In Nederland zijn de basisscholen alweer ruim een week open; het debat over het openen van het voortgezet onderwijs is inmiddels begonnen. In Duitsland zijn de scholen nog grotendeels dicht, maar ook daar leeft en is de druk van ouders, artsen, onderwijskundigen en psychologen om groot.

En de Duitse pedagoog en zegt: slecht plan.

Een pedagoog die tegen het openen van de scholen is? Als iemand tegen de directe belangen van zijn achterban ingaat, of tegen de vermeende belangen van zijn achterban, dan is het de moeite om te luisteren.

Natuurlijk: jongeren door de pandemie vaker aan psychische problemen, aan eet- en dwangstoornissen, aan leerachterstanden, en aan ouders die ontdekken dat leraar zijn een zwaar beroep is. Baumann dat – ook al stoort het hem hoe erover wordt Hij weet ook dat scholen kinderen goed zullen doen – natúúrlijk. Hij denkt alleen dat de nadelen momenteel groter zijn dan de voordelen.

De voordelen worden overschat. ‘Kennelijk’, hij in een recente analyse, ‘geldt in het debat "naar school gaan" als garantie op kinderwelzijn en onderwijssucces, terwijl online onderwijs lineair-causaal tot geweldescalaties en toenemende ongelijkheid leidt.’

Maar, zegt Baumann, de pandemie heeft veel meer effecten op kinderen en gezinnen dan alleen een dichte school: onzekerheid over werk, angst om plots in quarantaine te moeten, de sfeer in de verlaten binnensteden, het algemene ‘niet pluis’-gevoel. Het heropenen van de scholen – met alle afstandsregels die het contact beperken – neemt dat slechts ten dele weg.

De nadelen worden onderschat. Als scholen nu opengaan, met een relatief hoog aantal besmettingen, zal dat leiden tot ‘massaquarantaines’, voorspelt Baumann. of docent zal een cascade aan quarantaines voor medescholieren en hun gezinnen En quarantaines zijn veel ingrijpender en pijnlijker dan lockdowns. ‘Ik geloof’, zegt Baumann, ‘dat dit effect enorm wordt onderschat.’

Volgens Baumann (44) is de wens de scholen koste wat kost te openen te verklaren vanuit een structureler probleem: mensen richten zich niet tegen het virus, maar tegen de consequenties van het virus – tegen alle beperkingen dus. Begrijpelijk, maar weinig zinvol. Normaliteit krijgen we pas terug als we controle hebben over het virus, zegt Baumann, niet als we de vervelende maatregelen afschaffen.

Om die reden heeft Baumann zich aangesloten bij een groep van veertien wetenschappers die een propageren. Kort gezegd: No-Covid betekent een agressief terugdringen van het virus, niet tot nul, maar tot een beheersbaar niveau, waarna de maatschappij, en dus ook de scholen, stapje voor stapje open kan gaan.

In twee recente telefoongesprekken lichtte Baumann zijn positie toe.

Het gevolg als je de scholen nu opent? Massaquarantaine

Meneer Baumann, de kern van uw standpunt is dat lockdowns minder schadelijk zijn dan quarantaines. En dus is het beter de scholen niet open te doen als er vrij veel besmette personen in de maatschappij zijn – zoals nu. Kunt u dat uitleggen?

‘Een lockdown is iets lomps en ingrijpends: beperkingen voor iedereen, scholen dicht. Dat doe je liever niet. Een lockdown voor iedereen is natuurlijk erger dan geen lockdown en een quarantaine voor, zeg, een handvol mensen – de besmette persoon en zijn of haar contacten en familie. Het probleem is alleen: zo beperkt zal het niet zijn. Als je de scholen opent op een moment dat er vrij veel virus in de maatschappij is, zoals nu, dan is het resultaat voorspelbaar: massaquarantaine.’

‘Er zullen veel meer mensen dan slechts een handvol in quarantaine moeten. Dat hebben we geleerd uit de data die Op basisscholen betekende één positief geteste leerling of docent al een quarantaine voor zo’n dertig mensen. Op middelbare scholen moesten in sommige gevallen wel honderd mensen in quarantaine per besmet persoon. Dat was tijdens relatief lage besmettingscijfers.’

