Hoe O.J. Simpson door zijn eigen verdediging zwart werd gemaakt (en dat nog goed uitpakte ook)

De dader wist niet zeker of Ron al dood was. Dus hij stak hem nog een paar keer in zijn gezicht. Rons handen zaten toen al vol diepe sneden; hij had zich geprobeerd te verdedigen. Zijn trui was aan flarden - donkerrood van het bloed dat uit zijn nek en borst kwam. Glimmend zwart voor wie van een afstandje keek naar de oprit waar hij lag.

Zijn lichaam werd ontdekt toen een hond door de plas bloed liep en op zijn baasje afrende, een spoor van rode pootafdrukken achterlatend. De dode man op de oprit was Ron Goldman (25). Zongebruind tennisleraar, begeleider op een kamp voor gehandicapte kinderen en sinds kort ook ober. Hij kwam een bril terugbrengen die een kennis had achtergelaten in zijn restaurant.

De moord op Goldman zou onderdeel worden van een van de grootste rechtszaken in de geschiedenis, toch wordt zijn naam zelden genoemd. Naast hem lag namelijk die kennis, zo vaak in haar hals gestoken dat ze bijna onthoofd was.

Het was Nicole Brown Simpson. Blonde schone en voormalig serveerster in een chique club in Beverly Hills. Op haar achttiende werd ze tijdens haar werk versierd door haar toekomstige ex-man: American football-ster, sportcommentator, societyfiguur en B-film-acteur O.J. Simpson. Orenthal James voor zijn moeder, ‘The Juice’ voor zijn fans.

Waarom de rechtszaak rondom O.J. Simpson nog steeds relevant is

O.J. werd vanwege bergen aan fysiek bewijsmateriaal al snel hoofdverdachte in de zaak. Het proces dat volgde werd door honderden miljoenen Amerikanen live op tv gevolgd. Een proces dat de geschiedenis in kan als het duidelijkste voorbeeld van wat er gebeurt als vooroordelen zwaarder gaan wegen dan ratio.

Het is inmiddels twintig jaar later, maar de rechtszaak rondom de moorden blijft intrigeren. De verslaggeving van de zaak veranderde de manier waarop media omspringen met beroemdheden en zette een mondiale obsessie voor het volgen van rechtszaken in gang.

De trailer van American Crime Story: The People vs. O.J. Simpson.

Een obsessie die tot op de dag van vandaag voortduurt. Volgende week maandag, 2 mei, gaat in Nederland een nieuwe tv-serie in première die de culturele relevantie van de zaak duidelijker maakt dan ooit: American Crime Story: The People vs. OJ Simpson. Het is geenszins de eerste serie die over de zaak gemaakt is, maar wel de sterkste en genuanceerdste. Een van de eerste die verder durft te kijken dan de slangenkuil van racisme, vooroordelen en beeldvorming die de zaak-O.J. is.

Ook in 2016 ben je als zwarte Amerikaan nog in het nadeel wanneer het aankomt op politiegeweld, arrestaties, veroordelingen en celstraffen.

Daarom zal ik vanaf nu elke dinsdag een artikel over de afleveringen van die week (ze worden per twee uitgezonden) publiceren, waarin steeds één vooroordeel uit de zaak centraal staat. Hopelijk kijken en praten jullie mee. Voorafgaand aan die besprekingen: een poging uiteen te zetten hoe vooroordelen en onderbuikgevoelens van deze zaak ‘the trial of the century’ hebben gemaakt.

Want wat is afgezien van het mediacircus de voornaamste reden dat er nog steeds over gepraat wordt? O.J. is zwart en Nicole was wit.

Al snel na het begin van de rechtszaak gooide O.J.’s verdedigingsteam het, vanwege het overweldigende en onontkoombare fysieke bewijs tegen hun cliënt, over een andere boeg. In plaats van het ontkrachten van het bewijs zette het verdedigingsteam O.J. in om problemen aan de kaak te stellen die al langer speelden in Los Angeles. Namelijk:

Het racisme van het politiekorps.
Het politiegeweld tegen zwarte Amerikanen.
De ondergeschikte positie van zwarte Amerikanen in het rechtssysteem.

