste speler qua soortenrijkdom, na de dieren. 

Zo alomtegenwoordig en divers: dat duidt op een heel cruciaal rijk voor aardse systemen. Crucialer dan de insecten. Helaas hebben schimmels een slechte reputatie. Slechter zelfs dan Als iedereen nu Fantastic Fungi zou zien is dit euvel zo verholpen. Al is het maar omdat schimmels schitterend zijn. 

Filmmaker en regisseur Louie Schwartzberg is een expert in time-lapsefotografie en alleen al zijn versnelde opnames van opkomende paddenstoelen maken de film de moeite. We zien nestzwammen vol eitjes die langzaam opengaan, een stinkzwam bekend als ‘gesluierde dame’ die een delicate structuur ontvouwt alsof ze een kanten sjaal groeit vanuit haar hoed. Bedauwdruppelde witte bollen schieten uit de grond omhoog en amber-goudgele knopjes op steeltjes zijn in een race naar de zon (oranje plaatjeszwammen).

Maar lang niet alle schimmels hebben paddenstoelen. Volgens Stamets zijn er anderhalf tot twee miljoen schimmelsoorten en slechts 10 procent maakt zich kenbaar boven de grond. De paddenstoel is vergelijkbaar met de appel aan een appelboom – de rest van het schimmelorganisme bestaat uit lange draden die zich eindeloos vertakken. Deze massa aan vertakte draden heet de zwamvlok of het mycelium: een ongelofelijk groot netwerk van schimmeldraden, meestal ondergronds, soms bovengronds.

Het zijn deze draden die dode organismen ontbinden, en zo voedingsstoffen terugbrengen in de kringloop. Zonder schimmels verstikt de aarde in een dikke laag organische materie. ‘Daarmee staan fungi altijd aan het einde der dingen, maar ook aan het prille begin’, oreert de opgewekte stem van in Fantastic Fungi

Ondergrondse schimmeldraden uit de film Fantastic Fungi

Internet voor bomen

Verrassender is dat dit schimmelnetwerk functioneert als een internet voor bomen, het ‘Wood Wide Web’. Schimmeldraden verbinden alle wortels van alle bomen met elkaar, ongeacht hun soort. De oudste bomen – moederbomen – hebben de meeste wortels en dus ook de meeste schimmellijntjes met anderen. 

Aldus communiceren moederbomen met kindbomen. Ze delen zelfs voedingstoffen. Bomen ‘weten’ wanneer er plagen op komst zijn, wisselen informatie uit en verdedigen Sterke bomen ondersteunen zwakkere. En schimmels zijn de infrastructuur van dit alles. 

Dat maakt schimmels ook een oplossing voor klimaatverandering. Planten zetten koolstofdioxide om in koolstof voor hun bladeren en stammen Maar 70 procent van die koolstof belandt uiteindelijk ondergronds, wanneer het met schimmel wordt uitgeruild voor voedingsstoffen via de wortels. Is de koolstof eenmaal geabsorbeerd door de schimmels, dan kan het duizenden jaren ondergronds blijven.

Er is zelfs een soort ondergrondse marktplaats waarbij schimmels vooral mineralen als fosfor bezorgen aan planten waar ze veel suiker van krijgen, blijkt uit onderzoek van mycoloog Toby Kiers aan de

Oftewel: ‘we moeten kappen met het kappen van oerbos’, zegt Stamets tijdens de online lancering van Fantastic Fungi Hij houdt een zeldzame schimmel omhoog uit Canada, zijn grote favoriet, Een houtrotschimmel. ‘Stop met bossen zien in termen van hoeveelheden hout, en bekijk ze in termen van ecologische biodiversiteitswaarde.’ Zeker nu. Want: ‘Elke paddenstoel is een diep reservoir van onontdekte eigenschappen die ons kunnen helpen virussen te overwinnen!’ Ook nog. 

Helpen virussen overwinnen? Jazeker. Schimmels zijn immers constant verwikkeld in chemische oorlogvoering om voedsel, met andere schimmels, maar ook met bacteriën en virussen.

