De Correspondent leest voor
Karin Amatmoekrim - Gender is geen modern gedoe
SoundCloud

Genderneutrale kinderkleding en toiletten waar zowel mannen als vrouwen naar binnen mogen – dus zien het makkelijk als modern gedoe. 

Maar het idee van als is verre van nieuw. 

Het is juist een eeuwenoud idee dat over de hele wereld werd gedeeld – voordat koloniale machten dit, vaak aan de hand van religieuze opvattingen, de kop in probeerden te drukken. 

Een rigide onderscheid in ofwel een vrouwelijke, ofwel een mannelijke identiteit is niet altijd zo vanzelfsprekend geweest als we tegenwoordig aannemen. 

Opvallender nog: het is vooral het Westen geweest dat het idee van gender beperkte tot het  

Hoe kan dat? En wat zegt het verleden over de mogelijkheden die we nu en in de toekomst hebben?

Waarom We’wha zowel man als vrouw was 

Er zijn talloze geschiedenissen te vertellen van mensen en culturen die een gefragmenteerder beeld schetsen van gender dan het rigide onderscheid man-vrouw dat wij in het Westen kennen – in Nederland identificeert bijvoorbeeld 3,9 procent zich niet  

Een zo’n geschiedenis is die van de inheems Amerikaanse kunstenaar en diplomaat We’wha (1849-1896). We’wha behoorde tot de Zuni, een volk uit het gebied dat we nu als New Mexico kennen.

We’wha gold als een begaafd kunstenaar, van wie ook werk is opgenomen in het Amerikaanse Museum of National History. Het zijn prachtige potten, gemaakt in een traditie die waarschijnlijk teruggaat tot de prehistorie, van een kwaliteit die ook de Europese kolonisten niet ontging. 

was namelijk een geliefde gast onder de witte Amerikaanse bovenklasse en bepleitte hartstochtelijk de waarde van de Zuni-cultuur. In 1886 werd We’wha voorgesteld aan de president van Amerika, Grover Cleveland. 

In kranten en tijdschriften, waar destijds uitgebreide portretten verschenen, stond dat We’wha een vrouw was: er werd geschreven over ‘een excentriek kind van de natuur’ en  

We’wha was alleen geen prinses. Onder de Zuni werd We’wha beschouwd als vrouw noch man. Voor de Zuni was gender namelijk iets wat iemand aanneemt en niet iets wat bij de geboorte al is bepaald

In de loop van hun jeugd werd vanzelf duidelijk of een kind zich meer thuis voelde bij de mannen, bij de vrouwen of bij allebei

Kinderen werden allemaal simpelweg ‘kind’ genoemd, en droegen hun haar allemaal in hetzelfde kortgeknipte kapsel. In de loop van hun jeugd werd vanzelf duidelijk of een kind zich meer thuis voelde bij de mannen, bij de vrouwen  

Deze derde groep werd de ‘lhamana’ genoemd. Behoorde je daartoe, dan had je volgens de Zuni spiritueel toegang tot zowel de mannelijke als de vrouwelijke ziel. 

Zo kregen de lhamana toegang tot de traditionele rollen van zowel mannen (jagen, oorlog voeren, religieus leiderschap) als vrouwen (geneeskunst, huishouden, stamverbanden in stand houden). Het was hun uitverkoren positie om de balans in de samenleving te beschermen.

Nayland, 58, uit New York. Identificeert zichzelf als genderfluïde en non-binair. Gebruikt de voornaamwoorden ‘hen/hun’. ‘Voor mij betekent het dat ik mijn lichamelijkheid en gendereigenschappen ervaar op een schaal, en ik denk dat de manier waarop ik mijn gender uit zowel mannelijke als vrouwelijke elementen heeft. Mijn hele leven heb ik gender en genderidentificatie meer ervaren als een uitdrukkingsvorm dan als iets aangeborens. En het voelde alsof ik tekortschoot in wat er van mannelijkheid wordt verwacht. Dus toen er in de vroege jaren negentig meer discussie ontstond over de verschillende vormen waarin identiteit zich kan uitdrukken, kwam er ook een theoretisch kader dat mij beter weerspiegelde.’ -- Uit de serie Outside the Binary door Linda Bournane Engelberth.

