Leestip: Vladimir Poetin maakte nooit een geheim van zijn plannen voor Oekraïne

De redactie deelt regelmatig een journalistieke tip over de oorlog in Oekraïne. Vandaag tip ik, Anna Vossers, eindredacteur, een boek uit 2015 dat perfect verklaart waarom Vladimir Poetin Oekraïne inviel.

‘Het is oorlog in Europa. Die oorlog wordt uitgevochten in Oekraïne. Aan de ene kant staat een Europa dat wil geloven in de toekomst van de rechtsstaat. Aan de andere kant staat een Rusland dat terug wil naar de negentiende eeuw. Rusland heeft daarbij het initiatief en neemt zo wraak op de geschiedenis’, schrijft Hubert Smeets in 2015 in zijn boek De wraak van Poetin: Rusland contra Europa.

Het boek werd direct na de invasie van Rusland opnieuw uitgegeven door Uitgeverij Prometheus. Het is schrikwekkend actueel. Smeets was begin jaren 90 correspondent voor NRC in Rusland, en volgt het land sindsdien op de voet. In De wraak van Poetin laat hij zien hoe de Russische leider terugverlangt naar het Russische rijk uit de negentiende eeuw, dat volgens hem is weggegeven door voorgangers als Vladimir Lenin, Michail Gorbatsjov en Boris Jeltsin. Hoe Poetin er sinds 1999 in is geslaagd om bijna alle sociale lagen van de Russische bevolking te winnen voor zijn project ‘dat de oude grootmacht in oude glorie moet herstellen’. 

In de toespraak die Poetin in maart 2014 gaf – vlak nadat zijn troepen de Krim hadden ingenomen – beloofde hij Oekraïne niet te willen opdelen. Maar, voegde hij toe: Oekraïne bestaat niet als serieuze staat, en heeft nooit als dusdanig bestaan. Nog geen drie weken later werd in de Donbas de ‘Volksrepubliek Donetsk’ uitgeroepen; snel volgde Loehansk.

Dit had allemaal geen verrassing moeten zijn

Smeets laat in zijn boek zien dat niets van dit alles écht onverwachts kwam. Al in 2008 had Poetin op een NAVO-vergadering in Boekarest tegen de Amerikaanse president George W. Bush gezegd: ‘Je weet toch, George, dat Oekraïne helemaal geen staat is?’ Mocht Oekraïne worden toegelaten tot de NAVO, dan zou Rusland de Krim en het oosten van Oekraïne weleens kunnen losrukken, dreigde Poetin. In de jaren die volgden, werden verschillende invalsplannen (inclusief kaartjes) al uitgedacht.

Wie De wraak van Poetin leest, begrijpt een stuk beter hoe na het ineenstorten van de Sovjet-Unie de bizarre staat die Rusland nu is kon ontstaan, en zo in de greep van één man kon raken. En snapt niet meer hoe zovelen van ons níét hebben kunnen voorzien wat Poetin nu doet.

De wraak van Poetin is een doorwrochte analyse van een land dat nooit echt wil functioneren, en waar, in Smeets’ woorden, geen staatsburgers maar onderdanen wonen. Hij laat in het boek zien hoe Poetin de geschiedenis naar zijn eigen hand heeft weten te zetten – en waarschuwt voor de gevaren die we, met de kennis van nu, wel wat serieuzer hadden mogen nemen.