Ebola is terug. De ziekte heeft volgens de Wereldgezondheidsorganisatie al Een dwerg onder de infectieziekten – op één dag gaan er ruim 1.800 mensen dood aan malaria – maar een ziekte met een dermate lage overlevingskans dat zij logischerwijs veel angst oproept. Alleen al in de nationale pers verschenen de afgelopen week meer dan driehonderd artikelen over ebola.

De ebola-uitbraak staat echter niet symbool voor een bredere trend. Infectieziekten zijn namelijk hard op hun retour. Wereldwijd sterft het gros van de wereldbevolking door niet-overdraagbare ziekten als kanker, hart- en vaatziekten en diabetes. Van de 57 miljoen doden in 2008 stierven er 36 miljoen - bijna twee derde - als gevolg van Ruim 80 procent van deze sterfgevallen vindt plaats in lage- en middeninkomenslanden. Hier wordt dan ook de grootste toename van niet-overdraagbare ziekten verwacht.

Afrika, het continent dat decennia geplaagd is door overdraagbare ziekten als hiv, malaria en – jawel - ebola, ziet binnen afzienbare tijd meer van haar bevolking sterven aan niet-overdraagbare ziekten dan aan overdraagbare. In Sub-Sahara Afrika stierven in het jaar 2000 nog ongeveer 1.081 mensen per 100.000 aan overdraagbare ziektes. Tegen 2012 was dat al gedaald tot 650 en de Wereldgezondheidsorganisatie verwacht dat dit tegen 2030 verder zal dalen tot 433. Tegelijkertijd loopt het aantal doden als gevolg van niet-overdraagbare aandoeningen op van 314 in 2000 naar 384 in 2030.

De kiemen van welvaartsziekten

Welvaartsziekten komen, kortom, naar ontwikkelingslanden. ‘Voor sommige landen is het niet overdreven om te stellen dat er een regelrechte ramp dreigt,’ Margaret Chan, directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie, twee jaar geleden al. ‘Een ramp voor de volksgezondheid, voor de maatschappij zelf en vooral voor de nationale economieën.’ De epidemie van niet-overdraagbare ziekten komt mede doordat de vier factoren die het risico op niet-overdraagbare ziekten vergroten - tabaksgebruik, alcoholgebruik, onvoldoende lichaamsbeweging en excessief eetgedrag - ook in ontwikkelingslanden in steeds grotere mate aanwezig zijn.

Wereldwijd stierven er ongeveer zes miljoen mensen als gevolg van blootstelling aan tabaksrook

De toenemende levensstandaard is hier debet aan. Met welvaart komt minder fysiek werk waardoor de lichaamsbeweging afneemt. Het traditionele dieet verdwijnt ten gunste van bewerkte levensmiddelen van McDonald’s en anderen. Hetzelfde, zo leert de ervaring, geldt voor alcoholinname.

Niettemin spelen ook andere factoren een rol in de toename van niet-overdraagbare ziekten, zoals met name de gebrekkige regulering van schadelijke consumptiegoederen in ontwikkelingslanden.

Neem tabak, nog altijd verreweg Wereldwijd stierven vorig jaar ongeveer zes miljoen mensen als gevolg van blootstelling aan tabaksrook. Dat waren 12 procent van alle mannelijke en 6 procent van alle vrouwelijke sterfgevallen.

In het Westen heeft een effectieve strategie van accijnzen, marketingrestricties en informatiecampagnes het tabaksgebruik drastisch teruggedrongen. Het gros van de wereldbevolking koopt echter nog steeds haar sigaretten in landen waar nauwelijks anti-tabaksbeleid bestaat. En dat is zorgelijk, want, zo verwacht de Wereldgezondheidsorganisatie, zonder bestrijdingsbeleid zal het aantal tabaksdoden oplopen naar 8 miljoen per jaar in 2030.

Hetzelfde geldt voor alcohol en overgewicht (waar zelfs in het Westen het beleid niet ver gevorderd is). De onderzoekers lieten bijvoorbeeld zien dat de consumptie van frisdranken in lage- en middeninkomens landen met meer dan 5 procent per jaar steeg. In rijkere landen was dat 2 procent. De snelste stijging van overgewicht vond dan ook plaats bij landen met een laag- of middeninkomen.

Commerciële belangen

Hoewel er steeds meer erkenning komt voor de plaag van niet-overdraagbare ziekten (en hun oorzaken), blijven overdraagbare aandoeningen als ebola toch de aandacht opeisen. Niet alleen van de media, ook van Een van de grootste charitatieve fondsen ter wereld, de Bill & Melinda Gates Foundation, geeft slechts 3 procent van zijn gelden uit aan onderzoek naar niet-overdraagbare aandoeningen. En van het budget van de Wereldgezondheidsorganisatie gaat maar 5 tot 8 procent naar de bestrijding van niet-overdraagbare ziektes. Sterker, sinds 2010 daalde het budget voor de bestrijding van dit soort aandoeningen met 20 procent.

Zoals Margaret Chan van de Wereldgezondheidsorganisatie in ‘Marktmacht vertaalt zich al snel in politieke macht. Maar weinig overheden geven een hogere prioriteit aan de volksgezondheid dan aan big business.’ In tegenstelling tot infectieziekten stuit het bestrijden van niet-overdraagbare ziekten al snel op grote commerciële belangen.

Dan is ebola toch een veiliger onderwerp.

Waar blijft het medicijn tegen ebola? De ebola-epidemie heeft inmiddels alleen al in West-Afrika 1.552 doden geëist. Het is de grootste en heftigste uitbraak van de ziekte ooit. Ondertussen wordt in Amerika geëxperimenteerd met een ebola-medicijn dat bij twee besmette hulpverleners is aangeslagen. Zal het in West-Afrika verspreid worden? Stagiair Anne Schepers zet de feiten op een rij. Lees hier de explainer