Problemen die nog steeds spelen. Ook in 2016 ben je als zwarte Amerikaan nog in het nadeel wanneer het aankomt op politiegeweld, arrestaties, veroordelingen en celstraffen. Achter het handjevol zaken dat het nieuws haalde, zoals die van Eric Garner en Tamir Rice, gaat een gigantisch probleem schuil. Jonge zwarte mannen lopen negen keer zoveel kans om zonder reden doodgeschoten te worden door de politie dan hun witte landgenoten. De agenten die moorden worden zelden vervolgd, laat staan veroordeeld. En zwarte mannen vormen in totaal 13 procent van de Amerikaanse bevolking, maar wel 40 procent van de totale gevangenispopulatie. Betekent dit dat zwarte Amerikanen gewoon vaker misdaden plegen? Niet per se.

Die scheve verhoudingen hebben met een aantal dingen te maken: ben je zwart in Amerika, dan word je strakker in de gaten gehouden door de politie, word je na een proces vaker veroordeeld dan je witte medeburger, is de kans dat je daadwerkelijk vast komt te zitten (in plaats van een taakstraf of boete krijgt) aanzienlijk hoger dan wanneer je wit bent en de duur van de uitgedeelde celstraffen ligt gemiddeld hoger. Daarnaast is de kans op een onterechte veroordeling flink groter. En dan is er het Amerikaanse jurysysteem, waarbij een groep geselecteerde burgers beslist over je (on)schuld, maar dat zelden een afspiegeling vormt van de maatschappij. Laat staan een etnisch diverse jury die zich bewust is van de vele vooroordelen die je als zwarte verdachte omringen.

Allemaal zaken die O.J.’s verdediging aan de kaak wilde stellen. Het enige probleem? Ze waren niet op O.J. van toepassing.

Wat gebeurde er ook alweer?

In de nacht van 12 juni 1994 werden Nicole en Ron dood gevonden in de voortuin van Nicoles huis in Brentwood, een chique, omheinde villawijk van Los Angeles. Twee jaar eerder had Nicole een scheidingsverzoek ingediend omdat O.J. haar bedroog en mishandelde.

Tijdens hun huwelijk belde Nicole geregeld de politie. Opnames afgespeeld tijdens de rechtszaak laten een wanhopige Nicole horen, O.J. tierend op de achtergrond: ‘He’s back. Please. He’s O.J. Simpson. I think you know his record [...] he broke the back door down to get in [...] He’s going to beat the shit out of me.’

Ook na hun scheiding ging hij Nicole nog geregeld te lijf, mepte haar auto in elkaar met een golfclub. Op oudejaarsavond 1993, het was inmiddels een jaar na hun scheiding en al de achtste keer dat Nicole de politie belde, werd er eindelijk iemand langs haar huis gestuurd. De agenten troffen haar schuilend in de bosjes aan, slechts gekleed in joggingbroek en bh. O.J. had gedreigd haar te vermoorden, werd meegenomen naar het bureau, maar niet aangeklaagd.

Een paar maanden later: de beruchte nacht van 12 juni 1994. De buurman die zijn hond uitliet, had de politie gebeld. Drie agenten waren snel ter plaatse en troffen een bloedspoor aan dat naar de stoeprand liep. Daar was de moordenaar vermoedelijk in een auto gestapt.

Omdat O.J. twee straten verderop woonde - hij had een huis vlak bij dat van Nicole gekocht - liepen de agenten naar zijn huis om hem in te lichten over de moord op zijn ex-vrouw. Niet gebruikelijk, gezien de twee gescheiden waren, maar omdat de agenten O.J. kenden van een van zijn barbecues wilden ze hem het nieuws persoonlijk brengen.

Op zijn oprit troffen de agenten weer een bloedspoor aan, maar geen O.J.

In de uren daarna werd hij verdachte. Er zou nooit een andere verdachte in beeld komen. Op en in zijn auto zat bloed, dat later na DNA-tests van Nicole, Ron én hemzelf bleek. Naast O.J.’s huis werd een bloederige handschoen gevonden, weer met het DNA van Nicole, Ron en O.J. erop. Toen de politie die laatste opbelde (hij was niet thuis) om te vertellen dat zijn ex was gevonden, vroeg hij niet wat er met haar was gebeurd.

