Leden van de Staten-Generaal,

U bent van Ons gewend dat Wij vandaag op deze plaats positief klinkende algemeenheden voorlezen, waar Onze regering de vingers niet aan kan branden. Wij breken dit jaar met deze traditie.

De huidige situatie vraagt om een hoger waarheidsgehalte. De acute zorgen in binnen- en buitenland, over de alarmerende opwarming van de aarde, de wereldwijde coronacrisis, de migratiecrisis, de acute woningnood, de mogelijke terugkeer van een kweekvijver van terrorisme in Afghanistan, het verval van de democratische rechtsstaat in eigen land, de weerloosheid van Europa in het hardere verkeer tussen de grootmachten, het schreeuwt om een krachtig landsbestuur. Een bestuur dat problemen niet ontkent, maar benoemt en de bevolking meeneemt bij het zoeken naar oplossingen.

Nooit zullen Wij Onze rede van 17 september 2019 vergeten. Terugkijkend was het onwerkelijk en realistisch tegelijk: nog niemand had gehoord van de pandemie die ons maatschappelijk leven nu al weer anderhalf jaar in haar greep heeft. Wij spraken in die zorgeloze tijden de hoop uit dat we zouden kunnen bouwen – Wij citeren Onszelf – ‘aan een samenleving waarin mensen zich zeker voelen en vertrouwen in de toekomst kunnen hebben, houden of herwinnen’. Einde citaat.

Daar is weinig van terechtgekomen. Daarom wijken Wij vandaag af van de tekst die de voorzitter van uw grootste fractie Ons via het kabinet van de minister-president heeft doen toekomen. Wij lezen u de kroonrede voor die Wij, samen met Hare Majesteit, bij nacht en ontij hebben geschreven. Wij liggen al maanden wakker van het verlies aan vertrouwen in elkaar en in onze instituties dat onze samenleving verdeelt. En het complete gebrek aan daadkracht aan het Binnenhof. Er is daar meer te renoveren dan de leidingen.

Het Hoge Ambt van Tweede Kamerlid

Deze stilstand komt niet alleen door die besmettelijke en levensgevaarlijke ziekte, die we nog niet verslagen hebben. Onze zorgen liggen dichterbij, namelijk in uw midden. 40 procent van u is in maart voor het eerst gekozen in het Hoge Ambt van Tweede Kamerlid. Sindsdien bent u mede verantwoordelijk voor de onmacht die uw Kamer uitstraalt, met name bij de vorming van een kabinet dat opgewassen is tegen de aanzienlijke uitdagingen waar ons volk zich voor gesteld ziet. U kijkt ernaar en u slaagt er – mét de al zittende collega’s – niet in uw voorlieden aan te sporen over clichés en humeuren heen te stappen, en het landsbelang voorop te stellen.

U krijgt vandaag de ontwerpbegrotingen voor 2022 toegestuurd. U zou op voorhand kunnen weigeren die te behandelen tenzij vóór 1 oktober een kabinet op Onze stoep staat. Bijzondere tijden vragen bijzondere maatregelen. Politiek is geen kijksport. Afwachten opent niet de weg naar effectieve actie.

In 2012 nam u – zonder veel overleg of argumentatie – de leiding bij de vorming van nieuwe kabinetten van Ons over. Men zei dat Onze Moeder zich te veel bemoeide met de gang van zaken. Dat is nooit bewezen en voorzover Zij formaties weleens vlot trok met de benoeming van een origineel gevonden informateur, was men achteraf meestal tevreden met het resultaat. U en uw voorgangers hadden steeds het laatste woord.

Uw eerste soloformatie in 2012 verliep relatief snel – alsof het de eerste de beste heidag van een commercieel bedrijf was werden ideologische speerpunten op een flip-overbord uitgeruild. Dat leverde het rampzalige kabinet-Rutte II op dat meer bezuinigde dan goed was voor het land; het sociale weefsel en de publieke diensten, de politie, het onderwijs en de zorg leden ernstige schade, waarvan zij nog niet zijn hersteld. Het belang van tekortreductie werd overschat.

Ook een lange formatie

In 2017 duurde de formatie buitengewoon lang. Het kabinet-Rutte III kwam voortijdig ten val door de al jaren voorspelbare toeslagenaffaire. Mede door toedoen van haastige en onzorgvuldige wetgeving en een gebrek aan aandacht voor de uitvoering van overheidsbeleid. Uw Kamer werd stelselmatig misleid of half geïnformeerd. Uw collega’s die het uitzochten zijn in veel gevallen door hun partijen op een zijspoor gezet.