‘Als we bij hogere besmettingscijfers zoals een incidentie van [100 nieuwe per week per 100.000 bewoners, MdH] de scholen opendoen, dan kun je dat bijna iedereen binnen vier à zes maanden zeker één keer in quarantaine zit, inclusief docenten. Dat betekent chaos. Ik denk dat dit aspect wordt vergeten.’

‘En daardoor gaat de volgende consequentie ook grotendeels verloren, namelijk de gevolgen van zo’n quarantaine voor al die leerlingen. De komt erop uit dat in zo’n 30 procent van de gezinnen die in quarantaine gaan, door stress, huiselijk geweld, onzekerheid over werk en inkomen.’

‘Zo heftig is het nu niet, denk ik. In mijn lopende naar de effecten van quarantaines in Duitsland zien we dat zo’n 20 procent van de kinderen die in quarantaine gingen dit soort dingen meemaakten. Een stuk minder, maar nog steeds een .’

‘Aan de andere kant zagen we dat de lockdown [met de schoolsluiting, MdH] van maart tot mei veel minder schade had aangericht dan we hadden verwacht. In incidentele gevallen was het dramatisch, zeker, maar over het algemeen was de lockdown voor kinderen verbazingwekkend Naast de vele nadelen zijn er zowaar ook voordelen van de lockdown, zoals minder drank- en drugsgebruik door jongeren.’

Hoe zit het dan met de noodkreten uit de hulpverlening?

‘Het aantal kinderen die psychiatrische problemen hebben gekregen is inderdaad Maar je moet je afvragen: hoe is dat gebeurd? Eetproblemen en dwangstoornissen openbaren zich nu, maar dat is niet het resultaat van de lockdown sinds december. Die problemen ontwikkelen zich over een langere periode, door het hele heen en weer van lockdown, versoepelingen, lockdown, versoepelingen, lockdown etc. Die onzekerheid is schadelijk. Ik denk dat we nu snel naar een punt moeten komen waar we stabiliteit en voorspelbaarheid hebben. Dat we het virus in de greep hebben.’

Voor de helderheid: Baumann zegt niet alleen maar nee. Binnen de regels moet juist alles worden ingezet om sport, spel, hobby, en virtuele ontmoetingsmogelijkheden voor jongeren (of in de buitenlucht) mogelijk te maken. Dat vergt creativiteit en opoffering van volwassenen, Baumann. ‘Het is de opgave van de volwassen generatie om de eigen behoeftes uit te stellen, om ondanks de pandemie een onbeschadigde ontwikkeling van kinderen en jongeren mogelijk te maken.’

Waarom een quarantaine vervelender is dan een lockdown

Hoe verklaart u het verschil tussen de effecten van lockdowns en quarantaines?

‘Een verklaring is dat een quarantaine je overkomt. Je krijgt een telefoontje en boem: jij en je gezin moeten op slag binnen blijven. Je kunt er geen rekening mee houden. Voor sommige gezinnen is dat een groot probleem, zeker voor gezinnen die toch al veel problemen hadden. Ze hebben geen of nauwelijks sociale contacten, hebben niemand om de boodschappen voor hen te halen, en moeten dat dan stiekem doen. Dat is stressvol.’

‘Een andere verklaring is dat een quarantaine veel bedreigender is dan een lockdown. Quarantaine betekent: ik had contact met het virus. Je ondergaat het dus, passief, en je hoopt dat jij of je familie niet zijn besmet of elkaar niet besmetten. Een lockdown is een actieve handeling. Je onderneemt iets, actief, tegen een meer abstract gevaar. Je hebt controle.’

‘Verder, en misschien wel het belangrijkste, is een quarantaine veel ingrijpender dan een lockdown. Je moet direct thuisblijven. Allemaal. Je mag het huis niet uit. Bij een lockdown mag je een boel ook niet, maar je kunt nog wel boodschappen doen, buiten spelen, sporten of wandelen. Dat is echt een andere orde van grootte.’

‘Tenslotte is een quarantaine iets individueels. Een quarantaine treft nog steeds alleen jou en niet anderen. Het is geen gedeelde smart, zoals bij een lockdown.’

Met deze praktische oplossingen kun je de scholen opendoen en openhouden

Dit maakt de afweging over scholen open versus scholen dicht een stuk complexer dan het debat erover. Hoe komt dat?

