President Joe Biden was zo opgelucht na de Amerikaanse midterm-verkiezingen dat hij zich weer meldde voor de volgende presidentsverkiezingen. De gevreesde Republikeinse massa-overwinning bleef uit, maar het is de vraag hoe terecht Bidens opluchting is.

De optimistische lezing van deze verkiezingsuitslag is dat de politieke orkaan is overgewaaid, en dat de redelijkheid een dam heeft opgeworpen tegen de complotgekken. Een bezorgde maar niet-cynische duiding wijst daarentegen op het toegenomen Trump-gehalte op alle niveaus van de Amerikaanse politiek. Daar zit Amerika voorlopig mooi mee.

In een vlaag van eerlijkheid zei Donald Trump over de meer dan 330 Republikeinse kandidaten die hij persoonlijk had geselecteerd: ‘Als zij winnen is het helemaal mijn verdienste. Als zij verliezen is het absoluut niet mijn schuld. Maar het zal wel andersom gaan.’

Twee derde van ‘zijn’ kandidaten voor de Senaat, het Huis van Afgevaardigden en allerlei functies op staatsniveau wonnen hun race. Zij zijn straks afgevaardigde, senator, landelijk of op staatsniveau, gouverneur of secretary of state (de functionaris die de geldigheid van verkiezingen vaststelt per staat). Dit zijn allemaal mensen die eerder hebben verklaard dat niet Joe Biden maar Donald Trump de verkiezingen van 2020 heeft gewonnen.

Trump, een dominant blok aan het been

Desondanks werd na een dag tellen van de stemmen steeds duidelijker dat een flink deel van de kiezers, ook partijloze kiezers die naar de Republikeinen neigen, niet meeging met Trumps Make America Great Again-dwingelandij. Zij namen in referenda liberale voorstellen aan (legalisering marihuana, handhaving van het recht op abortus) en kozen regelmatig voor gematigde kandidaten, zo nodig van de andere partij.

Donald Trump is voor die kiezers niet langer trekker van de partij, maar een obstakel geworden. Republikeinen moeten, nu hun voorspelde stembus-tsunami is uitgebleven, opnieuw kleur bekennen: doorgaan onder Trump of zich heruitvinden?

Ze hebben een alternatief: de meest imposante winnaar van de midterm-verkiezingen van 2022, de herkozen Republikeinse gouverneur van Florida Ron DeSantis, won royaal met een Trump-vrije campagne. Hij bewees ook onafhankelijke kiezers en ontevreden Democraten in het progressieve Groot Miami te kunnen verleiden met zijn anti-woke, economisch en cultureel conservatisme.

Zo veranderde DeSantis Florida van een belangrijke swing state in een voorspelbaar Republikeinse staat. Een model voor de presidentsverkiezingen van 2024?

Donald Trump lanceerde een vilein bedoelde spotnaam voor zijn concurrent: Ron DeSanctimonious, Ron Heiligboontje. Gevolgd door het dreigement pijnlijke dingen over hem te onthullen ‘die waarschijnlijk alleen je vrouw weet’. Chantage als politieke omgangsvorm.

Republikeinen moeten kiezen

Alle berichtgeving over de oud-president illustreert dat de aandachtverslaafde Trump kans heeft gezien deze verkiezingen te domineren zonder op enige kandidatenlijst te staan. Iedere Republikeinse kandidaat moest kiezen: verklaren dat de presidentsverkiezingen van 2020 ongeldig waren, of hoon van Trump en door hem gekozen tegenkandidaten trotseren.

Heel wat door Trump geïnstrueerde verkiezingsontkenners die voorverkiezingen binnen hun partij wonnen, maar deze week verloren, hebben ‘gewone’ Republikeinen de weg naar de kiezer afgesneden. Zo hebben zij de gebruikelijke midterm-winst voor de partij die niet in het Witte Huis zit beperkt. Dat is een enorme meevaller voor Biden en de Democraten. Clinton en Obama werden bij de midterms zwaarder getroffen.