De aanklagers van het Openbaar Ministerie vaardigden vervolgens een arrestatiebevel uit. O.J. had ondertussen een verdedigingsteam ingeschakeld: ‘advocaat van de sterren’ Robert Shapiro en huisvriend en advocaat Robert Kardashian. O.J. vroeg of hij thuis ingerekend mocht worden, zodat hij niet in het openbaar gezien hoefde te worden met handboeien om.

Maar toen het tijd was om naar het politiebureau te gaan, vluchtte O.J. in zijn witte Ford Bronco. Een achtervolging volgde, die live werd uitgezonden op vrijwel alle Amerikaanse televisiekanalen - zelfs de finale van de NBA werd ervoor onderbroken. 95 miljoen Amerikanen volgen de vlucht op tv. Langs de snelweg stonden al snel rijen dik zijn fans, kartonnen borden vasthoudend met daarop: ‘The Juice is loose!’

Na een paar uur gaf hij zijn vlucht op en reed terug naar huis, waar hij alsnog gearresteerd werd. Al die tijd bleek hij met een pistool tegen zijn hoofd in de auto gezeten te hebben. Hij wilde er een einde aan maken, hij wilde naar Nicole. Vriend en advocaat Robert Kardashian las zijn afscheidsbrief, vlak voor zijn vlucht geschreven, voor op televisie. Was getekend: O.J., met een smiley.

Hoe ras een rol ging spelen...

Bij het Openbaar Ministerie trokken zijn aanklagers zich ondertussen de haren uit het hoofd. Hoofdaanklaagster Marcia Clark werd gek van de constante media-aandacht en de verheerlijking van een man die volgens haar een moordenaar was.

Maar bij aanvang van de zaak was ze nog optimistisch: naast het eerder gevonden bloed werden er op en naast Ron en Nicole ook kledingvezels, voetafdrukken en haren van O.J. aangetroffen. Verder bleek zijn alibi wankel; hij meende dat hij wat golfballen had geslagen in zijn tuin op het moment dat de moorden waren gepleegd. Daarna had hij zijn nieuwe vriendin gebeld en de auto’s op zijn oprit wat netter geparkeerd. Om acht uur. Nee, negen. Of misschien wel om halftien. Hij zakte voor een leugentest en er kwamen steeds meer verhalen over zijn geweldsuitbarstingen tegen Nicole naar boven. De zaak leek rond: O.J. was schuldig.

Met één ding hadden de aanklagers geen rekening gehouden: Johnnie Cochran

Maar met één ding hadden de aanklagers geen rekening gehouden: Johnnie Cochran. Zelfbenoemd beschermheer van de mensenrechten van zwart Amerika. Een van de eerste Amerikaanse advocaten die zich openlijk uitsprak tegen politiegeweld en -discriminatie.

Het maatschappelijke klimaat in 1994 vroeg om een Cochran: een jaar voor de moorden op Nicole en Ron hadden in Los Angeles nog heftige rellen gewoed, naar aanleiding van de mishandeling van een onschuldige zwarte taxichauffeur door witte agenten, Rodney King. De afranseling was gefilmd, toch werden de agenten vrijgesproken. Cochran klom op de barricades om Amerika de ogen te openen voor het geïnstitutionaliseerde racisme in het Amerikaanse rechtssysteem.

O.J. was zijn droomcliënt: een zwarte man met macht, geld en bereik. Een man waar mensen van hielden, waar mensen naar luisterden. En dus bedacht hij - Robert Shapiro had Cochran inmiddels leider van de verdediging gemaakt - een nieuwe tactiek: O.J. was erin geluisd door de witte politie van Los Angeles, puur en alleen omdat hij zwart is.

