Reuring veroorzaken met kunst kan soms heel eenvoudig zijn.

Kijk maar naar het kunstwerk Dirty Corner, geplaatst op een prominente plek in de tuinen van het Paleis van Versailles, waar elk grassprietje netjes in het gelid staat. Maar het dan nét niet in het midden zetten. Onuitstaanbaar.

Ook qua vorm contrasteert het sterk met de zo perfect symmetrische omgeving. Dirty Corner is namelijk een stalen sculptuur van tien meter hoog en zestig meter lang, omringd door grillige rotsblokken. Sta je ervoor, dan wordt je blik via een sierlijk gewelfde opening een onpeilbare duisternis in getrokken. Een abstract kunstwerk met heldere vormen, kenmerkend voor het oeuvre van

Bloedmooi of spuuglelijk, dat mag je zelf bepalen. Maar er aanstoot aan nemen?

Toch is dat wat er gebeurt als het begin juni onthuld wordt als onderdeel van een van Kapoors werk in de tuinen van Versailles. Het zou smakeloos zijn omdat het aan een vagina doet denken. En dat op een plek die historisch gezien zo belangrijk is voor de Fransen: respectloos!

Mij deed Dirty Corner meer aan een trompet denken. Of aan al de bloemkelken in de aanpalende perken. Moeten die dan ook maar weg? En die iconische stalen fallus, die 317 meter boven Parijs uittorent?

Een korte geschiedenis van het vandalisme

Vandalen konden er blijkbaar niet mee leven en bekladden Kapoors werk met gele verf. Die vatte het vandalisme direct op als een teken van intolerantie. Restauratoren verwijderden daarop de verf, maar in september ging het opnieuw mis. Ditmaal werden de sculptuur en de omliggende rotsblokken beklad met antisemitische leuzen als ‘Verkrachting van de Franse natie door deviant Joods activisme,’ ‘In Versailles is Christus koning’ en ‘schande, verraad, satanisme.’

Een aangedane maar strijdbare Kapoor, zelf van Indiaas-Irakees-Joodse afkomst, besloot ditmaal de teksten op het werk te laten staan. Zo werd het kunstwerk een pijnlijk toonbeeld van racisme en intolerantie.

Dirty Corner is een gelaagd en zeer expliciet politiek werk geworden

Reden voor de rechts-conservatieve politicus Fabien Bouglé om de kunstenaar aan te klagen. Met het intact laten van de haatdragende leuzen maakte Kapoor zich volgens Bouglé schuldig aan antisemitisme.

De rechter oordeelde al snel dat de directie van Versailles de teksten moest bedekken. Het bekladde beeld was immers geen fraai visitekaartje voor die duizenden toeristen. Er werden zwarte doeken over de teksten gelegd, wat Dirty Corner zo mogelijk nog verontrustender verminkte.

Kapoor noemde het oordeel een ‘perverse omkering van zijn intenties.’ Op Instagram plaatste hij een van het gecensureerde werk, vergezeld van de tekst: ‘Alsof een vrouw wordt beschuldigd van haar eigen verkrachting. WE ZULLEN HIERTEGEN VECHTEN. DE RACISTEN MOGEN NIET WINNEN.’

Hij kondigde aan de beslissing van de rechtbank aan te vechten, maar verzon ondertussen een adembenemend mooie artistieke oplossing voor het verminkte beeld: hij liet de teksten bedekken met een flinterdunne laag bladgoud.

Deze transformatie was een autonome artistieke beslissing van Kapoor, zo liet hij via Instagram weten, onderstreept door de hashtag #GoldAgainstViolence. Dirty Corner is zodoende een gelaagd en zeer expliciet politiek werk geworden.

De opgekladde leuzen worden met goud bekleed. Foto: Getty

Waarom werd het aangevallen?

Waarom veroorzaakt Kapoors werk zo’n rel? Zijn kunst lijkt toch vrij apolitiek. Het is vooral overweldigend, meeslepend en ontzettend De sculpturen worden aangekocht door de meest invloedrijke musea en leveren op de internationale kunstmarkt miljoenen op. Het zijn spectaculaire abstracte kunstwerken die je in één oogopslag overtuigen, zonder dat je er teksten bij nodig hebt.