Ons gezin heeft – tussen twee haakjes – nooit een beroep op genoemde toeslagen willen doen. In Griekenland waar Wij graag vertoeven, zijn die regelingen net weer even anders. Maar Wij zijn diep begaan met diegenen die aanzienlijke bedragen moesten terugbetalen wegens soms bescheiden vormfoutjes. Wij maken wel grotere verschrijvingen, bijvoorbeeld als het gaat om declaratie van reeds vergoede

Maar terzake. De doe-het-zelfformatie, zoals Wij die Thuis noemen, bereikte dit jaar een absoluut dieptepunt. Het is nu een halfjaar sinds de kiezer haar stem uitbracht, en nog zijn de onderhandelingen over een regeerprogramma niet eens begonnen. De stagnatie is compleet. Men meende elkaar en anderen van constructieve genegenheid voor een nieuw kabinet te moeten uitsluiten. Dat kan niet zonder gevolgen blijven, mocht deze machteloze ontreddering voortduren.

Het nut van objectieve leiding wordt steeds breder in de maatschappij onderkend. Een goed initiatief van de heer Remkes om u een weekeindje mee uit te nemen. Ver van de Haagse media. Hilversum kan zo mooi zijn. Maar weer bleef het bij doorschuiven. Let wel, zo nodig overwegen Wij de procedure weer in Eigen hand te nemen, samen met Onze vaste adviseurs. Uw zogenaamde Reglement van Orde, op grond waarvan u Ons afdankte, moet zich schamen.

Een competente, democratisch gelegitimeerde ploeg

De zich voortslepende toeslagenaffaire is maar één van vele voorbeelden van situaties die vragen om een competente, democratisch gelegitimeerde ploeg ministers. Wat er vorige week over de evacuatie van medewerkers van Onze missie in Afghanistan te horen viel, was even tenenkrommend. Terecht dat twee uwer hun demissionair ministerschap opgaven, waarbij aangetekend zij dat de minister van Defensie wat lang naar haar morele kompas moest zoeken.

Het geeft geen pas dat ons land in deze meervoudige crisissituatie sinds januari wordt bestuurd door een demissionair, intussen al een halfjaar dubbel demissionair kabinet, dat bovendien meer lijkt op een uitzendbureau dan een ministerraad. Ook los van ‘gewone’ afkeuring van het beleid gaan er weinig weken voorbij waarin niet minstens één minister wordt vervangen wegens vermoeidheid of een beter betaalde functie elders. Eén Onzer ministers te mogen zijn wordt kennelijk niet als een voldoende eervol Hoog Ambt ervaren.

Vergunt u Ons nog een meer algemene waarneming met u te delen. Het is Ons opgevallen dat Wij in deze jaarlijkse troonrede op uw aangeven vaak initiatieven in het vooruitzicht stellen waar in het eropvolgende begrotingsjaar weinig of niets meer van wordt vernomen. Het is geen toeval dat de jaarlijkse door uw leden nauwelijks actief wordt aangegrepen voor... verantwoording. Aankondigen is lekkerder dan uitvoeren, en controleren.

Urgente aanpak van het stikstofprobleem

Zo beloofden Wij twee jaar geleden urgente aanpak van het stikstofprobleem, nadat de rechter u had gewezen op bestaande verdragsverplichtingen. Behalve terugbrengen van de maximumsnelheid naar 100 kilometer – waar velen zich niet meer aan houden, en weinig merkbare handhaving op is gezet – heeft Onze regering weinig of niets concreets gedaan om de uitstoot van stikstof effectief te verminderen.

Het beviel Ons allerminst dat u onlangs vergaande maatregelen liet uitlekken, zoals de mogelijkheid om de honderd meest vervuilende boerenbedrijven te onteigenen. Om vervolgens in uw versie van de tekst van deze rede opnieuw met geen woord te reppen over concrete maatregelen.

Wij begrijpen dat u steeds vaker draagvlak zoekt via gerichte lekkages, we zijn er tijdens anderhalf jaar coronacrisis zo aan gewend geraakt dat Ons volk zou schrikken van echt nieuwe aankondigingen in toespraken en persconferenties.

Maar het bevalt Ons allerminst dat u in het stikstofdossier opnieuw terugdeinst voor de verwachte boosheid der boeren. Als grootgrondgebruiker hebben Wij nooit last van de overheid gehad wanneer Wij het publiek de toegang tot ons Bos een paar maanden ontzeggen omdat Wij met een paar geschikte luitjes willen gaan Wij willen maar zeggen: met die grondbezitters valt echt wel te praten. En compensatie maakt ieder verzet vloeibaar.