Over de hele wereld is gender een spectrum

Niet alleen in Noord-Amerika, maar over de hele wereld en in de hele geschiedenis van de mensheid werd gender benaderd als een spectrum; als een gebied zo breed en diep als de menselijke identiteit zelf, waarbinnen elk mens zijn eigen plek intuïtief opzoekt. 

De interpretatie ervan was, net als nu, altijd al ingebed in maatschappelijke opvattingen. Alleen waren die opvattingen niet altijd beperkt tot het binaire mannelijke of vrouwelijke. 

Zo wordt in het zuidelijke deel van Mexico al eeuwenlang een derde gender erkend dat nu bekend staat als de ‘muxes’, mensen die zichzelf als genderqueer zien. 

En terwijl de Navajo in Noord-Amerika vier genders kenden, hadden de op Zuid-Sulawesi namen voor maar liefst vijf genders: de ‘makkunrai’, ‘oroané’, ‘bissu’, ‘calabai’ en ‘calalai’. 

Deze non-binaire kijk op gender gaat volgens onderzoekers minstens zeshonderd jaar terug en komt in verschillende vormen terug in andere samenlevingen in Thailand, Maleisië en Bangladesh. 

Ook bestaat er tot op de dag van vandaag een kaste in India die de ‘hijra’ genoemd wordt, al spreken zij zelf van ‘Kinnar’. In Bangladesh, India, Pakistan en Nepal worden zij officieel erkend als het derde ‘geslacht’: noch man, noch vrouw, of juist alles wat zich daar tussenin bevindt. 

De lijst van culturen die genderrollen voorbij het binaire trekken, is nagenoeg eindeloos. Er zijn de mashoga in Kenia en Tanzania, waaronder mensen geschaard worden die als man geboren zijn, en zich op vroege leeftijd al identificeren als vrouw. Ze dragen mannen- én vrouwenkleding, en vervullen cruciale rollen bij huwelijksceremoniën. 

Op Madagascar worden de trans vrouwen, volledig geaccepteerd als vrouw. De sekrata worden beschouwd als mensen die bovennatuurlijke bescherming genieten, en worden daarom gekoesterd in hun samenleving.

Het idee dat een mens genderfluïde is, zie je ook in taal terug. Zo is de taal van de Yoruba – een etnische groep uit West-Afrika – niet-genderspecifiek. Yoruba-namen en voornaamwoorden

Lang kende het Jodendom maar liefst De Misjna, het boek dat de orale leer van de Thora omvat, beschrijft naast de ‘man’ en de ‘vrouw’ nog zes categorieën van mensen die zich identificeren met alles wat daarbuiten valt. 

Als je je een voorstelt waarop alle continenten ingekleurd worden die een geschiedenis van genderoverschrijdende opvattingen hebben, dan zie je duidelijk hoe algemeen gedragen die opvattingen waren. Hoe normaal het ooit is geweest om mensen niet alleen in te delen in ‘mannen’ en ‘vrouwen’. 

Hoe kan het dan dat we die beperking van genderidentiteit nu vaak juist wel als normaal beschouwen? En hoe komt het, om even terug te gaan naar die wereldkaart, dat Europa zo bleek afsteekt tegen de andere gekleurde continenten?

Ana, 22, Yogyakarta, Indonesië. Identificeert zich als non-binair. Gebruikt de voornaamwoorden ‘zij/haar’. ‘Ik wil niet in het hokje man of vrouw geduwd worden, want genderfluïditeit is grenzeloos. Het betekent dat ik alles kan zijn. Ik voel me al heel lang zo, sinds ik kind was. Maar in het dagelijks leven vind ik het niet erg als ze me een meisje noemen. In Indonesië kun je twee dingen genoemd worden: ‘mas’ (broer), of ‘mbak’ (zus). Als ik in Europa zou wonen, zou ik de voornaamwoorden ‘hen/hun’ gebruiken. Maar het maakt me niet uit hoe ik genoemd word.’ -- Uit de serie Outside the Binary door Linda Bournane Engelberth.