Een van mijn favoriete werken van Kapoor bevindt zich in Nederland. in Museum de Pont in Tilburg. Het is een cirkel op de grond, bekleed met zo’n intens donker fluweelachtig pigment dat je blik er geen vat op krijgt: het kan evengoed een tweedimensionale cirkel zijn als een ontzettend diep gat. Ook erg geliefd zijn Kapoors spiegelende werken, zoals de beroemde Cloud Gate in Chicago.

‘Cloud Gate’ in Chicago. Foto: Getty
‘Descension’, door Anish Kapoor. Foto: Hollandse Hoogte

In Versailles staan er ook twee. Het zijn ware selfiemagneten: hordes toeristen schuifelen erlangs om zichzelf ervoor vast te leggen. Het hoogtepunt van de Parijse tentoonstelling vond ik Descension, een ronde vijver met een woeste draaikolk in het midden.

Waarom wordt zijn werk toch als provocerend ervaren?

Na een aantal gesprekken met tentoonstellingmedewerkers werd me duidelijk dat de reden van de controverse niet zozeer in de kunstwerken zelf ligt, als wel in de locatie én de tijdsgeest. Château Versailles is nog altijd het symbool van de gevestigde orde en de absolute macht. Eigenwijze kunst, die in de verte aan een vagina doet denken, is heiligschennis. Hier hoort niets te wringen. Een ongemakkelijke verstoring wordt door figuren als Boulé als een regelrechte op Frankrijk geïnterpreteerd.

En dat op het moment dat duizenden vluchtelingen het land binnenstromen en de angst voor het onbekende hoogtij viert.

Wat heeft Kapoors werk met de vluchtelingencrisis te maken?

Wacht even. Vluchtelingen?

Kapoor werd in Mumbai geboren als zoon van een Hindoestaanse vader en een Iraaks-Joodse moeder. Hoewel zijn politieke opvattingen in zijn kunst niet tot uiting komen, uit hij regelmatig zijn zorgen over de vreemdelingenhaat, de islamofobie en de intolerantie. Afgelopen zomer startte hij het Instagramaccount dat na het bekladden van zijn werk als activistische spreekbuis dienstdeed.

Kapoor verbond de aanslag op zijn werk daar direct met de vluchtelingencrisis. Bij foto’s van het verminkte beeld plaatste hij teksten als: ‘In deze tijden waarin we compassie moeten hebben met de duizenden vluchtelingen op weg door Europa, brengt de antisemitische, racistische aanslag op Dirty Corner de intolerantie en het racisme in ons midden aan het licht. Dirty Corner is een vehikel geworden voor de expressie van onze angst voor ‘de ander’ […]. Het is urgent dat we onze solidariteit betuigen aan de vertrapten, de onderdrukten en onze broeders en zusters in nood.’

Enkele dagen later plaatst Kapoor een selfie waarop hij beide middelvingers de lucht in steekt, samen met Via maakten de kunstenaars bekend dat ze de volgende dag een mars door Londen zullen lopen uit solidariteit met de 60 miljoen mensen die wereldwijd op de vlucht zijn. #AnishAndWeiweiWalk, hashtagden ze hun actie.

Het laat zien hoe Kapoor zijn engagement op een mediagenieke manier een plek geeft binnen zijn artistieke praktijk, zónder uitgesproken activistische kunst te maken. Een slimme zet: politiek engagement kan heel waardevol zijn als protest, maar is als beeldende kunst vaak al snel niet meer interessant: het is te letterlijk, er wordt niets aan de verbeelding overgelaten. Goede kunst reflecteert de tijdgeest maar overstijgt de actualiteit en krijgt zo een tijdloze relevantie.

Zelf heb ik na de rel over Dirty Corner alleen maar meer respect voor Kapoor gekregen. Steeds meer kunstenaars, met Ai Weiwei als bekendste voorbeeld, gebruiken sociale media om hun werk van persoonlijke context te voorzien. Er wordt als het ware een nieuwe betekenislaag aan hun kunst toegevoegd. De aanvallen op Dirty Corner worden door Kapoor via sociale media direct aan de angst voor vluchtelingen gekoppeld. Maar over vijftig jaar, in een andere actualiteit, zal het beeld nog steeds relevant zijn als algemeen monument voor de strijd van kunst tegen intolerantie.

Rondleiding: Surf mee langs de beste internetkunst Internetkunst vind je niet in musea, boeken of artikelen. Die vind je online. Maar hoe? Kunstenaar Jan Robert Leegte leidt rond door de wondere wereld van de internetkunst. Lees het stuk hier terug