Een antizionist is geen Jodenhater. Wie doet alsof, maakt het voor Joden alleen maar onveiliger

Op de breed gedeelde videobeelden is te zien hoe Douwe Bob op een bescheiden podium het woord nam. Voor hem stond een klein publiek, achter hem was het sportveld de Amsterdamse voetbalclub AFC, waar het jaarlijkse Joodse voetbalevenement Jom Ha gehouden werd. ‘Ik heb uitingen gezien op posters daar’, zei hij. ‘Daarom hebben wij besloten het niet te gaan doen.’ Hij vervolgde: ‘Ik ben zelf een Amsterdamse Jood, bij wijze van spreken, ik hou van de Joodse gemeenschap. Ik ben tegen zionisme en dat is wat daar wordt verkocht en daardoor kan ik hier nu niet spelen. Sorry.’ Toen verliet Douwe Bob het podium.

De uitlatingen van de muzikant en zijn weigering op te treden werden door Wierd Duk ‘wanstaltig’ genoemd. VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz ging vol op het orgel door haar volgers op X van wat historisch perspectief te voorzien: ‘Tachtig jaar na “dit nooit weer” gebeurt het weer. Dagelijks. In Amsterdam. Kinderen wordt een optreden geweigerd om wie ze zijn: Joods.’

Een dag later verscheen er een opiniestuk in Het Parool, van PvdA-stadsdeelcommissielid en CIDI-bestuurslid Keren Hirsch. ‘In plaats van hen [sic] een vrolijk optreden te bezorgen, kregen ze een pijnlijk signaal: om wie jij bent, treed ik niet voor je op.’ Het Nieuw Israëlitisch Weekblad sprak van een ‘flagrant staaltje antisemitisme’.

In de video was duidelijk te horen om welke reden Douwe Bob zijn optreden staakte: hij sprak zich uit tegen het zionisme, niet tegen Joden. Bovendien meldde de zanger dat vooraf met de organisatie was afgesproken dat er geen religieuze of politieke statements bij de voetbalvereniging te zien zouden zijn. Die afspraak is niet nagekomen: op het terrein stond onder andere een kraampje van de rechtse zionistische lobbyorganisatie StandWithUs.

Brede en beladen begrippen

En toch wordt Douwe Bob nu van antisemitisme beticht. De doodsbedreigingen die hij na het incident ontving, waren zo serieus dat hij liet weten dat hij op advies van de politie het land heeft verlaten. Dat hem antisemitisme ofwel Jodenhaat verweten wordt, komt ten dele doordat zowel zionisme als antizionisme niet alleen een beladen, maar ook een brede term is – inmiddels eerder een spectrum dan duidelijk afgebakende begrippen.

Het zionisme van eind negentiende eeuw is de Europese beweging die opkwam onder leiding van Theodor Herzl. Deze zionisten streefden naar een staat waarin Joden de meerderheid vormden, zodat ze beschermd zouden zijn tegen antisemitisme en pogroms. Dat land moest zich bevinden op de plek waar Joden in Bijbelse tijden woonden.

Inmiddels is die Joodse staat er, maar plak je er de vraag aan hoe exclusief Joods die staat zou moeten zijn en welke middelen je daartoe inzet, dan zit je al snel op een spectrum. Wie zich een zionist noemt, is in sommige gevallen iemand die het grondbeginsel van Herzl onderschrijft, en in andere gevallen iemand die het huidige Israëlische geweld goedkeurt omwille van de bescherming van Israëli’s.

De tegenbeweging – het antizionisme – heeft inmiddels ook een waaier aan standpunten. Wat bedoelde Douwe Bob? Bij Renze op Zondag gaf hij schoorvoetend toe: ‘Ik ben het totaal niet eens met de gang van zaken daar en ik denk dat er nu geen twijfel over bestaat dat er een genocide aan de gang is.’

De zanger lijkt niet te zeggen dat Israël geen bestaansrecht heeft, maar hij spreekt zich uit tegen de manier waarop het zionisme nu woedt. Dat zou niet verwonderlijk of radicaal moeten zijn, aangezien de Israëlische staat genocide pleegt op de Palestijnen in Gaza. Maar zoals we inmiddels weten, kunnen mensen die dit uitdragen op weerstand rekenen.

Het bekende frame

De verontwaardiging en de ophef die de beelden aanzwengelden, zijn onderdeel van een bekend frame: wie zich uitspreekt tegen de Israëlische staat wordt beticht van antisemitisme. Het argument is direct afkomstig uit het draaiboek van premier Benjamin Netanyahu, die zijn eigen staatsbelangen continu gelijkstelt aan de belangen van Joden wereldwijd. Wie Israël aanvalt, valt de Joden aan.

Die strategie vindt aftrek. Zo nam het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden in 2023 een resolutie aan die verklaart dat antizionisme antisemitisch is. VN-rapporteur Francesca Albanese wordt veelvuldig van antisemitisme beticht vanwege haar kritiek op de Israëlische regering. De Anti-Defamation League, een internationale Joodse organisatie die discriminatie en antisemitisme bestrijdt en monitort, ziet antizionisme als een sociaal geaccepteerdere vorm van antisemitisme.

Deze samensmelting van antizionisme en antisemitisme is dus geen toeval, maar een frame dat continu wordt bestendigd en succesvol is. Antizionisten zoals Douwe Bob worden er vaak van beticht dat ze Joden geen eigen staat gunnen en hun daarmee een oneindigheid van onveiligheid en discriminatie toewensen.

Douwe Bobs kritiek moest gesmoord worden

De antizionistische beweging zoals ik die ken, keert zich tegen de racistische, annexerende, gewelddadige en genocidale daden waar het zionisme nu toe leidt. Het verzet daartegen betwist dus lang niet altijd dat Israël bestaansrecht heeft. Dat schreef ook Evelien Gans, bijzonder hoogleraar Hedendaags jodendom aan de Universiteit van Amsterdam, in 2003 in Vrij Nederland: ‘Antizionisme gaat pas over in Jodenhaat wanneer het zich bedient van identieke mechanismen, in dit geval van stereotypering en demonisering van Israël als zogenaamde collective Jew. ’ Maar dat onderscheid lijkt in het huidige discours niet ter zake te doen.

Mensen die Douwe Bob deze week betichtten van haatzaaierij claimen Joden te beschermen. In werkelijkheid legitimeren zij de straffeloosheid van Netanyahu en de Israëlische staat. De kritische woorden van de zanger moesten gesmoord worden door hem verdacht te maken, te bestempelen als racist.

Ze wenden antisemitisme aan als wapen, en helpen zo dat begrip uit te hollen. Tot er niks meer van over is. En als de geschiedenis ons iets leert, is het dat reacties als die van Yeşilgöz weer zullen klinken wanneer een andere prominent zich uitspreekt tegen de daden uit naam van de Israëlische staat.

Dit patroon maakt dat Joden uiteindelijk alleen maar onveiliger zijn. Het vertroebelen van de grenzen tussen antisemitisme en kritiek op het huidige zionisme leidt er alleen maar toe dat we daadwerkelijk antisemitisme niet meer herkennen. Daarmee vormen Dilan Yeşilgöz en de mensen die het met haar eens zijn het daadwerkelijke gevaar, niet de singer-songwriter.

Aanpassing 3 juli 2025: In een eerdere versie stond dat Jom Ha Voetbal een voetbalclub was in Amstelveen. Dat klopt niet, het is een jaarlijks terugkerend familie- en voetbalevenement, dit jaar gehouden in Amsterdam.