Chevalier d’Eon: de uitzondering die de regel bevestigt

Een van de weinige trans personen die wel een plek kreeg in de Europese geschiedschrijving is de Franse spion en schrijver Chevalier d’Éon (1728-1810). Zij werd geboren als man, maar gedroeg en kleedde zich als een vrouw. 

Dat kon zij doen omdat ze door koning Lodewijk XV als spion werd uitgezonden naar Rusland en Engeland, waar ze ‘undercover’ ging als vrouw. In Engeland werden weddenschappen gehouden om haar ‘ware’ gender te achterhalen, waarna de koning haar terughaalde naar Frankrijk. 

Daar zagen velen haar als een nieuwe Jeanne d’Arc. Chevalier d’Eon had het Verdrag van Parijs met Engeland van 1763 onderhandeld en ontving het felbegeerde Kruis van Saint-Louis voor militaire moed.

Voor veel vrouwen was ze dan ook het bewijs dat vrouwen alles konden bereiken wat mannen konden, als ze er maar de kans toe kregen. Anderen bleven speculeren over haar gender. Pas na haar dood werd bekend dat ze mannelijke geslachtsdelen had – en verstomde het prille feministische debat. 

Volgens haar biograaf Gary Kates is vooral D’Éons eigen opvatting over gender interessant. In D’Éons opvattingen, en tot op zekere hoogte die van de achttiende-eeuwse Europese society, was gender niet een strikte scheiding, maar een fluïde spectrum. 

Het is een opvatting die volgens Kates laat zien ‘dat de samenleving die beslissing niet voor die persoon zou moeten maken, dat is ongeveer hoe men er halverwege de achttiende eeuw

Ismir, 16. ‘Meestal voel ik me man, maar het voelt ook alsof mijn ziel vrouwelijk is. Het is oké om verschillende genders te ervaren, we zijn wie we zijn, daar hebben we geen invloed op. Ik begon me vanaf mijn tiende zo te voelen. Ik haatte mezelf omdat ik dacht dat ik de enige ter wereld was, en wat als mijn ouders erachter kwamen? Toen ik ouder werd, ontmoette ik meer mensen zoals ik en begon ik mezelf te accepteren. Ik voelde me niet meer vervloekt, maar werd juist trots op mezelf. Mijn neven begonnen me te beschermen en helpen. Nu voelt het meestal alsof ik twee genders heb.’ -- Uit de serie Outside the Binary door Linda Bournane Engelberth.

Jezus met borsten, Jezus met een jurk

Maar D’Éon is de uitzondering die de regel bevestigt. In de westerse geschiedenis voert het binaire denken in man en vrouw de boventoon. Zoals ras een construct is – er is immers maar één menselijk ras – zou je ook kunnen zeggen dat dit genderdenken een project is geweest. 

Het christendom heeft hier een aanzienlijke rol in gespeeld. Denk aan hoe de eerste mensen in de Hof van Eden werden beschreven, Adam en Eva, waarin de witte, heteroseksuele man aan het hoofd staat. 

In de Hof van Eden staat de witte, cisgender, heteroseksuele man aan het hoofd 

Dit is niet altijd zo geweest, vertelt theoloog Janneke Stegeman aan de telefoon. ‘In de katholieke en protestante kerk is een steeds sterkere focus op mannelijkheid gekomen, waarbij Maria steeds meer buiten beeld viel. In het middeleeuwse christendom werd Jezus nog regelmatig afgebeeld met een vrouwelijk lichaam.’ 

Een korte zoektocht op het internet toont bijvoorbeeld een schilderij van Jezus in een jurk, met een zacht, licht behaard gezicht, die zijn jurk ter hoogte van zijn borst ontbloot en een stuk van zichzelf  

Theologen denken dat, door hem ook als moeder af te beelden, de nadruk op zijn menselijkheid werd gelegd – het idee dat iemand die non-binair is een ideaal van het ultiem menselijke benadert, is dus ook aan het westerse denken niet vreemd.

En zie ook het schilderij Christus met borsten, te bezichtigen in de Vlaamse kerk Notre Dame à la Rose. Daar ligt Jezus halfnaakt, met gezwollen borsten, omgeven door heilige vrouwen en Sint-Jan op een kleed.