...en O.J. iemand werd die hij niet was

Binnen en buiten de rechtszaal werd O.J. door Cochran neergezet als het prototype gediscrimineerde zwarte burger. Iemand die zich had opgewerkt van arm straatschoffie tot wereldster, maar omlaag werd getrokken door het witte establishment. Iemand die altijd goed had gedaan voor de gemeenschap, betrokken was met het lot van zijn medemens en zijn vrouw nooit een haar gekrenkt had. Doordat de hele rechtszaak live op tv te volgen was, had Cochran elke dag van het proces een miljoenenpubliek voor zijn betoog.

De aanklagers wuifden de (vrij doorzichtige) tactiek in het begin nog weg als wanhopige poging de jury af te leiden van het bewijs. Ook O.J. leek er in eerste instantie niet in te geloven. Gebaseerd op verhalen van Shapiro zelf, zit in de miniserie een enigszins gechargeerde scène van O.J. die in gesprek is met zijn advocaten. Shapiro wijst hem erop dat de ‘race card’ best weleens voordelig uit zou kunnen pakken, waarop zijn cliënt antwoordt: ‘But I’m not black. I’m O.J.’

In de maanden die volgden, zagen de aanklagers hoe de publieke opinie omsloeg in het voordeel van O.J. En ook bij de jury, die maandenlang was afgesloten van de buitenwereld in een hotelkamer vlak bij de rechtbank, begonnen de theorieën van O.J.’s verdedigers aan populariteit te winnen.

Die jury had Cochran intussen bijna volledig laten vervangen; hij had een onderzoeksteam op pad gestuurd om eventueel in de voorgesprekken verzwegen racisme of ervaringen met huiselijk geweld onder de juryleden op te sporen. De eindstand: negen zwarte juryleden, één latino, en één witte.

Vooroordelen boven bewijslast

Maar zodra vooroordelen werden geïntroduceerd als voornaamste argument, begonnen zowel de gerechtelijke tactieken als het bewijsmateriaal in dienst te staan van persoonlijke vooringenomenheid en algemene aannames.

Zodoende leken drie groepen nu de beeldvorming rond de zaak te domineren: witte Amerikanen die overtuigd waren van O.J.’s schuld, zwarte Amerikanen die overtuigd waren van zijn onschuld en een groep witten en zwarten die dacht dat O.J. misschien wel schuldig was, maar alsnog vrijgesproken moest worden op basis van de grotere problemen die de zaak aan het licht bracht.

Ook binnen de rechtszaal werd het debat ongenuanceerder; alle argumenten werden ingezet om de betrokkenen ‘een kant te laten kiezen.’ Zo was er Christopher Darden, een OM-advocaat die tijdens het proces aan het team werd toegevoegd. Darden was zwart, oud-protegé van Johnnie Cochran én overtuigd van O.J.’s schuld.

Op een dag pleitte hij tegen het gebruik van het woord ‘nigger’ in de rechtszaal omdat het onnodig kwetsend zou zijn voor de aanwezige zwarte juryleden. Cochran kwam in opstand tegen zijn verzoek. Wat volgde, was een betoog van een kwartier, waarin hij Darden ervan beschuldigde te onderschatten hoezeer ‘de zwarte man’ in staat is zijn emoties onder controle te houden.

Het was een veelgebruikte techniek van Cochran: daar waar Darden een beroep deed op het beoordelingsvermogen van de jury, was hij vooral bezig de juryleden het gevoel te geven dat hij ‘een van hen’ is. Zij, als zwarte mensen, waren immers samen bezig aan een kruistocht tegen ongelijkheid - en het OM blokkeerde die kruistocht.

Zo slim als Cochran O.J. had neergezet als zwart rolmodel, zo slim presenteerde hij Furhman als de personificatie van alles wat er mis is met het Amerikaanse rechtssysteem

Een ander voorbeeld van hoe vooroordelen de zaak hebben gevormd: de juryselectie. Zowel de aanklagers als de verdedigers hadden inspraak op welke juryleden ze geschikt vonden. Opmerkelijk genoeg waren zowel de aanklagers als de verdedigers op jacht naar eenzelfde soort jurylid: de alleenstaande, zwarte vrouw.