Al decennia ruimen schimmels onze microben op. Fantastic Fungi zet een stukje gedeelde geschiedenis uiteen. Ons eerste algemeen bruikbare antibioticum was penicilline in 1943. Deze bacteriedodende stof werd aangemaakt door een schimmel die dat jaar gevonden was op een meloen op een markt in Illinois. De Britten hadden vervolgens penicilline, de Duitsers en de Japanners niet. Dit scheelde duizenden soldatenlevens. Het wordt wel gesuggereerd dat de geallieerden de Tweede Wereldoorlog wonnen mede dankzij die schimmel. 

Met schimmels kom je de oorlog dus wel door. Of de pandemie.

En dat geldt niet alleen voor mensen. Neem de wereldwijd geteisterde honingbij. Stamets helpt bijen bij-pandemieën te overleven door ze specifieke fungi te voeren, ter verbetering van het Gevolg: 45.000 keer minder virus  

Artist impression van het ondergrondse mycelium uit de film Fantastic Fungi

Redder in geestelijke nood

Maar daarmee is Fantastic Fungi niet klaar. Want naast planeet en het vege lijf, redden schimmels mogelijk ook... onze geest. 

Zo’n 140 soorten schimmels, de paddo’s, maken een stofje aan genaamd ‘psilocybine’. Dit stofje heeft de hersenen van onze voorouders mogelijk verdrievoudigd – een theorie die bekend staat als de Helaas stond het onderzoek naar psilocybine lang stil door de Amerikaanse war on drugs, maar inmiddels is het  

Het probleem is alleen: de stof kent héél veel verschillende effecten. 

‘Het veld van de mycologie is absoluut cruciaal voor het overleven van de mens. Er zijn iets van 50.000 mycologen in de wereld? Zoveel is dat niet’ 

Bovenal stimuleert psilocybine de aanmaak van nieuwe neuronen in de hersenen. Dat is goed voor je geheugen, en kan helpen bij de behandeling van de ziekte van Alzheimer. Maar psilocybine lijkt mensen ook op slag te veranderen, soms al na één dosis. Dan stoppen mensen bijvoorbeeld met hun serieuze verslaving aan roken, drank of heroïne. Sommige terminaal zieke mensen worden minder bang voor de dood. Trauma’s en PTSS worden lichter. En in Nederland, in Leiden, zijn experimenten gaande rond wat psilocybine kan doen voor  

Fascinerend.

‘De mycologie zou even goed gefinancierd moeten worden als NASA’, zegt Stamets tijdens een Q&A voor Fantastic Fungi. Dan denkt hij aan hoe schimmels natuurgebieden kunnen herstellen na olierampen, door de olie te ontbinden, aan het alternatief dat schimmels bieden op onafbreekbare materialen als plastic, bijvoorbeeld in verpakkingen, aan hoe ze schadelijke pesticides kunnen vervangen in de strijd tegen insecten,

Het is onbestaanbaar dat mensen niet weten hoezeer we van schimmels afhankelijk zijn, en wat ze ons allemaal te bieden hebben. ‘Schimmelwetenschap is absoluut cruciaal voor het overleven van de mens. Er zijn iets van 50.000 mycologen in de wereld? Zoveel is dat niet.’ Als het aan Stamets ligt komt er mycologisch onderwijs vanaf de kleuterschool.

Tot die tijd moet de jeugd het maar doen met de paddenstoelen in het bos. 

‘Bedenk dan dit, kinderen,’ zegt oom Stamets, ‘schimmels zijn verborgen schatten in de natuur, en elke keer als je een paddenstoel ziet, vind je een portaal naar een onzichtbaar universum onder je voeten. Naar een membraan dat gevoelig, bewust en reactief is, dat weet dat je er bent. Naar de stille schildwachten van het ecosysteem, onze landsheren, die ons altijd in de

Op de hoogte blijven van m’n avonturen in niet-mensland? Ik schrijf over die andere 99 procent van de wereld: van pluizige pauwspin tot mens-varken-hybride. In deze mail houd ik je geregeld op de hoogte van vragen die ik heb, stukken die ik schreef of mooie wetenschapsverhalen van anderen. Schrijf je hier in voor mijn wekelijkse mail

Meer weird leven?

Filmtip: Man valt totaal voor vrouw met acht armen In de documentaire My Octopus Teacher bezoekt een man met burn-out elke dag de octopus woonzaam in het kelpwoud naast zijn huis. Er bloeit iets op. Lees over de band tussen mens en octo