Edea, 28, Hamar, Noorwegen ‘Op dit moment zie ik niet hoe we het met z’n allen eens kunnen worden over wat gender werkelijk is. Daarom kan ik mezelf niet definiëren in termen van gender, en ik voel de noodzaak ook niet. Er zijn zoveel meer opwindende en interessante dingen aan mensen dan hun gender of seksuele geaardheid. Mijn geaardheid betekent dat ik me aangetrokken voel tot een bepaalde groep mensen, meer niet. Het zegt niets over wie ik ben. Wie ik ben draait om mijn kwaliteiten, mijn waarden, mijn persoonlijkheid. Dus voor mij doet het er niet toe tot welk gender je me rekent. Op mijn zestiende kwam ik tot de conclusie dat ik eigenlijk een vrouw was. En dus leefde ik zes jaar lang als vrouw. Voor die tijd gedroeg ik me meestal ook al vrouwelijk. Maar op mijn 22ste wilde ik niet meer zo leven. Ik probeerde me mannelijker te gedragen en dat was helemaal nieuw voor me. Ik beschouw het als het begin van een derde fase, waarbij ik niet meer terugga. Ik identificeer me helemaal niet meer aan de hand van gender. Als mensen me ‘hij’, ‘zij’ of ‘hen’ noemen, voelt het alsof ze verschillende eigenschappen van me eruit lichten, allemaal positief.’ -- Uit de serie Outside the Binary door Linda Bournane Engelberth.

Toen het binaire denken de standaard werd in Europa

Na de middeleeuwen, voor en na de tijd van D’Éon, veranderde in Europa het denken over gender en seksualiteit.  

Volgens sommige historici was het een reactie op het kolonialisme: Europeanen gingen meer en meer de wereld in, en kregen dus steeds meer contact met andere culturen. In de vergelijking met ‘de ander’ werd gaandeweg het idee ontwikkeld van hoe een ‘ontwikkeld’ of ‘beschaafd’ mens eruitziet, en hoe deze zich diende te gedragen. 

De Europese vrouw werd bijvoorbeeld beschouwd als een ‘echte’ vrouw. Vrouwen die er anders uitzagen dan een witte française, om maar wat te noemen, werden als ‘onnatuurlijk’ of ‘dierlijk’ gezien. 

Soms werden zij zelfs tentoongesteld voor witte Europeanen, om zich aan te vergapen, zoals de Zuid-Afrikaanse slaafgemaakte overkwam. Zij werd vanwege haar grote billen en lange schaamlippen in 1810 tentoongesteld op Piccadilly Circus in Londen. Na haar dood werden haar hersenen en schaamlippen op sterk water gezet.

Zo namen Europeanen in de negentiende eeuw steeds meer afstand van gekoloniseerde mensen. De wetenschap speelde hier ook een rol in: in de eerste decennia van de negentiende eeuw werd de taxonomie, het hiërarchisch ordenen van de natuurlijke wereld, daar een essentieel onderdeel van. 

Deze wetenschappelijke traditie was erop gericht om alle verschijnselen in de natuurlijke wereld te observeren, meten, vergelijken en ordenen. Wetenschappers leunden daarbij op het identificeren en beschrijven van zichtbare kenmerken. 

Het was een kleine stap om aan die kenmerken ook bepaalde eigenschappen te verbinden. Dat wat bekend was – de Europese man en vrouw – werd standaard en daarmee superieur bevonden aan de anderen. 

Maar net zomin als schedelmeters de intelligentie van een mens kunnen bepalen, kan een arts aan de hand van iemands genitaliën zeggen wat voor persoon ze voor zich heeft.

Tevin, 18, Johannesburg, Zuid-Afrika. Identificeert zich als ‘gender non-conforming’ en non-binair. ‘Voor mij betekent het dat ik me zonder beperkingen kan uitdrukken, ik mag zijn wie ik maar wil, wanneer ik maar wil. In mijn jeugd voelde het als een beperking als iedereen me als jongetje zag, het voelde nooit prettig me zo te identificeren. Toen ik later blootgesteld werd aan een veel grotere wereld, leerde ik dat er meer variaties aan identiteiten zijn. Ik ontdekte de queergemeenschap en voelde me er thuis – dit is wie ik ben, waar ik hoor.’ ‘Over het algemeen voel ik me veilig als queer persoon van kleur in Zuid-Afrika. Het land wordt langzaamaan steeds progressiever. Queer zijn wordt zichtbaarder en krijgt aandacht in de mainstream media. Het land wordt steeds bewuster. Maar een paar keer ben ik lastiggevallen, en dat zal zo doorgaan zolang ik het openbaar vervoer gebruik. We worden ook lastiggevallen door taxichauffeurs, omdat ze niet weten hoe wij ons identificeren, en dat vinden ze verwarrend.’ -- Uit de serie Outside the Binary door Linda Bournane Engelberth.

