Het is een geliefd voorbeeld van hoe mensen op nieuwe technologie reageren: ’s werelds eerste film, De aankomst van een trein, van de gebroeders Lumière uit 1895. De titel vat het plot wel zo’n beetje samen: er komt een stoomtrein aanrijden, er stappen mensen uit – einde. Het verhaal gaat dat de eerste toeschouwers gillend bij het scherm vandaan renden. Ze vreesden dat de trein erdoorheen zou komen.

YouTube
Aankomst van een trein van de gebroeders Lumière.

Een anekdote met een mooie dubbele laag: nog geen dertig jaar eerder waren de mensen nog als de dood voor de stoomtrein zelf, hét symbool voor industriële ontwikkeling. Ze waren bang dat ze zouden stikken, dat hun ogen uit hun kassen zouden knappen.

De kracht van dit soort verhalen zit ’m ook in de hilariteit van die reactie. Met vertedering – en een zeker gevoel van superioriteit – kijken we terug op de vroegere mens en zijn angsten en verbazingen.

Het begin van film in Nederland

Zulk sentiment wordt in overvloed gewekt door de tentoonstelling Jean Desmets droomfabriek. De avontuurlijke jaren van de film (1907-1916) in het filmmuseum EYE. Het is een hommage aan Nederlands eerste grote filmpionier, Jean Desmet (1875-1956), een kermisexploitant die de massa liet kennismaken met het wonder van de film.

Zijn collectie films is in EYE zo tentoongesteld dat je de verkenning van een nieuw medium volgt. Er werd destijds gretig geëxperimenteerd met cameravoering, belichting en verteltechnieken. Zo zie je theaterdecors met dwarsdoorsneden van huizen, herleid worden tot splitscreens, die later weer onnodig worden gemaakt door nieuwe manieren van monteren.

Komt dat zien, we kunnen mensen vanuit hun stoel naar verre oorden sturen! Terug in de tijd laten reizen!

Ook de onderwerpkeuze van veel van de films verraadt een kinderlijk enthousiasme voor de miraculeuze mogelijkheden. Komt dat zien, we kunnen mensen vanuit hun stoel naar verre oorden sturen! We kunnen sprookjesboeken tot leven wekken! Mensen laten vliegen! Terug in de tijd laten reizen!

In een aandoenlijke film zie je een regisseur aan het werk met kinderen. Zij benaderen de draaiende camera alsof het een fototoestel is en zetten hun beste beentje voor om zo stil en mooi mogelijk te zitten. Wanneer ze het tijdsaspect door beginnen te krijgen, zie je de verwarring over hun gezichtjes kruipen - en beginnen sommigen heel hard te huilen.

Een andere film toont een woonkamer die plotseling begint te bewegen. Door de camera te wentelen wordt de indruk gewekt dat de vloer kantelt. Een misselijkmakend effect – een hedendaagse filmmaker zou het niet in zijn hoofd halen zijn kijkers op die manier te belasten.

Duizelig van de mogelijkheden

Filibus (Filibus, de geheimzinnige luchtpirate), 1915, Mario Roncoroni, IT Collectie EYE

Het deed me denken aan mijn gesprekken met pioniers op het gebied van Een van de belangrijkste obstakels voor deze makers is het gegeven dat VR mensen duizelig maakt. Dat levert beperkingen op voor de wilde fantasieën. First person shooter-games zijn bijvoorbeeld ondoenlijk; de bewegingen gaan veel te snel, zijn te heftig. Het medium vereist nieuwe soorten interactie en beweging.

Ook in positievere zin drong de vergelijking zich op. De geestdrift en de verwondering eromheen: VR voelt in dit stadium evenzeer als een mobiele droomfabriek als Jean Desmets reisbioscopen. Het vergroot ons bewustzijn en onze belevingswereld. Aan de andere kant voel je de angst en de verontwaardiging; voor sociale isolatie, afstomping of hersenschade.

Angst en avontuur

In de voorstelling Shadows in the Cloud van theatergroep PIPS:lab, die ik afgelopen week zag, worden VR en ingezet om samen met het publiek een sciencefictionfilm te creëren. De toeschouwers laten zich middels een ingewikkelde – en tegelijk ook knullig uitziende – technische installatie vangen in een virtueel universum.

Al cinematografo guardate - ma non toccate (In de cinema - wel naar kijken maar niet aankomen), 1912, IT Collectie EYE

Indrukwekkend aan de voorstelling bleek niet zozeer de technologie, als wel het aanzicht van de spelers die zich ermee vermaakten en erin opgingen. Het is een klein beetje een spoiler, maar het eindbeeld van een toeschouwer die voor het eerst Oculus op zijn hoofd heeft en met open mond voorzichtig om zich heen tast, is ijzersterk en op eenzelfde manier ontroerend als de kinderen in de Droomfabriek die ontdekken dat hun bewegingen, lachjes en rollende tranen worden gevangen op een glanzend lint dat film heet.

De huidige hype rond VR geeft, net als de sensatie rond de eerste films van Jean Desmet, uitdrukking aan belangrijke menselijkheden: angst én avontuurlijkheid, behoudzucht én vooruitgangsdrift.

De Jean Desmets droomfabriek is tot 12 april te zien in EYE Amsterdam. Het programma Andere tijden maakte een uitzending over Desmet die te zien is op

De voorstelling Social Lab 2: Shadows in the Cloud van is op 20 maart nog te zien in Den Haag.

Virtual Reality is geen film of game, maar een compleet nieuw medium Het ligt voor de hand om Virtual Reality met gamen te associëren. Maar een paar jonge Nederlandse VR-start-ups houden zich liever met filmen bezig. En uiteindelijk zal VR het onderscheid tussen film, game en theater doen vervagen. Een portret van drie start-ups die de toekomst willen vormgeven. Lees het stuk hier terug Doe alsof je een Virtual Reality-bril hebt met deze vier gratis apps Virtual Reality moet je zien om te begrijpen wat het inhoudt. Het goede nieuws: dat kan nu gewoon thuis en hoeft bovendien niet duur te zijn. Hier alvast een paar tips om aan de slag te gaan met Cardboard - de doe-het-zelf-VR-bril van Google. Lees het verhaal hier terug Virtual reality wordt eindelijk werkelijkheid. Wat nu? Van de Oculus Riftbril is sinds vorige week een betaalbare versie te koop. Breekt daarmee een nieuw tijdperk aan voor games, films, porno en sociale media? Of zal het toch zo’n vaart niet lopen? De komende tijd wil ik die vraag onderzoeken. Jullie kennis, nieuwsgierigheid, argwaan en verwachtingen kan ik daarbij goed gebruiken. Lees het verhaal hier terug De wereld is niet langer plat (voor mensen met een lui oog) Na eeuwen van spelen met manieren om tweedimensionale plaatjes de suggestie van diepte te geven, is het nu menens. Mensen met een lui oog, die in een platte wereld leven, kunnen met nieuwe 3D-illusietechnieken daadwerkelijk diepte leren zien. Ook volwassenen, die altijd te horen hebben gekregen dat dat onmogelijk is. Lees hier over de nieuwe illusietechnieken