Het optimistische scenario

Dat geeft aanleiding tot een voor de Democraten optimistische lezing van de politieke ontwikkelingen. Zeker als het hun zou lukken de meerderheid in de zou het er gunstig uit kunnen zien voor Biden en zijn partijgenoten. Die redenering gaat als volgt.

Het is waarschijnlijk dat de Republikeinen een krappe meerderheid in het Huis van Afgevaardigden halen. In die lezing worstelen de Republikeinen waarschijnlijk met interne verdeeldheid tussen de relatief gewone conservatieven en de extremisten die de eed van trouw aan Donald Trump hebben gezworen.

De trumpianen willen dan allerlei complottheorieën gaan onderzoeken, over onbewezen ‘verkiezingsfraude’ in 2020. Ze zullen Biden beschuldigen van hoogverraad, onderzoek instellen naar zijn zoon Hunter (die als zakenman in Oekraïne de naam van zijn vader, destijds vice-president, zou hebben misbruikt) en willen het onderzoek naar de door Trump geregisseerde aanval op het Capitool van 6 januari 2021 stopzetten. En dat onder toeziend oog van de onverkozen man die Amerika weer Groot wil maken – en vooral weer president wil worden.

Een dergelijk scenario geeft de Democraten de komende twee jaar de kans te doen wat zij de afgelopen maanden ook met succes deden: Republikeinen afschilderen als extremisten die leugens verspreiden en de democratie ondermijnen. Dat belooft een weinig verheffend spektakel.

President Biden zal niet veel meer kunnen doen voor het klimaat, de sociale zekerheid en gezondheidszorg, de verwaarloosde infrastructuur en andere gebieden waar actie geboden is. Maar wel benoemingen van rechters, ministers en hoge ambtenaren kunnen doorzetten, waarvoor alleen goedkeuring van de Senaat nodig is. Biden hoopt gunstig af te steken bij al dat politieke knalvuurwerk. Geen gekke startpositie voor de Democraten in 2024.

Een dramatischer scenario

Er is ook een dramatische lezing van de resultaten mogelijk. Die gaat uit van de constatering dat de Republikeinen vooralsnog worden gedomineerd door trumpianen, die Trumps aanval op de democratische instituties blijven goedpraten, geloven in de meest bizarre complotten – en gewend zijn leugens te verspreiden, niet terugschrikken voor racisme, en na abortus ook homorechten in gevaar brengen. Dit zijn Republikeinen die op alle niveaus proberen verkiezingswetgeving zo te veranderen dat zij bij een volgende gelegenheid een onwelgevallige uitslag naar hun hand kunnen zetten.

De Republikeinse meerderheid in het Huis van Afgevaardigden zal klein zijn, maar groot genoeg om de agenda van commissies te bepalen, en ieder plan of begrotingsvoorstel van de regering te dwarsbomen. Dan komen alleen die zaken erdoor waar deze goedpraters van politiek geïnspireerd geweld mee instemmen. Politici die alles willen uitruilen tegen bevordering van hun programma. Die agenda is uiteindelijk gericht op regeren met een minderheid. Hún minderheid. En op vernietiging van de democratische rechtsstaat.

Bidens optimisme: bereid samen te werken

President Biden stelde in zijn persconferentie na de midterm-verkiezingen blijmoedig vast dat Amerikanen verlangen naar gematigd, vooruitstrevend beleid waar ze wat aan hebben, en dat ze nergens zo de pest aan hebben als aan ruziënde politici. Hij is bereid samen te werken met de Republikeinen – die dat op hun beurt zeker niet van plan zijn.

Met de huidige Republikeinse volksvertegenwoordigers de baas in het Huis van Afgevaardigden zullen de Amerikanen dat beleid ook niet krijgen. Wat ze wel krijgen: elkaar verketterende en verdachtmakende politici. Als de Democraten ook de Senaat verliezen, zal de bestuurbaarheid van de VS nog meer in het geding komen.

De waarheid zal nog steeds een bedreigde variant zijn. Ook al is keer op keer dat er weinig wordt gesjoemeld of gefraudeerd bij verkiezingen in de Verenigde Staten, zullen de Make America Great Again-Republikeinen blijven hameren op de noodzaak de democratie te redden. Door de verkiezingsregels zo te wijzigen dat zij ongewenste uitslagen kunnen omkeren.