Hoe dit denken tot isolatie en geweld leidde

In diezelfde tijd trachtten Europese kolonisten en missionarissen hun zienswijze op talloze manieren aan gekoloniseerde samenlevingen op te dringen. Vaak ging dat gepaard met geweld; de geschiedenis van de hijra in India is daar een pijnlijk duidelijk voorbeeld van.

zijn over het algemeen als mannen geboren personen die zichzelf omschrijven als ‘ontmand’. Ze dragen vrouwelijke kleding en nemen meestal vrouwelijke namen. Onder hijra vallen ook mensen die intersekse zijn en in bijzondere gevallen mannen die zijn gecastreerd.

In het hindoeïsme nemen zij een speciale plek in, als de loyaalste onderdanen van de god Rama. Hun bestaan werd eeuwenlang niet alleen erkend, maar ook gewaardeerd. Dat veranderde met de bezetting van de regio door de Britten in de negentiende eeuw.

De hijra’s werden langzaam maar zeker uitgehongerd en uit hun traditionele rollen verdreven

De Europeanen zagen de hijra als een obsceniteit. Koloniale ambtenaren beschouwden hen als ‘gewone sodomieten’ In 1871 stelde de koloniale regering in wat nu India en Pakistan is de Criminal Tribes Act vast. 

Met deze wet werden groepen mensen gelabeld als ‘geboren criminelen’ omdat ze tot een bepaalde kaste behoorden. Het betrof vooral groepen die zich onderaan de maatschappelijke ladder bevonden, maar ook nomadische volken die zich tegen de kolonisator verzetten, en met deze wet gestraft konden worden. 

Voor de hijra’s was een apart onderdeel in de wet opgenomen. Mannen die zich verkleedden als vrouwen werden beschouwd als ‘eunuchen’. Ze werden geregistreerd als een bedreiging van de openbare orde. 

Omdat het hen werd verboden om in vrouwenkleding te dansen en ceremonies bij te wonen, konden zij niet langer werken. Ze werden langzaam maar zeker uitgehongerd en uit hun traditionele rollen verdreven.

In koloniale archieven zijn afspraken terug te vinden waarin werd geschreven dat het ‘de bedoeling was het aantal eunuchen terug te brengen en uiteindelijk om hen te doen  

Ook We’wha werd zonder proces gevangengezet 

De hijra bestaan nog steeds in India, en bestaan nog steeds als op zichzelf staande gemeenschap in de Hindoeïstische Maar in een ambivalente combinatie van eeuwenoude tradities met een geconditioneerde heteronormatieve blik, worden hijra nu behandeld als paria’s en freaks, terwijl ze nog steeds ingehuurd worden voor bijzondere ceremonies.

En zo komen we weer op We’wha. Want hoe gewaardeerd deze ook als kunstenaar of diplomaat was, ook aan de Zuni en alle andere autochtone Amerikaanse volken werd een binair mensbeeld opgedrongen. 

Een kleine tien jaar voordat We’wha in het Witte Huis werd ontvangen, haalden christelijke missionarissen alle lhamana – waaronder óók We’wha – weg uit hun gemeenschappen. Ze werden zonder proces gevangengezet. 

In sommige bronnen wordt nu geschreven dat het op basis was van aanklachten van maar in werkelijkheid werden ze gevangengenomen omdat hun genderoverschrijdende identiteit door westerse missionarissen  

Dat er in de culturen van oorspronkelijke Amerikanen heel andere opvattingen golden, was irrelevant. In gevangenschap zouden de lhamana tot het christendom bekeerd kunnen worden, en hun opvattingen over gender afleggen. 