De aanklagers beredeneerden: zwarte vrouwen zijn oververtegenwoordigd als het gaat om huiselijk geweld en zouden daardoor automatisch sympathiseren met Nicole. De verdediging van O.J. beredeneerde: zwarte vrouwen hebben er een hekel aan als ‘hun’ mannen buiten de zwarte gemeenschap naar een vrouw zoeken, zoals O.J. gedaan zou hebben. Ze zouden daardoor automatisch minder sympathie opbrengen voor het slachtoffer, de witte Nicole.

Verder probeerde Cochran O.J. zo veel mogelijk neer te zetten als brave burger, voorvechter van gelijke rechten, voorbeeldfiguur van ‘de gemeenschap.’ Toen de jury tijdens de rechtszaak O.J.’s huis bezocht, liet Johnnie Cochran vrachtwagens vol eigen Afrikaanse kunst naar O.J.’s woning brengen. Hij haalde alle foto’s van O.J. met witte vrienden van de muur en verving ze met afbeeldingen van zijn zwarte moeder en willekeurige zwarte burgerrechtenactivisten.

De genadeklap voor de aanklagers kwam toen de rechter opnames toeliet in de rechtszaal, die jaren eerder waren gemaakt van agent Mark Fuhrman. Hij was als eerste ter plaatse op 12 juni 1994 en had de bebloede handschoen gevonden. Maar toen de verdediging zijn achtergrond naliep, werd het schimmig. Fuhrman bleek een heftige racist, die steevast ‘niggers’ zei en die naar verluidt een verzameling nazi-memorabilia in huis had.

In haar slotpleidooi probeerde Clark de rol van Fuhrman nog in perspectief te plaatsen. ‘Is hij een onwetende racist? Ja. Zou hij een agent mogen zijn? Nee. Maar heeft dat met déze zaak te maken? Nee.’

Het mocht niet baten. Zo slim als Cochran O.J. had neergezet als zwart rolmodel, zo slim presenteerde hij Fuhrman als de personificatie van alles wat er mis is met het Amerikaanse rechtssysteem.

De jury had vier uur nodig om tot een unaniem oordeel te komen. Orenthal James Simpson werd vrijgesproken.

Wat heeft de vrijspraak sindsdien betekend?

Je zou kunnen bepleiten dat het goed is dat The People vs. O.J. Simpson zich voor het oog van een miljoenenpubliek heeft afgespeeld. De zaak heeft immers huiselijk geweld, racisme en ongelijkheid blootgelegd.

En de uitspraak, of hij de moorden nou gepleegd had of niet, was een middelvinger naar het ongelijke Amerikaanse rechtssysteem. Het was een middelvinger naar de racistische politie van Los Angeles. En het was een middelvinger naar de geschiedenis van de Verenigde Staten, waarin ‘zwart’ steevast ‘minder’ betekende.

Maar er zit een knik in die middelvinger. O.J. Simpson werd niet vrijgesproken omdat hij het slachtoffer was van een racistisch rechtssysteem. Hij werd vrijgesproken uit andermans onvrede over leed waarom hij zich nooit had bekommerd.

Verreweg het grootste deel van alle zwarten die (onterecht) veroordeeld worden, zitten in een sociaal-economisch zwakke positie en zijn tijdens hun rechtszaak afhankelijk van door de overheid verleende, of anderszins pro Deo geregelde juridische bijstand.

O.J. was schathemeltjerijk geworden van zijn sportcarrière en alle reclamedeals daarna. Dus toen hij verdacht werd van de moorden op Ron Goldman en Nicole Brown Simpson, huurde hij direct de beste advocaten van het land in. Daarnaast was hij altijd dikke vrienden geweest met de politie van Los Angeles. Hij sprak de agenten bij voornaam aan en organiseerde geregeld barbecues voor het korps.

Met de zwarte gemeenschap had O.J. weinig op: al zijn vrienden waren wit, hij sprak zich nooit uit tegen racisme en heeft na zijn armoedige jeugd in een zwarte wijk nooit achteromgekeken.

Natuurlijk valt er te twisten of dat zijn verantwoordelijkheid of plicht was. Zeker is wel dat de verdediging in O.J. een beroemd en invloedrijk vehikel vond om de strijd tegen ongelijkheid aan op te hangen. Ook al representeerde hij de aangekaarte problemen totaal niet.