Nog zo’n gebroken belofte. U liet Ons twee jaar geleden ook een impuls aankondigen om jonge starters aan betaalbare woningen te helpen. Daar is weinig van terechtgekomen.

Mede door protesten pal voor Onze Woning in het centrum van Amsterdam hebben Wij inmiddels begrepen dat honderdduizenden in dit land niet eens over woonruimte beschikken, laat staan dat die betaalbaar is.

Wij constateren dat té lang de belangen van huiseigenaren zijn bevoordeeld boven die van nieuwkomers op de woonmarkt. De hypotheekrenteaftrek, die de prijs van huizen onnodig hoog houdt, zeker met de huidige nul-rente, zal over een periode van zes jaar worden teruggebracht naar een minimaal niveau.

Onzalige verhuurderheffing

Deze woonramp is niet uit de lucht komen vallen. Zo heeft een Onzer kabinetten ten onrechte een verhuurderheffing opgelegd aan woningbouwcorporaties, die daardoor miljarden per jaar te weinig hebben kunnen investeren in sociale nieuwbouw. Logisch dat die impuls er nooit kwam.

Die heffing schaffen wij in drie jaarlijkse trappen af. Waarom zes en drie jaar, zult u vragen? Wel, we durven niet te rekenen op kabinetten die vier jaar blijven zitten.

Door het coronavirus werd vorig voorjaar ineens alles anders. Het heeft ons allemaal aangegrepen. Iedereen moest thuis werken. Wij doen dat al jaren, maar voor wie het nieuw is, blijft het inschikken, met de kinderen en de partner en zo. Ook deze tweede anders-dan-anders-Prinsjesdag op anderhalve meter afstand, niet in de Ridderzaal, en met minder mensen, tradities en uitbundig rood-wit-blauw, maakt dat tastbaar. Zo komen Wij trouwens mooi en zonder excuses van die flexwerk-koets af. Corona heeft ook positieve kanten.

Weer een citaat. ‘Mijn bewondering en dank gaan uit naar iedereen die in de zorg en elders in de samenleving al het mogelijke deed om de coronacrisis het hoofd te bieden. Verpleegkundigen en schoonmakers, boa’s en defensiepersoneel, supermarktmedewerkers en mensen in het openbaar vervoer.’ Deze rammelende opsomming stond vorig jaar in Onze tekst. De bedoeling was goed.

Nog steeds minister van Volksgezondheid

Wij willen vandaag van de gelegenheid gebruikmaken om nu eens de veel bespotte minister van Volksgezondheid te prijzen. Wij verwelkomen zijn baard, die de Onze in dichtheid naar de Kroon begint te steken, maar bewonderen ook zijn vermogen eerdere toezeggingen of geruststellingen diametraal onderuit te halen als de omstandigheden of nieuwe inzichten daarom vragen. En, last but not least, hij zít er nog, voor hem geen goed betaald lobbybaantje. Hij heeft geen zoekgemaakte circulaire nodig om binnen de regels te blijven. Hij heeft aan de helft van ieder OMT-advies genoeg.

Nederland is misschien wel het meest vrije land van de westelijke wereld. U mag rustig een gratis coronaprik weigeren en u gratis laten testen als u toch anderen wilt besmetten. Ons volk schrijft de meest intieme dingen van zich af op Facebook, maar hecht bij gelegenheid sterk aan bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Dat is voor sommigen aanleiding zich te verzetten tegen invoering van een coronapas.

Wij zijn van mening dat een bewijs van inenting, niet-besmet-zijn of de ziekte achter de rug te hebben een verantwoorde manier is om de samenleving weer enigszins open te stellen. Wel zal uw Kamer een voorstel bereiken om deze vergaande beperking van de persoonlijke café- en bioscoopvrijheid iedere drie maanden aan uw hernieuwde goedkeuring te onderwerpen.

Vergelijkbare zogenaamde sunset-bepalingen zullen Wij ook invoeren voor andere bestaande en nieuwe vergaande bevoegdheden die de persoonlijke levenssfeer inperken. Met het toestaan van gezichtsherkenning zal zeer terughoudend worden omgegaan.

De grote noden van onze tijd

Naar aanleiding van de reeds uitgelekte plannen tot invoering van een coronatoegangsbewijs is een brede discussie op gang gekomen over de toelaatbaarheid van vormen van dwang en drang. Onze regering hecht aan ieders recht op individuele levenskeuzes en staat pal voor de sociale grondrechten. Grondwet en verdragen bevatten onze basisregels.