Gelukkig voor We’wha en de andere lhamana werden ze uiteindelijk, onder druk van de Zuni-bevolking, We’wha en de anderen legden de 65 kilometer lange weg terug naar hun reservaat te voet af. 

Een paar jaar later, in 1883, zou The Religious Crimes Code worden aangenomen worden. Hierdoor werden de culturele gebruiken van de inheemse Amerikanen die als aanstootgevend of immoreel werden gezien,  

Dat We’wha uiteindelijk naam maakte als kunstenaar, en bij de president op de thee werd uitgenodigd, is – net als Chevalier d’Éon – een uitzondering op de regel. Mensen als We’wha werden tijdens het kolonisatieproces consequent onzichtbaar gemaakt. 

Degenen die desondanks de geschiedenisboeken hebben gehaald, zijn slechts het topje van de ijsberg. Daaronder schuilen de tallozen die het niet hebben gehaald. Die zijn vermoord, verjaagd of zich hebben verborgen. 

Luca, 25, Londen, Verenigd Koninkrijk. Identificeert zich als genderqueer. ‘Ik gebruik liever het begrip "genderqueer" dan "non-binair". "Genderqueer" is een politieke term, die niet alleen mijn eigen toestand beschrijft, maar ook het principe van binariteit verwerpt. Ik denk dat gender iets fluïde is en dat de wereld van zichzelf non-binair is.’ ‘Ik heb altijd geworsteld met de nauwe verwachtingen rond gender. De genderbinariteit waar ik mee werd omringd voelde heel erg onderdrukkend. En ik wil me niet conformeren aan iets dat onderdrukkend voelt. Voor mij gaat het om het complex maken van gender, om ruimte te creëren tussen wat de meeste mensen zien als mannelijk en vrouwelijk. Door genderqueer te omarmen kan ik verschillende manieren verkennen om met gender te leven, gender "queer" te maken, en me los te maken van gender.’ -- Uit de serie Outside the Binary door Linda Bournane Engelberth.

Het geweld dat tot op de dag van vandaag voortduurt

Ook nu nog. Hoewel er ontegenzeggelijk veel veranderd is, zijn trans mensen nog steeds vaker slachtoffer van geweld, uitbuiting en discriminatie. Trans mensen van kleur worden daarbij verreweg  

Hoe zichtbaarder queer mensen zijn op televisie en andere media, lijkt wel, Hoe meer queer thema’s er aan de orde komen, hoe geïrriteerder – en agressiever – een deel van de samenleving ervan wordt. 

Neem de Amerikaanse Martinez voelde zich zowel een meisje als een jongen. De Navajo-gemeenschap waartoe Martinez behoorde, noemt deze identiteit ‘nádleehí’, en  

Maar ook in 2001, onze eigen eeuw, is die acceptatie niet volledig. Zo kon Martinez, destijds zestien jaar oud, door met een steen worden doodgeslagen. Later schepte hij erover op ‘die homo’ te hebben vermoord.  

De wereld is geconditioneerd over non-binaire mensen te denken in termen van afwijking en schaamte

Zeker, er is veel veranderd sinds de tijd van de Criminal Tribe Act in India, en sinds We’wha door missionarissen gevangen werd gezet, en sinds transseksuelen in New York de eerste dappere aanzetten gaven voor hun emancipatie en daarvoor van het podium werden afgejouwd door de overwegend witte homobeweging, zoals activiste overkwam. 

Maar het geweld dat tot de dag van vandaag wordt gepleegd, kan alleen bestaan in een wereld die zijn mensbeeld blijft beperken tot of man of vrouw. Een wereld die geconditioneerd is om over non-binaire mensen te denken in termen van afwijking en schaamte.

Zie daarvoor vooral de Netflix-documentaire Disclosure. Daarin worden talloze beroemde filmscènes ontleed, en op zo’n manier dat je je als cis persoon redelijk ongemakkelijk gaat voelen. 

Neem Jim Carrey, die in de film Ace Ventura verliefd wordt op een bloedmooie vrouw, en haar ten overstaan van een voltallig politiekorps de kleren van het lijf trekt. Als blijkt dat ze een penis heeft, gaat hij over zijn nek. 

