Op 27 februari 2021 werd een 49-jarige vrouw met maagklachten opgenomen in een ziekenhuis in Wenen. Uit onderzoek bleek dat ze verschillende tromboses had en een lage concentratie bloedplaatjes. Ze stierf enkele dagen later.
Deze vrouw had vijf dagen voordat ze ziek werd het AstraZeneca-vaccin ontvangen. De weken erna werden er meer trombosegevallen gemeld na inenting met dit vaccin. Het tromboserisico werd voorpaginanieuws en meer dan twintig Europese landen, waaronder Nederland, besloten tijdelijk niet te prikken met dit vaccin.
Critici van deze prikstop schreeuwden moord en brand. Volgens hen wegen de voordelen van het AstraZeneca-vaccin, bescherming tegen covid dus, duidelijk op tegen de nadelen: enkele gevallen van trombose waarvan het niet eens bewezen was dat ze door het vaccin veroorzaakt werden. Hadden ze gelijk?
Bestaat er een verband tussen het AstraZeneca-vaccin en bepaalde trombosegevallen?
Als je ziek wordt na een vaccinatie betekent dat nog niet dat je ziek geworden bent door die vaccinatie.
Wil je aantonen dat er een verband bestaat tussen vaccinaties en tromboses, dan moet je nagaan of het aantal trombosegevallen in een groep gevaccineerde mensen hoger ligt dan het aantal tromboses bij niet-gevaccineerde personen. Dat is in dit geval erg moeilijk, want trombose is niet echt zeldzaam. Ongeveer een op de duizend personen krijgt er elk jaar last van. Het minieme aantal mogelijke extra tromboses door de vaccinatie – eind maart waren er minder dan honderd gevallen bekend – kan dus evengoed berusten op toeval.
Toch besloten zowel het Europees geneesmiddelenbureau EMA als zijn Britse tegenhanger MHRA na onderzoek dat er mogelijk een verband bestaat tussen AstraZeneca en bepaalde trombosegevallen. Dat komt omdat het om twee specifieke vormen gaat die normaal vrij zeldzaam zijn. Ook verschillen enkele aspecten van het ziektebeeld bij deze varianten van wat je normaal bij een trombose ziet. Bovendien treden deze specifieke tromboses vaak binnen de week na de vaccinatie op zonder dat er andere duidelijke oorzaken te vinden zijn.
Recent ontdekten onderzoekers ook een mogelijk mechanisme waarmee het vaccin dit ziektebeeld kan veroorzaken. De samenvatting voor leken: heel soms slaat je immuunsysteem op tilt nadat je ingeënt bent, en valt het bepaalde stoffen aan die een rol spelen in de stolling van je bloed.
Hoe groot is het risico?
Misschien kan het AstraZeneca-vaccin dus een specifieke trombose veroorzaken, maar gelukkig is die kans erg klein. Het EMA schat dat als je een miljoen mensen met dit vaccin inent, er ongeveer vijf zo’n trombose zullen ontwikkelen. De MHRA schat het risico nog iets lager in: volgens de analyse van de Britse gezondheidsautoriteit is de kans op zo’n trombose door het vaccin vier op een miljoen.
Deze tromboses zijn ernstig, maar gelukkig niet altijd dodelijk. Van de 86 gevallen die op 22 maart bekend waren, hadden er 18, ongeveer een kwart dus, een dodelijke afloop.
Een coronabesmetting zorgt voor een veel grotere stijging van je risico op deze specifieke tromboses dan de vaccinatie tegen covid
Ter vergelijking: het risico op een ernstige trombose door de anticonceptiepil ligt heel wat hoger. Als een miljoen vrouwen een jaar lang anticonceptie slikken, veroorzaakt dat ongeveer vijfhonderd extra trombosegevallen. Ook roken vergroot je kans op deze ziekte. In een jaar komen onder een miljoen rokers ongeveer 250 extra gevallen van trombose voor dan onder niet-rokers.
En: een coronabesmetting zorgt voor een veel grotere stijging van je risico op deze specifieke tromboses dan de vaccinatie tegen covid. Uit een recente analyse blijkt dat de kans daarop tien keer zo groot is.
Een aantal onderzoekers van de universiteit van Cambridge analyseerden alle voor- en nadelen van het AstraZeneca-vaccin. Ze hielden rekening met de kans dat je last krijgt van bijwerkingen, de mate waarin je door het vaccin beschermd bent, de kans dat je besmet raakt met corona en de kans dat je er ernstig ziek door wordt. Die laatste kans is, dat weten we al een tijdje, sterk afhankelijk van je leeftijd: oudere mensen hebben veel meer kans om in het ziekenhuis opgenomen te worden.
Toch concluderen de onderzoekers dat de nadelen van het vaccin voor geen enkele leeftijdscategorie groter zijn dan de voordelen. De enige mogelijke uitzondering: jongeren tussen 20 en 29 jaar, als er erg weinig virus circuleert en het besmettingsrisico dus laag is. Enkel in die situatie en voor die groep wegen de voordelen van het vaccin misschien niet op tegen de nadelen.
Komt deze bijwerking ook voor bij andere vaccins?