‘Als eerste omdat maar weinig mensen de tijd hebben de stand van de kennis bij te houden. Er is een explosie van onderzoek. Dat is voor mijn collega’s en mij ook lastig bij te houden, zelfs al hebben we de tijd. Laat staan voor een ouder, docent of schoolhoofd.’

‘Bij gebrek aan kennis blijven meestal alleen een mening of gevoelens overeind. En die luidt dan vaak: de scholen moeten weer open. Dan komt alles goed. Of: de scholen moeten dichtblijven, want we kunnen het virus toch niet buiten houden. Er zijn grijstinten in het debat, maar je hoort deze twee extremen opvallend vaak, en ze zijn veel luider. En beide zijn fout.’

Hoe kun je scholen openhouden met minder risico?

‘Wat je wilt vermijden is dat je individuen hebt die veel anderen kunnen aansteken. Zoals een docent muziek of Spaans, die lesgeeft in zijn of haar vak en lokaal. Beter is het om klassen in vier groepen, en steeds twee groepjes tegelijkertijd klassikaal les te laten geven door de klassendocent. En de missende vakken te vervangen met e-learning.’

‘Fysiek scheid je de groepen door ze diagonaal op te stellen met een bufferstrook door het midden. Ja, je moet praktisch zijn. Je verkleint de kans op grootschalige besmettingen, je doet wel aan presentie-onderwijs, en je weet dat je dit lang vol kunt houden. Als er namelijk toch een besmetting is, dan hoef je niet meteen de hele klas in quarantaine te sturen.’

‘En nee’, zegt hij ongevraagd, ‘dit is niet perfect. In groepjes tijdens de pauze verzamelen, een belangrijk aspect van school, is er sowieso niet bij. Maar perfect is niet wat we zoeken. Het is wel behoorlijk goed. Het geeft houvast en continuïteit.’

Wie scholen wil heropenen, moet het aantal besmettingen ver omlaag krijgen

Maar: dit beleid heeft pas kans van slagen, aldus Baumann, als het aantal virusbesmettingen op een laag niveau zit. Vandaar dat hij betrokken is geraakt bij de een team van wetenschappers dat de aandacht heeft van Duitse talkshows en toppolitici.

Hoe bent u ertoe gekomen de No-Covid-strategie voor te staan?

‘Zoals gezegd, in het najaar stond ik op het standpunt dat de scholen hoe dan ook open moesten blijven, als ze goede beschermingsmaatregelen zouden nemen. Maar toen gebeurden er een paar dingen. De maatregelen in de scholen zoals ik die vorige zomer had werden vrijwel nergens doorgevoerd. Door gesprekken met artsen en virologen als Melanie Brinkmann en begreep ik dat een incidentie boven de 35 zonder helder testbeleid niet controleerbaar is (via bron- en contactonderzoek door de GGD’s, MdH). Dat zijn te veel gevallen en te veel contacten om na te bellen. En dit probleem wordt alleen maar groter als de scholen openblijven. Verder kon je zien dat er pas werd ingegrepen toen het virus buiten controle was. Dat is een constante in de crisis: we zijn telkens te laat.’

Bovendien zag Baumann de resultaten van de effecten van quarantaines binnenstromen in zijn eigen studie.

U wilt dus naar geen virus? Dat lijkt me vrij lastig. Hoe wilt u dat bereiken?

‘Wij zijn niet Zero-Covid, we zijn geen beweging die het virus helemaal wil uitroeien. Dat kan waarschijnlijk niet meer. En dat hoeft ook niet. Het doel is "geen onverklaarbare gevallen". Dus: dat de weten waar het virus zich bevindt. Zolang we dat weten, is het probleem niet zo groot. Dan kun je gericht maatregelen nemen. We willen niet het hele land op slot doen, we willen de economie niet nodeloos dwarszitten.’

‘Neem bijvoorbeeld de regio Leer aan de Nederlandse grens. Een dunbevolkt gebied. Stel nu dat daar twee verpleeghuizen zijn met een forse uitbraak. Dan zit je qua incidentie weer snel ruim boven de 200. Maar moet je dan elders meteen alles dichtdoen? Nee. Als duidelijk is dat het virus zich verder niet verspreidt zonder dat de GGD’s het doorhebben, dan kan het leven buiten de verpleeghuizen normaal verdergaan.’