Waarom, vraag je je af. Wat is er nou precies zo walgelijk aan een lijf dat anders is dan je gewend bent? Waar komt toch die angst, en die haat vandaan?

Pong Charan, 26, Bangkok. Thailand. Identificeert zich als een queer non-binair persoon. Gebruikt de voornaamwoorden ‘hen/hun’, ‘zij/haar’, ‘hij/hem’, je mag kiezen. ‘Ik kan mijn identiteit niet aan andere mensen uitleggen, dus hou ik haar maar voor mezelf. De meeste mensen accepteren het als ik zeg dat ik non-binair ben. Als ik meer mensen zoals mezelf zou kennen, zou ik me zekerder voelen om erover te praten.’ ‘Ik zie er graag “tussenin” uit, androgyn. In Thailand hebben we onze eigen gemeenschap met non-binaire personen. In die groep zitten ook andere mensen die ons steunen. De meeste non-binaire personen in die groep zijn activisten. Onze beweging heeft het heel moeilijk en zwaar, zelfs de rest van de lgbtq+-gemeenschap begrijpt ons niet helemaal. Als mensen zouden begrijpen wat het betekent om non-binair te zijn, zouden ze niet discrimineren. We hebben onze eigen identiteit.’ -- Uit de serie Outside the Binary door Linda Bournane Engelberth.

‘Er is iets meeslepends aan zowel mannelijk zijn als vrouwelijk’

In een poging deze woede te begrijpen, draagt de Indiaas-Amerikaanse schrijver Alok Vaid-Menon een idee aan: zou het kunnen dat transgender en non-binaire mensen misschien zo worden gehaat en onderdrukt omdat ze zo krachtig zijn? 

Wie videobeelden van trans activisten als Sylvia Rivera en Marsha P. Johnson terugkijkt, voelt die kracht in elke beweging, in elke buiging van hun stemmen. Zoals je dat ook voelt bij de foto’s die bewaard zijn gebleven van We’wha, die van een indrukwekkende sereniteit en waardigheid zijn.

Die gedachte raakt aan de status van ongrijpbaarheid die deze groepen in het verleden toebedeeld kregen in al die pre-koloniale culturen over de hele wereld. Van de wier eerste god, Atum, zowel mannelijk als vrouwelijk was, tot het eeuwenoude China, waar sommige Taoïsten het derde geslacht beschouwen als mensen in wie de ultieme balans tussen yin (vrouwelijke energie) en yang (mannelijke energie) gemanifesteerd is,

Het is een potentieel allesomvattend menszijn, zoals de Amerikaanse Gloria E. Anzaldúa het zo prachtig beschreef:

Een prikkelende gedachte, die ons allemaal kan uitnodigen tot reflecties over wie we zijn, en over wie we kunnen zijn in het schier oneindige spectrum van identiteiten.

Met dank aan het onderzoek van Nychenda Fecunda. 

Over de beelden Met het project Outside the Binary laat de Noors-Algerijnse fotograaf Linda Bournane Engelberth de kijker op een intieme manier kennismaken met mensen van over de hele wereld die zich man noch vrouw voelen. Kijkend naar de serie portretten besef ik me dat er juist zoveel is dat je niet kan zien en dat het medium fotografie de kijker dikwijls verleidt tot een binaire blik. Bournane Engelbert stelde iedereen die voor haar camera stond een aantal vragen over hun genderidentiteit. Door vervolgens de beelden te combineren met hun antwoorden zie je een individu zonder te zoeken naar een label. Op haar website kun je meer portretten bekijken en uitgebreidere bijschriften lezen. (Yara van der Velden, beeldredacteur) Bekijk hier meer werk


Meer weten?

Op de hoogte blijven van Verzwegen geschiedenis? We vertellen je graag over nieuwe artikelen, podcast, video’s, het boek en meer. Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief van dit initiatief Van bankhanglesbo tot skolioseksueel: 99 roze begrippen verklaard Even de weg kwijt met alle roze begrippen? Dit lexicon biedt uitkomst. Met bijna 100 Nederlandse termen, van Androgyn tot Queer, dé gids op onbekend terrein.
Lees dit verhaal van Lisa Peters en Daan Borrel terug