Beste,

Terwijl deze nieuwsbrief even op pauze stond, stoomde de nieuwstrein over Facebook onvermoeibaar voort. Zo was er Telefoonnummers en andere gegevens van zo’n half miljard gebruikers kwamen op straat te liggen. Bij Facebook bleef het stil: gebruikers werden niet geïnformeerd, journalisten niet te woord gestaan. Tot een onhandige communicatiemedewerker van het advertentiebedrijf per abuis een interne mail verstuurde naar een Belgische nieuwssite. De strategie  

  1. Ontken het probleem: de data waren oud, het probleem is al opgelost;
  2. Benadruk dat datalekken niet alleen Facebooks probleem is, maar een probleem van de hele sector. Wijs op andere platforms, zoals LinkedIn en Clubhouse die hier ook last van hebben;
  3. Wacht tot de mediastorm gaat liggen. 

Met name de tweede strategie is favoriet. Het bedrijf zegt hiermee eigenlijk: wij zijn ‘maar’ een technologiebedrijf, het is niet aan Facebook om regels en wetgeving op te stellen. Jaren was dit ook Zuckerbergs houding ten opzichte van de verspreiding van desinformatie op zijn platforms, tot de maatschappelijke druk in aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen zo hoog werd, dat het platform een reeks trof. 

Deze communicatiestrategie kun je beschouwen als een bewijs voor de ideologische leegte waarop Facebook is gebouwd. – de wereld met elkaar verbinden en nieuwe gemeenschappen mogelijk maken – ontbreekt het aan concrete invulling. Er is kort gezegd geen antwoord op de vraag: waarom?

Verbinding, toegankelijkheid, transparantie, vrijheid – woorden die mooi klinken, maar geen betekenis hebben als je deze niet invult met het doel dat ze dienen. Woorden die communicatiemedewerkers graag gebruiken als rookgordijn, om de maatschappelijke bedrijfsmissie te rijmen met het gebrek aan verantwoordelijkheid die het bedrijf neemt voor zijn product. 

Morele leegte of op de stoel van de politicus

Goed, dit frame is bekend. Facebook is evil en Mark Zuckerberg een schurk. Ook ik reageer graag verontwaardigd op de gelekte interne Facebookmail.

Maar aan de andere kant: welk bedrijf komt er wél goed vanaf als pr-strategieën openbaar worden? Alleen al het gegeven dat er een strategie is, dat wij consumenten een bepaalde richting in geduwd worden, voelt verontrustend. Maar door telkens Facebook aan te wijzen als de veroorzaker van maatschappelijke problemen als nepnieuws, eenzaamheid en privacyschending, verliezen we uit het oog dat wij – de gebruikers – ook een rol spelen in deze problemen.

De roep van Facebook om een politiek of industriebreed antwoord op de problemen die het platform voortbrengt, is misschien zo gek nog niet. Natuurlijk moet een bedrijf met een maatschappelijke missie veel meer verantwoordelijkheid nemen dan Facebook nu doet. Maar ook wij, gebruikers, kiezers, beleidmakers, hebben hier een aandeel in. Want wij, of onze politieke leiders, hebben ook geen goed antwoord op de vraag hoe sociale media bij kunnen dragen aan een betere wereld. Als Mark Zuckerberg géén antwoord op die vraag formuleert, wordt hem morele leegte verweten. Maar wat als Zuckerberg wél een doordachte, concrete visie voor een betere wereld ontwikkelt? Is dat iets wat we willen overlaten aan een CEO van een bedrijf in Silicon Valley? 

Nieuwe Facebookfoefjes

Ondertussen blijft Facebook doen wat het doet: toepassingen van andere succesvolle platforms kopiëren en maatschappelijke problemen zoals nepnieuws en burn-outs bestrijden met labels en ontwerpoplossingen. Drie ontwikkelingen licht ik uit.

Audio is het nieuwe video

Na de opmars van podcasts, voice memos, en Clubhouse (een soort interactieve podcast) Dus lanceert het advertentiebedrijf de mogelijkheid om audiosnippets te delen (een soort van audiovariant op Instagramstory), een Clubhouse-kopie, en gaat het audio voorrang geven op de nieuwsfeed. Zo’n vijf jaar geleden deed Facebook hetzelfde met video, waardoor redacties over de hele wereld halsoverkop een videoteam samenstelden om hun zichtbaarheid en de verspreiding van hun verhalen op Facebook veilig te stellen.

Als socialemediaredacteur worstelde ik vaak met het verspreiden van podcasts via sociale platforms. Audio is minder makkelijk deelbaar op een visueel ingesteld sociaal medium en de boodschap in een podcast is vaak minder eenduidig dan de boodschap van een artikel. Ik ben benieuwd of podcasts met Facebooks audiostrategie makkelijker kunnen gaan. Dat zou ook betekenen dat de verspreiding van desinformatie via podcasts een urgenter probleem wordt.

Wel of geen likes? Kies zelf maar

Eerder experimenteerde Facebook met het weghalen van likes op Instagram. Dat zou, volgens het platform, bijdragen aan de mentale gezondheid van gebruikers. Bold move, die lijkt te getuigen van verantwoordelijkheidsgevoel van het bedrijf voor zijn gebruikers.

Een paar weken terug Namelijk: de gebruiker zelf laten kiezen. Je kunt likes helemaal uitzetten, alleen voor je eigen posts, of het bij het oude houden. Mooi, voor ieder wat wils. Maar dit keuzemenu klinkt ook als een oplossing voor het daadwerkelijke probleem dat Facebook probeert op te lossen: dat ongelukkige gebruikers hun heil zullen zoeken op andere platforms. 

Een bericht om van te huilen

Tot slot de nieuwste aanwinst van Facebook in zijn strijd tegen desinformatie: een satire-label. waar ik in eerste instantie om moest lachen, tot een gevoel van moedeloosheid het overnam. Als grappen aangemerkt moeten worden als grappen, blijft er van humor weinig over. Neem De Speld. Wat valt er te lachen als mensen hun satirische nieuwsberichten níet per ongeluk serieus nemen?

In De Groene Amsterdammer las ik Filosoof Désanne van Brederode en journalist Jasper van den Bovenkamp beschrijven wat er verloren gaat als we alles platslaan uit angst om verkeerd begrepen te worden. We verleren te interpreteren en verliezen een wezenlijk onderdeel van het mens-zijn: onze ambiguïteit. ‘Wij mensen zeggen vandaag dit en morgen dat. We zijn verdrietig en maken toch een grap. Tegenovergestelde gedachten en gevoelens vloeien tegelijkertijd door ons heen, doorlopend. Zo zijn wij.’ Tegen de werkelijkheid valt niet op te labelen, Facebook.

En dan nog even dit

Ik ben weer terug bij de vraag waarmee ik deze nieuwsbrief vorige zomer begon: wegen de morele bezwaren tegen sociale media op tegen de voordelen, zoals de verspreiding van onze journalistiek? Ik hoor en lees veel verhalen waarin sociale media worden weggezet als het nieuwe roken, of als de opvolger van aardgas en olie. Gaat die vergelijking op? Dat wil ik de komende tijd onderzoeken. Heb je leestips of ideeën hierover? Ik hoor het graag!

Deze nieuwsbrief elke twee weken in je inbox? Op sociale media spelen grote problemen: van datalekken, nepnieuws, tot de uitbuiting van makers en moderatoren. Waar ligt de oorzaak en de oplossing van die problemen? En hoe moet De Correspondent zich verhouden tot het socialemedialandschap? Schrijf je hier in voor mijn nieuwsbrief over sociale media