Deze zeldzame bijwerking komt waarschijnlijk niet alleen voor bij het AstraZeneca-vaccin, maar ook bij dat van Johnson & Johnson. De farmaceut pauzeerde zelfs even de leveringen aan Europa in afwachting van verder onderzoek.
Het EMA concludeerde, net als bij AstraZeneca, dat er mogelijk een verband bestaat. Het lijkt er wel op, al zijn er nog te weinig data voor definitieve conclusies, dat deze bijwerking bij Johnson & Johnson nog zeldzamer is dan bij het vaccin van AstraZeneca: momenteel zijn er acht bekende gevallen, terwijl er al meer dan zeven miljoen mensen mee ingeënt zijn.
Maar als de bijwerking zo zeldzaam is, waarom is er dan zo veel angst om?
Vanuit een rationele kosten-batenanalyse is het absurd om de vaccinaties stop te zetten alleen omdat er een miniem kansje bestaat dat enkele mensen er erg ziek van worden. Maar mensen zijn zelden rationele wezens, ons brein zit vol met vreemde kronkels en binnenwegen. Zo baseren we de inschatting van een risico vaak niet op de werkelijke aantallen – in dit geval: die vier á vijf gevallen op een miljoen prikken – maar op de aanwezigheid van deze bijwerking in ons hoofd.
Veel mensen hebben geen positief beeld van vaccinaties, bijvoorbeeld omdat deze gezien worden als ‘onnatuurlijk’
Als we recent veel gelezen of gehoord hebben over het risico op een trombose, concluderen we daaruit dat deze bijwerking ook vaak voorkomt. Ook worden we veel sterker beïnvloed door anekdotes dan door dorre statistieken: één verhaal over iemand die sterft na een vaccin en we raken in paniek. Daar kunnen harde cijfers die het werkelijke risico weergeven vaak niet tegenop.
Als we de risico’s van een vaccinatie proberen in te schatten, speelt ook ons onderbuikgevoel een rol. De zogenaamde affect heuristic zorgt ervoor dat als iets ons een slecht gevoel geeft, we daaruit concluderen dat het gevaarlijk is en weinig voordelen zal hebben.
Veel mensen hebben geen al te positief beeld van vaccinaties. Bijvoorbeeld omdat deze gezien worden als ‘onnatuurlijk’ en dus slecht, of omdat mensen – begrijpelijk en terecht – geen hoge pet op hebben van de industrie die deze vaccins produceert. Op basis van dat gevoel concluderen mensen dan dat die prik nauwelijks effectief is en ernstige bijwerkingen veroorzaakt.
Gewoon doorgaan met prikken dus?
Als we genoeg vaccins zouden hebben, zou de beslissing om tijdelijk te stoppen met AstraZeneca weinig nadelige gevolgen hebben. Dan gaven we iedereen gewoon een ander vaccin en liep de vaccinatiecampagne geen vertraging op. Dat is momenteel niet het geval.
Elk vaccin dat we niet toedienen zorgt ervoor dat er meer mensen het risico lopen om besmet te raken met het coronavirus, en dus ook voor meer ziekenhuisopnames en doden. Op dit moment sterven er in Nederland elke dag nog ongeveer twintig personen aan de gevolgen van covid. Zelfs als we door zo’n stopzetting maar één dag vertraging op zouden lopen, zou het dodental hoger zijn dan wanneer we elke volwassen Nederlander zouden inenten met AstraZeneca. Elke vertraging van de vaccinaties zorgt bovendien ook voor verlenging van de coronamaatregelen, met alle bijbehorende economische en sociaal-maatschappelijke gevolgen van dien.
Een ander mogelijk gevolg van de prikstop is een tanend vertrouwen in het vaccin. Daar lijkt al sprake van: ruim vier op de tien Nederlanders wil op dit moment niet meer ingeënt worden met AstraZeneca.
Dat effect beperkt zich niet tot Nederland. Ook in verschillende Afrikaanse landen heeft men vragen bij de vaccins van AstraZeneca en Johnson & Johnson: als ze die prikken in rijke landen niet willen, moet er wel iets mis mee zijn, lijkt daar de gedachte.
In Malawi bijvoorbeeld kwam maar iets meer dan 10 procent van de mensen die uitgenodigd werden voor een prik opdagen. Afrika kampt sowieso met een schrijnend tekort aan vaccins doordat rijke landen bijna alle beschikbare dosissen hebben opgekocht. Veel Afrikaanse landen hebben daardoor niet de luxe om mensen een ander vaccin te geven. Kortom: onze overdreven voorzichtigheid heeft dus mogelijk wereldwijde gevolgen.
Over de beelden Sinds de covid-19-uitbraak begin 2020 legt Rafael Heygster de coronapandemie in Duitsland vast. De beelden bij dit verhaal vormen een vervolg op de serie Corona Rhapsody, die hij in samenwerking met Helena Lea Manhartsberger maakte. Door de theatrale verlichting creëert Heygster surrealistische taferelen en speelt hij met de vraag wat er werkelijk om ons heen gebeurt en hoe de toekomst eruit zal zien.Meer lezen?
Nee, het coronavaccin maakt je niet onvruchtbaar (en nog vier coronaverhalen die de prullenbak in kunnen) Vijf claims over corona kritisch tegen het licht gehouden.Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!