Rommelen met gelijke kansen voor kiezers

Zij zullen doorgaan met het zodat de demografie het steeds zekerder maakt dat zij de volgende keer winnen. De Democraten waren ook nooit vies van gerrymandering, maar de Republikeinen zijn er de laatste jaren steeds beter in geworden – alleen geremd door onafhankelijke rechters, als die er waren.

Zoals zij in de staten waar zij nu al de baas zijn er doeltreffend voor zorgen dat de onderklasse, waarin veel Afrikaanse Amerikanen, moeilijk kan stemmen. Door stembureaus ver weg te plannen, bijvoorbeeld. En door regels te verruimen die ex-gevangenen beletten hun stem uit te brengen. Afgezien van de bijna 5,4 miljoen mensen die nog in de gevangenis zitten – waaronder een relatief hoog percentage minderheden.

Kamala Harris leek een baken van hoop voor niet-witte Amerikanen toen zij vice-president werd. Waar is zij gebleven?

Geld zal een kolossale rol blijven spelen in het Amerikaanse verkiezingsgeweld. Bij de midterms werd voor de in totaal 1,4 miljard dollar uitgegeven. Dat waren die in Pennsylvania (373 miljoen), Georgia (271 miljoen), Arizona, Wisconsin en Ohio (alle drie ruim 200 miljoen).

Hoe veilig is Amerika’s democratie?

Over de democratie in Amerika, heette het beroemde boek dat de Franse staatkundige Alexis de Tocqueville na een uitvoerige rondreis in 1835 publiceerde. Het stond vol met bewondering én opbouwende kritiek op de evenwichtig ingerichte instituties van de jonge Amerikaanse republiek. Die bestaan nog steeds, als fundamenten van de democratie. Die instituties hadden bij deze tussentijdse verkiezingen zichtbaarder beschadigd kunnen worden, maar ze worden al jaren in steeds hoger tempo aangetast.

De oorlog in Oekraïne heeft, voor zover nodig, Europese landen eraan herinnerd dat zij nog lang niet zonder de Amerikaanse bescherming kunnen. Daarom zijn Amerikaanse verkiezingen voor ons niet alleen een fascinerend en huiveringwekkend schouwspel, maar ook van vitaal belang.

Het had erger kunnen aflopen dit keer, maar kijk niet raar op als het trumpiaanse Huis van Afgevaardigden straks voortgezette militaire hulp aan Oekraïne uitruilt tegen minder strenge uitstootregels voor de Amerikaanse industrie, of een wettelijk abortusverbod.

De ongelijke strijd tussen beleid en waanzin zal doorgaan. Goed dat jonge Amerikaanse kiezers, vrouwen en gematigden ter rechter zijde hun burgerschap steeds serieuzer zijn gaan nemen. Als de miraculeuze volhouder Joe Biden de komende tijd een goede opvolger weet te rekruteren, komt het allemaal goed. Of iets wat daarop lijkt.

Meer lezen?

Donald Trump zorgde ervoor dat democratie een uitzondering werd Met de bekrachtiging door het kiescollege is Joe Bidens overwinning officieel – maar niet voor Donald Trump en miljoenen Republikeinen, die blijven volhouden dat de verkiezing van Biden frauduleus was. De Amerikaanse democratie heeft een bijna-doodervaring overleefd, maar uit niets blijkt dat het gevaar geweken is. Politiek dagboek over de erfenis van vier jaar president Trump. Lees mijn Politiek Dagboek uit december 2020 Waarom zo veel Amerikanen op Trump stemden (en dat zo weer zouden doen) Joe Biden won de Amerikaanse verkiezingen, maar Donald Trump kreeg nog steeds een recordaantal stemmen. En die kiezers zijn lang niet allemaal dom of racistisch: ze zijn bang dat ze de welvaart die ze dankzij Trump kregen weer kwijtraken. Lees de analyse van Nesrine Malik