Op 27 februari 2021 werd een 49-jarige vrouw met maagklachten opgenomen in een ziekenhuis in Wenen. Uit onderzoek bleek dat ze verschillende had en een lage concentratie bloedplaatjes.

Deze vrouw had vijf dagen voordat ze ziek werd het AstraZeneca-vaccin ontvangen. De weken erna werden er gemeld na inenting met dit vaccin. Het tromboserisico werd voorpaginanieuws en meer dan waaronder Nederland, besloten tijdelijk niet te prikken met dit vaccin.

Critici van deze prikstop Volgens hen wegen de voordelen van het AstraZeneca-vaccin, bescherming tegen covid dus, duidelijk op tegen de nadelen: enkele gevallen van trombose waarvan het niet eens bewezen was dat ze door het vaccin veroorzaakt werden. Hadden ze gelijk?

In de laboratoria van Bioscientia worden coronatesten gediagnosticeerd, geëvalueerd en gearchiveerd. Daarnaast wordt sequencing uitgevoerd zodat mutanten van het virus kunnen worden gedetecteerd. Uit de serie Corona Rhapsody Part 2 door Rafael Heygster.

Bestaat er een verband tussen het AstraZeneca-vaccin en bepaalde trombosegevallen?

Als je ziek wordt na een vaccinatie betekent dat nog niet dat je ziek geworden bent door die vaccinatie.

Wil je aantonen dat er tussen vaccinaties en tromboses, dan moet je nagaan of het aantal trombosegevallen in een groep gevaccineerde mensen hoger ligt dan het aantal tromboses bij niet-gevaccineerde personen. Dat is in dit geval erg moeilijk, want trombose is niet echt zeldzaam. Ongeveer personen krijgt er elk jaar last van. Het minieme aantal mogelijke extra tromboses door de vaccinatie – eind maart waren er bekend – kan dus evengoed

Toch besloten zowel het Europees geneesmiddelenbureau als zijn Britse tegenhanger na onderzoek dat er mogelijk een verband bestaat tussen AstraZeneca en bepaalde trombosegevallen. Dat komt omdat het om gaat die normaal vrij zeldzaam zijn. Ook verschillen enkele aspecten van het bij deze varianten van wat je normaal bij een trombose ziet. Bovendien treden deze specifieke tromboses vaak binnen de week na de vaccinatie op zonder dat er andere duidelijke oorzaken te vinden zijn.

Recent onderzoekers ook een mogelijk mechanisme waarmee het vaccin dit ziektebeeld kan veroorzaken. De samenvatting voor leken: heel soms slaat je immuunsysteem op tilt nadat je ingeënt bent, en valt het aan die een rol spelen in de stolling van je bloed.

Hoe groot is het risico? 

Misschien kan het AstraZeneca-vaccin dus een specifieke trombose veroorzaken, maar gelukkig is die kans erg klein. Het EMA schat dat als je een miljoen mensen met dit vaccin inent, er zo’n trombose zullen ontwikkelen. De MHRA schat het risico nog iets lager in: volgens de analyse van de Britse gezondheidsautoriteit is de kans op zo’n trombose door het vaccin

Deze tromboses zijn ernstig, maar gelukkig niet altijd dodelijk. Van de 86 gevallen die op 22 maart bekend waren, ongeveer een kwart dus, een dodelijke afloop.

Een coronabesmetting zorgt voor een veel grotere stijging van je risico op deze specifieke tromboses dan de vaccinatie tegen covid

Ter vergelijking: het risico op een ernstige trombose ligt heel wat hoger. Als een miljoen vrouwen een jaar lang anticonceptie slikken, veroorzaakt dat ongeveer Ook roken vergroot je kans op deze ziekte. In een jaar komen onder een miljoen rokers ongeveer voor dan onder niet-rokers.

En: een coronabesmetting zorgt voor een veel grotere stijging van je risico op deze specifieke tromboses dan de vaccinatie tegen covid. Uit een blijkt dat de kans daarop tien keer zo groot is.

Een aantal onderzoekers van de universiteit van Cambridge analyseerden Ze hielden rekening met de kans dat je last krijgt van bijwerkingen, de mate waarin je door het vaccin beschermd bent, de kans dat je besmet raakt met corona en de kans dat je er ernstig ziek door wordt. Die laatste kans is, dat weten we al een tijdje, sterk afhankelijk van je leeftijd: oudere mensen hebben veel meer kans om in het ziekenhuis opgenomen te worden.

Toch concluderen de onderzoekers dat de nadelen van het vaccin voor geen enkele leeftijdscategorie groter zijn dan de voordelen. De enige mogelijke uitzondering: jongeren tussen 20 en 29 jaar, als er erg weinig virus circuleert en het besmettingsrisico dus laag is. Enkel in die situatie en voor die groep wegen de voordelen van het vaccin misschien niet op tegen de nadelen.

Vaccinatiecentrum in Marburg. Uit de serie Corona Rhapsody Part 2 door Rafael Heygster.

Komt deze bijwerking ook voor bij andere vaccins?