Wij zijn echter doordrongen van de grote noden van onze tijd op gebieden als klimaat, wereldwijde volksgezondheid, verkeer, grondgebruik en wonen. De uitdagingen op die terreinen zijn zo acuut dat ingrijpende maatregelen geboden kunnen zijn. Onze toch al niet onbegrensde vrijheden kunnen daarvoor tijdelijk aan beperkingen onderhevig zijn. Die kan Ons volk dragen, mits Onze democratie leeft en op haar functie berekend is. Burgerparticipatie dient daartoe op alle openbaarbestuurslagen te worden uitgebreid. De informatievoorziening door de overheid dient actief en prompt te zijn. Als een Rutte-doctrine al bestaat, dan dient deze omgezet te worden in een aanbodpraktijk.

Tot slot willen Wij, opnieuw anders dan de tekst die Onze demissionaire uitzendploeg mij ter hand stelde voorzag, stilstaan bij de uitzonderlijke situatie waarin Onze economie zich bevindt. Ondanks het stilvallen van veel bedrijvigheid tijdens de coronacrisis is de economie dankzij geslaagde steunpakketten alweer goeddeels hersteld. De orthodoxie van het tot 3 procent beperkte begrotingstekort is in de Europese Unie geheel verlaten om voorlopig niet meer terug te komen. Overheden krijgen geld toe als zij lenen.

Cadeautjespolitiek is niet genoeg

Wij proberen Onze regering ervan te doordringen dat nu het moment is om fors te investeren in de klimaattransitie, infrastructuur voor mensen, niet voor auto’s, onderzoek en innovatie, onderwijs voor iedereen, wonen en internationale veiligheid – wat dat laatste betreft steunen Wij de oproep van Commissievoorzitter mevrouw Von der Leyen om de gezamenlijke Europese defensie-inspanning en -samenwerking op te voeren. En beter na te denken dan de uitgelekte fooi voor Defensie.

Zoals U heeft kunnen lezen lieten Onze dubbel demissionaire ministers een zogenaamde beleidsarme begroting voor 2022 uitlekken, met voor 6 tot 7 miljard euro aan extra uitgaven, onder meer om schoorvoetend de Urgenda- en stikstofvonnissen uit te voeren. Vrijdag strooiden zij weer met 1 miljard voor huisvesting. Het lekken wordt semi-chronisch.

Het blijft klein spul, cadeautjespolitiek. Waar Ons land behoefte aan heeft én de financiële ruimte voor heeft, dat zijn forse investeringen die de klimaatramp afwenden en een voorspoedige toekomst van dit druk bevolkte maar sociaal bewuste land binnen bereik houden.

Het zou een eeuwig gemiste kans zijn nu niet door te pakken. Het geld is gratis. Schraalhans kan met pensioen. Zonder enig probleem kan over een normale kabinetsperiode een bedrag van 68 miljard euro extra worden geïnvesteerd. De dringende noden zijn er, het geld is er. Benut ieders creativiteit en ga aan de slag!

Voor de verandering zijn Wij het met Onszelf eens toen Wij vorig jaar onze troonrede afsloten met deze woorden.

Leden van de Staten-Generaal,

De coronacrisis stelt ons ernstig op de proef in alles wat van waarde is: gezondheid, werk, familie en vriendschappen. En we realiseren ons: juist nu wordt gezamenlijkheid en verantwoordelijkheid gevraagd.

Bij elke generatie leven in deze tijd specifieke zorgen en vragen. Maar precies in de verbondenheid tussen generaties kan iedereen, jong en oud, op zijn of haar eigen plaats een bijdrage leveren om deze moeilijke periode te boven te komen. Onze belangrijkste zekerheid is dat Nederland economisch, sociaal en mentaal steeds veerkracht toont.

De opdracht in het parlementaire jaar dat vandaag begint, is over deze crisis heen de toekomst te blijven zien en te blijven werken aan perspectief voor alle generaties. (Terzijde: dan volgt een zin die men drie keer moet lezen om ’m te begrijpen, maar hij klopt wel.) U mag zich in uw werk gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met Mij om kracht en Gods zegen voor u bidden.

Wij zeggen liever in gewoon Nederlands: wees goed voor elkaar, wees mild en optimistisch, werk samen en doe wat nodig is.

Lees ook:

Nederland is hard op weg om een bananenmonarchie te worden Zes maanden na de verkiezingen is er nog geen dag onderhandeld over oplossingen voor de grote problemen van onze tijd. Geen serieus nieuw kabinet in zicht. Een sinds januari afgetreden kabinet regeert bij vlagen daadkrachtig door. Politiek dagboek over de glijvlucht naar een bananenmonarchie. Lees het verhaal van Marc Chavannes terug