Laten we samen een boek lezen. Deze maand: ‘Zuiverheid’ van Jonathan Franzen

De veellezer en de weiniglezer lijken op elkaar. Allebei praten ze graag over boeken, over schrijvers. En nog veel liever praten ze over het gebrek aan tijd om in een luie stoel te zitten met een meeslepende roman.

De veellezer klaagt dat hij hoogstens één roman per week leest. De weiniglezer klaagt dat hij alleen nog maar op vakantie leest. Veel meer dan een luchtig romannetje zit er niet in: na zich een heel jaar lang te hebben sufgewerkt, is elke vorm van geestelijke inspanning te veel gevraagd.

Nostalgie naar toen je nog wél echt las

Allebei zijn de veellezer en de weiniglezer bang dat ze er als mens op achteruit gaan. De weiniglezer denkt dat hij dommer wordt. Hij heeft de laatste tijd zo weinig gelezen dat hij zich niet meer kan concentreren, hij is het lezen afgeleerd. De veellezer denkt dat hij kouder wordt. Afgestompt. Hij heeft door de jaren heen zo veel gelezen dat hij zich niet meer kan laten meeslepen. De kritische, technische blik heeft de totale overgave kapotgemaakt.

De veellezer en de weiniglezer denken nostalgisch terug aan het pure leesplezier, toen ze zich nog op hun kamer opsloten met een boek, daar bleven zitten tot het uit was, en naar buiten kwamen als een ander, beter persoon. Ze denken nostalgisch terug aan de verhitte discussies met hun vrienden, die niet te spreken waren over Tsjechov – de idioten!

Vermoeiend: het overweldigende literaire aanbod

Nog een overeenkomst tussen de veellezer en de weiniglezer: allebei horen ze graag welke romans ze écht niet mogen missen, en allebei beseffen ze dat het nooit zal lukken om het enorme aanbod bij te houden.

Want ja, dat aanbod. Daar valt niet tegenop te lezen. Tegen de tijd dat je de ene must read uit hebt, zijn er alweer vier andere bij gekomen. En naarmate je minder tijd hebt om te lezen, wordt de keuze voor het boek belangrijker. Die ene roman per maand moet de smeulende restjes van het leesvuur aanwakkeren, niet doven.

Eén must read in vier stukken

Met dit experiment wil ik me richten op de veellezer en de weiniglezer. Op iedereen die graag meer zou willen lezen, maar daar de tijd niet voor heeft, niet voor vrijmaakt, of daar een vriendelijk duwtje in de rug voor nodig heeft.

Uit het inderdaad enorme aanbod kies ik één boek, dat ik – samen met jullie – bespreek. Niet in een haastige recensie ter grootte van een postzegel, met een paar sterren of ballen eronder. Niet in één langer, propvol stuk, waarin het oeuvre van de auteur, een samenvatting, de thema’s, de stijl, de personages, de opbouw en het oordeel van de recensent allemaal langskomen, in een veel te hoog tempo.

Nee, in dit experiment gaan we één boek uitgebreid bespreken.

Daar nemen we de tijd voor. Een maand, om precies te zijn. En we wijden er vier stukken aan. Eén per week.

Ook dat is een gedeeld probleem van de veellezer én de weiniglezer: terwijl er enorm veel boeken verschijnen, is er in kranten en tijdschriften minder ruimte voor literatuur. Literatuurkaternen zijn literatuurpagina’s geworden, de stukken zijn korter, en noodgedwongen minder genuanceerd. De vuistdikke roman waar de schrijver jaren aan heeft gewerkt, wordt door de recensent in een paar alinea’s neergesabeld of opgehemeld.

Zo’n klimaat werkt rustig lezen niet echt in de hand. Ook daarom nemen we in deze serie de tijd en de aandacht. De schrijvers en de lezers verdienen het.

Wat vinden jullie van Zuiverheid?

Het eerste boek dat we bespreken, is Zuiverheid van Jonathan Franzen, verschenen in september. Zuiverheid is niet per se gekozen omdat het het beste boek van het jaar is, of omdat het het meeste zegt over de tijdgeest. Maar het is wél een boek waar je niet omheen kunt.

Franzen is misschien wel de meest spraakmakende auteur van dit moment. Elk nieuw boek is een gebeurtenis. En zelfs voor Franzens doen was Zuiverheid geruchtmakend: hij beschrijft onder veel meer de tirannie van het internet - flauw en achterhaald, vond de een. Vermakelijk en raak, vond de ander. Een van de hoofdpersonen is een Duitse, Julian Assange-achtige internetactivist, half rockster, half spion. Franzen werd beschuldigd van vrouwenhaat, van lelijk schrijven en cultuurpessimisme. Meer dan bij eerdere romans als De correcties en Vrijheid waren de meningen verdeeld.

Misschien zijn dat soort boeken wel het meest geschikt om in deze serie te bespreken – geschikter dan boeken waar vrijwel iedereen het over eens is.

Ik begin de serie van vier wekelijkse stukken met een korte bespreking van Franzens eerdere werk, en de eventuele verschillen met Zuiverheid.

Na dat meer contextuele stuk duik ik dieper in de roman. Het tweede stuk zal draaien om de plot en de opbouw. Het derde om Franzens stijl. In het vierde en laatste stuk, bespreek ik de kritiek op Zuiverheid. Zijn de beschuldigingen van vrouwenhaat en cultuurpessimisme terecht? En zo ja, maakt dat uit?

Mochten jullie ideeën hebben over Zuiverheid, bezwaren of inzichten die niet in de besprekingen mogen ontbreken: laat het me vooral weten. Ik hoop dat jullie de komende weken met me meelezen en –denken.

Vragen, opmerkingen en hartgrondige klachten zorgen voor een gemeenschappelijke leeservaring. Een boekenclub met mensen die je nog niet kent. Of je het boek nu een meesterwerk vindt of een ongelooflijke draak, de leeservaring wordt in elk geval onvergetelijk.

Lees meer:

Wie leest, leeft In een tijd van apps, robots en Easy Alles vraag ik me deze zomer af: welke dingen zijn de moeite waard juist doordat ze moeite kosten? Vandaag: het lezen van literatuur. Op papier, bij voorkeur. Lees het stuk hier terug Lees elke roman als een zelfhulpboek In deze reeks over zelfverbetering mogen romans niet ontbreken. Want sommige dilemma’s in het leven hebben meer baat bij continue overpeinzing, dan een praktisch to-do-lijstje. Lees het stuk hier terug