‘Waar ik heen zou willen, is dat het virus Tot vijf à tien gevallen, die in beeld zijn bij de GGD. Dat vergt ook een nieuw testbeleid, dat we veel sneltesten doen op drukke werkplekken. En dat de hygiëne op drukke plekken als tankstations en treinstations op orde is. Uiteindelijk kun je dan uitkomen op een zeer laag niveau, dat hebben we in de zomer gezien.’

‘Ben je op dat niveau aangekomen, dan kunnen de scholen open. In kleinere groepjes dus, met alleen klassendocenten, aangevuld door e-learning vanuit de klas (met vakdocenten, MdH). Idealiter kun je in je regio zelf proberen helemaal naar nul onbekende gevallen te gaan. Dan kun je zelfs helemaal open. Als er dan wel weer een geval is, dan schakel je om naar die half-openstand. Maar het belangrijkste is: je hoeft dan niet meer helemaal dicht. Dat flipflopgelockdown is dan over.’

‘En ja, dat kan lang duren. Critici wijzen naar Daar hadden ze een lockdown van vier maanden nodig. Onmogelijk, hoor ik dan. Maar intussen zitten wij in Europa ook al aan vier maanden. Alleen dan verspreid over het jaar. En in Australië kan bijna alles weer. Hier niet. En wij kunnen nu, door alle beschikbare tests, juist een slimmere lockdown doen.’

Hoe snel zou een stad als Düsseldorf – waar vrij veel virus is – dat kunnen bereiken?

‘Ik kan dat natuurlijk niet precies zeggen. Als veel meezit: misschien in twee maanden. Maar dat is niet precies te zeggen.’

Wie is er nog gemotiveerd om het virus te bedwingen?

Maar willen we dat wel – nog twee maanden kinderen thuis scholen? Baumann en de No-Covid’ers denken van wel. Zij hechten vooral geloof aan de motivatie van mensen en willen die motivatie aanwakkeren. Dat de bevolking als collectief iets aanpakt, in plaats van in defaitisme te vervallen en maar wat aan te modderen en te mokken.

‘Nul gevallen is niet mogelijk. Maar het gaat om de weg naar het doel. Het is zoals we in mijn vakgebied in de jaren tachtig en negentig zijn gaan denken over huiselijk geweld. Je weet dat het nooit naar nul gaat, maar je moet zo doen alsof je naar nul wilt. Alleen dan pak je het effectief aan.’

‘Het idee achter No-Covid zit hem vooral in de positieve motivatie. Het is vergelijkbaar met waar we het eerder over hadden, dat een lockdown minder ingrijpend is dan quarantaine, omdat je zelf invloed uitoefent op je situatie. Dat is ook waarom werkte. Mensen wilden iets doen. Maar deze zelfmotivatie van de bevolking hebben we in de herfst verspeeld. Simpel voorbeeld: een stel jongeren uit mijn buurt kregen 250 euro boete omdat ze met z’n drieën een sigaretje rookten buiten, terwijl de grote demonstratie tegen de coronamaatregelen in Leipzig ongemoeid bleef. Dat is niet uit te leggen, dan verliezen mensen het geloof in het idee.’

Zijn de scholen bij jullie alweer open?

‘Het verschilt van deelstaat tot deelstaat. Die mogen zelf over scholen beslissen. In Nedersaksen, waar ik woon, mogen de basisscholen open als ze willen. De ouders mogen kiezen of ze hun kind laten gaan. In Noordrijn-Westfalen, waar ik werk, zijn de basisscholen dicht. Consequent dus. Gelukkig daar wel.’

Bij ons zijn de basisscholen allemaal weer open.

‘Ja. Bij jullie ziet het er niet goed uit, hè?’

Meer lezen?

Waarom je het virus niet landelijk maar regionaal moet bestrijden Alex Friedrich is microbioloog bij het Universitair Medisch Centrum Groningen en weet wat nodig is – en blijft – tijdens een pandemie: hit hard and early. Wat we nu in Nederland steeds doen? ‘Hit hard en te laat.’ Lees het artikel hier