Daarnaast heeft de zaak niet gezorgd voor meer gelijkheid binnen het Amerikaanse rechtssysteem. Ook daalde het vertrouwen in politie en justitie tot een dieptepunt na zijn vrijspraak. Enerzijds doordat tijdens de zaak zoveel fouten in het rechtssysteem zichtbaar waren geworden: van racistische agenten tot ongelijkheid binnen het jurysysteem. Anderzijds daalde het vertrouwen doordat een voor velen overduidelijk schuldige man werd vrijgesproken. Zijn vrijheid bekostigd met roem en geld.

Waar zijn ze nu?

O.J. zelf heeft zich sinds zijn vrijspraak nooit ingezet om racisme verder bespreekbaar te maken, of om de andere zaken die via hem werden aangekaart aan te pakken. Hij verloor al zijn reclamedeals, vond nergens meer aansluiting bij zijn rijke, witte vrienden, raakte financieel in het slop en zit de komende 33 jaar in de gevangenis omdat hij in 2008 een gewapende overval pleegde op twee verzamelaars van sportparafernalia in een hotel in Las Vegas.

O.J. probeerde in 2006 nog geld te verdienen door een boek te schrijven met de titel If I did It

De familie van Nicole richtte een stichting op om huiselijk geweld bespreekbaar te maken. Rons familie spande een civiele rechtszaak aan tegen O.J., die ze wonnen. O.J. moest 33 miljoen dollar betalen, maar had die niet vanwege het betalen van zijn advocaten en het wegvallen van zijn reclamedeals. Hij probeerde in 2006 nog geld te verdienen door een boek te schrijven met de titel If I Did It, waarin hij naar eigen zeggen een ‘hypothetische reconstructie’ maakte van de avond van de moorden. Vanwege zijn schuld bij de familie Goldman kwamen de rechten van het boek in hun beheer. De ondertitel werd: ‘confessions of the killer.’

Alle betrokken advocaten, zowel de aanklagers als de verdedigers, schreven na de rechtszaak tegen O.J. boeken over hun persoonlijke ervaringen met de zaak; boeken die zonder uitzondering in de bestsellerlijsten belandden. Een voortzetting van de rechtszaak zelf dus: O.J. zorgde voor geld, maar niet voor meer gerechtigheid. Toch zal de zaak voor altijd gebruikt worden om duidelijk te maken wat er gebeurt als zich een scheef rechtssysteem begint te ontvouwen voor het oog van de hele wereld, of dat nu zijn probleem was of niet.

In de tv-serie gaat aanklager Chris Darden een weekend op bezoek bij zijn ouders in een buitenwijk van Los Angeles. Hij zit in de tuin voor het huis als hij zijn barbecueënde buurjongens los hoort gaan. Ze hebben een tv in de tuin gezet zodat ze de achtervolging van O.J. in de witte Ford Bronco kunnen volgen. Ze moedigen hem aan, beklagen zich over het feit dat ‘yet another black man’ op de hielen wordt gezeten door de witte politie.

Darden mengt zich in het gejuich. Hij vraagt zich af waarom ze een moordenaar aanmoedigen, een man die ondanks al zijn roem en geld nooit iets heeft gedaan voor de zwarte gemeenschap. Een man die alleen maar witte vrienden heeft en die feestjes regelt voor de racistische politie.

De buurjongens schateren:

‘He’s running from the police. He’s black now.’

Voor wie meer wil weten: mijn belangrijkste bronnen bij deze reconstructie De afgelopen drie maanden deed ik onderzoek naar de zaak-O.J. Simpson. Wat begon met nieuwsgierigheid naar de ware toedracht van de moorden, werd een verslaving aan alle artikelen, documentaires en boeken die naar aanleiding van de zaak gemaakt werden. Hier een overzicht van de interessantste. Lees hier de update

De serie American Crime Story: The People vs. O. J. Simpson is vanaf maandag 2 mei vijf weken lang te bekijken op Net5 om 21.30 uur. Steeds publiceer ik er een analyse van, waaronder ik met jullie de serie nabespreek.