Deze zeldzame bijwerking komt waarschijnlijk niet alleen voor bij het AstraZeneca-vaccin, maar ook bij dat van Johnson & Johnson. De farmaceut pauzeerde zelfs even de leveringen aan Europa in afwachting van verder onderzoek.

Het net als bij AstraZeneca, dat er mogelijk een verband bestaat. Het lijkt er wel op, al zijn er nog te weinig data voor definitieve conclusies, dat deze bijwerking bij Johnson & Johnson nog zeldzamer is dan bij het vaccin van AstraZeneca: momenteel zijn er acht bekende gevallen, terwijl er al meer dan zeven miljoen mensen mee ingeënt zijn.

Maar als de bijwerking zo zeldzaam is, waarom is er dan zo veel angst om?

Vanuit een rationele kosten-batenanalyse is het absurd om de vaccinaties stop te zetten alleen omdat er een miniem kansje bestaat dat enkele mensen er erg ziek van worden. Maar mensen zijn zelden ons brein zit vol met vreemde kronkels en binnenwegen. Zo baseren we de inschatting van een risico vaak niet op de werkelijke aantallen – in dit geval: die vier á vijf gevallen op een miljoen prikken – maar op de

Veel mensen hebben geen positief beeld van vaccinaties, bijvoorbeeld omdat deze gezien worden als ‘onnatuurlijk’

Als we recent veel gelezen of gehoord hebben over het risico op een trombose, concluderen we daaruit dat deze bijwerking ook vaak voorkomt. Ook worden we veel sterker beïnvloed door anekdotes dan door dorre statistieken: één verhaal over iemand die sterft na een vaccin en we raken in paniek. Daar kunnen harde cijfers die het werkelijke risico weergeven vaak niet tegenop.

Als we de risico’s van een vaccinatie proberen in te schatten, speelt ook ons onderbuikgevoel een rol. De zogenaamde zorgt ervoor dat als iets ons een slecht gevoel geeft, we daaruit concluderen dat het gevaarlijk is en weinig voordelen zal hebben. 

Veel mensen hebben geen al te positief beeld van vaccinaties. Bijvoorbeeld omdat deze gezien worden als of omdat mensen – begrijpelijk en terecht – geen hoge pet op hebben van de industrie die deze vaccins produceert. Op basis van dat gevoel concluderen mensen dan dat die prik nauwelijks effectief is en ernstige bijwerkingen veroorzaakt. 

Gepensioneerden herstellen na het ontvangen van het coronavaccin. Ze moeten een kwartier rusten voordat ze het vaccinatiecentrum in Bremen mogen verlaten. Uit de serie Corona Rhapsody Part 2 door Rafael Heygster.

Gewoon doorgaan met prikken dus?

Als we genoeg vaccins zouden hebben, zou de beslissing om tijdelijk te stoppen met AstraZeneca weinig nadelige gevolgen hebben. Dan gaven we iedereen gewoon een ander vaccin en liep de vaccinatiecampagne geen vertraging op. Dat is momenteel niet het geval. 

Elk vaccin dat we niet toedienen zorgt ervoor dat er meer mensen het risico lopen om besmet te raken met het coronavirus, en dus ook voor meer ziekenhuisopnames en doden. Op dit moment sterven er in Nederland elke dag nog aan de gevolgen van covid. Zelfs als we door zo’n stopzetting maar één dag vertraging op zouden lopen, zou het dan wanneer we elke volwassen Nederlander zouden inenten met AstraZeneca. Elke vertraging van de vaccinaties zorgt bovendien ook voor verlenging van de coronamaatregelen, met alle bijbehorende economische en sociaal-maatschappelijke gevolgen van

Een ander mogelijk gevolg van de prikstop is een tanend vertrouwen in het vaccin. Daar lijkt al sprake van: wil op dit moment niet meer ingeënt worden met AstraZeneca.

Dat effect beperkt zich niet tot Nederland. Ook in verschillende Afrikaanse landen heeft men vragen bij de vaccins van AstraZeneca en Johnson & Johnson: als ze die prikken in rijke landen niet willen,

bijvoorbeeld kwam maar iets meer dan 10 procent van de mensen die uitgenodigd werden voor een prik opdagen. Afrika kampt sowieso met een aan vaccins doordat rijke landen bijna alle beschikbare dosissen Veel Afrikaanse landen hebben daardoor om mensen een ander vaccin te geven. Kortom: onze overdreven voorzichtigheid heeft dus mogelijk wereldwijde gevolgen.

Over de beelden Sinds de covid-19-uitbraak begin 2020 legt Rafael Heygster de coronapandemie in Duitsland vast. De beelden bij dit verhaal vormen een vervolg op de serie Corona Rhapsody, die hij in samenwerking met Helena Lea Manhartsberger maakte. Door de theatrale verlichting creëert Heygster surrealistische taferelen en speelt hij met de vraag wat er werkelijk om ons heen gebeurt en hoe de toekomst eruit zal zien. Bekijk hier meer werk van Rafael Heygster

Meer lezen?

Nee, het coronavaccin maakt je niet onvruchtbaar (en nog vier coronaverhalen die de prullenbak in kunnen) Vijf claims over corona kritisch tegen het licht gehouden. Lees het artikel hier