Natuurlijk ging het om de arrogantie van de macht. De VVD die meent alles beter te weten als het gaat om boeven vangen en de organisatie van het recht. Natuurlijk hebben al die oranje-blauwe liberalen elkaar jaren staan dekken met incidenteel gebrekkige geheugens en gefantaseerde persberichten, op een ministerie dat zij hebben gecorrumpeerd met politiek gedreven opschepperij.

Maar dát was niet het nieuws in het Het feest der herkenning zat ’m in de hervonden liefde voor het dualisme, voor kritische verhoudingen tussen regering en parlement.

Want wat zou er gebeuren als de unanieme oppositie zichzelf serieus nam en de bescherming van de rechtsstaat weer even belangrijk gaat vinden als de twintig, dertig jaar breed gedragen bewondering voor efficiency, financiële doelmatigheid en procesbeheer?

Wat gebeurde er in het debat?

Het debat kon mij niet lang genoeg duren. Terwijl fractievoorzitter Halbe Zijlstra manmoedig probeerde niet te hard te wrijven in het bevlekte maatkostuum van zijn partij, bezongen Sybrand Buma, Alexander Pechtold, Jesse Klaver, Geert Wilders, Emile Roemer en de anderen het hooglied van de onafhankelijk controlerende Kamer.

Ondertussen was het voor coalitiepartij PvdA en haar politiek leider Diederik Samsom een dag van stil onder de banken zitten en hopen dat niemand je ontdekt. Tot het ontluisterende moment van hoofdelijke stemming en je al die scharrelende VVD’ers gewoon steunt en moet erkennen dat je met geen van die hervonden principes contact hebt.

Hoe zag de PvdA er toen uit? Bungelend aan de dakgoot van de macht. Nadat je in het debat gewoon hebt toegegeven dat je eigen fractieleden bevriende bewindslieden ook regelmatig op hun ministeries voor uitglijders komen behoeden. Exact waarvan de omhoog gepromoveerde Kamerleden Ard van der Steur en Klaas Dijkhoff inmiddels toegeven dat het niet juist was geweest.

Ruttes kracht is nu voor de hele oppositie omgeslagen in een reëel gemis

De PvdA-fractie had noch de loyaliteit om de benarde coalitiecollega’s met argumenten te hulp te schieten, noch de rechte rug om een aantal beginselen te formuleren waaraan zij hecht, en die te vergelijken met het gebeurde.

Nee hoor, het kabinet leert van zijn fouten. Bijna woordelijk het mantraatje dat Rutte in en na het debat als een fruitautomaat bleef ratelen: lessen getrokken, vertrouwen herwinnen. Vaselinepraat.

Deze keer redde Prins Glimlach het niet. Klagen over een zwaar debat terwijl tienduizenden vluchtelingen op veldbedjes slapen. Mark Rutte en zijn partijgenoten op Veiligheid en Justitie wapperden met het boetekleed, de premier zei iets over eerder op de bal gaan zitten en diepgaan, de voltallige oppositie bleef onaangedaan en sprak unaniem haar afkeuring uit. De VVD-PvdA-coalitie moest zichzelf warme chocolademelk schenken om overeind te blijven.

Het einde van de teflonpremier komt in zicht. De combinatie van laconiek problemen kleinmaken en dossierkennis heeft Mark Rutte jaren op de been gehouden en zijn technocratenkabinet voor valpartijen behoed. Na de MH17-ramp kon hij een laagje waardigheid toevoegen.

Maar als je zijn bespreking van de opeenvolging van gladdigheden op het sleuteldepartement van Veiligheid en Justitie vergelijkt met een als die van Angela Merkel op haar recente partijcongres, dan besef je dat Ruttes kracht nu voor de hele oppositie is omgeslagen in een reëel gemis. Vlotheid is voorbij. Diepgang, karakter en politieke visie, daar gaat het nu om.

De problemen die hieronder liggen

Op het ministerie van Veiligheid en Justitie is veel meer nodig dan het in de praktijk brengen van geleerde lessen in handig persmanagement. De VVD heeft zich zonder zelfkennis én zonder voldoende belangstelling voor de fundamenten van het recht overeten aan veiligheidsdenken.

De rode draad is het ontkennen van de noodzaak van ingebouwde checks and balances. Het verwarren van tegenspraak met tegenstand.

Door openbare orde weg te halen bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en toe te voegen aan Justitie, waar al opsporing en rechtspraak onder vielen, is de functionele spanning tussen de twee ministeries vervallen.

Verder zaten van oudsher op BzK en Justitie bewindslieden van verschillende politieke kleur. Dat verdween (met instemming van het CDA en de PVV bij de vorming van Rutte I) bij het optuigen van het megadepartement van Veiligheid en Justitie.

Om de balans nog verder te verstoren, claimde de VVD zowel het ministerschap als het staatssecretariaat op het ministerie dat Justitie bewust op de tweede plaats in zijn naam zette. Ook die milde dualiteit in de politieke leiding werd weggesneden. We keep this country safe.

En dan ook nog de eigen Kamerleden langssturen om de politiek gedreven voorlichtingsstrategie te controleren. Ivo Opstelten, Fred Teeven en hun opvolgers moeten zich schamen voor zoveel bijziende eigendunk.

Anouchka van Miltenburg greep tijdens de langgerekte Teevendealaffaire als Kamervoorzitter de kans aan nog één keer te laten zien dat zij onvoldoende gevoel heeft voor staatkundige verhoudingen.

Haar aftreden herinnerde er pijnlijk aan dat de VVD in 2012 liever het Kamervoorzitterschap als troostprijs aan een trouwe fractiesoldaat gaf, dan iemand voordroeg die serieus werk zou kunnen maken van de functie en positie van de Kamer in onze omstreden parlementaire democratie. Dooddoeners over het aanzien van het parlement komen weer eens te laat.

De coalitie troost zich nu met geleerde lessen. Laten dat dezelfde zijn als die waar de oppositie mee verraste:

  • De Tweede Kamer is niet het voorlichtingsbureau van de toevallige meerderheid die samenschuilt in de coalitie.
  • De Kamer is geen adviesbureau dat de efficiency van het staatsapparaat dient.
  • Partijen moeten meer zijn dan carrièrekanalen voor de toekomstige knoppendraaiers van het Binnenhof.

Waar dit land op zit te wachten

Het offer van deze bekering is minder groot dan het lijkt. Want week na week blijkt dat die verzakelijkte overheid niet zo efficiënt is, dat al die haastig afgedwongen processen verre van vlekkeloos verlopen, dat de burger weinig gelooft van de participatieverhalen van de bewoners van dit op zichzelf gerichte Haagse beleidssysteem. Al die gepolitiseerde departementen behoeden hun bewindslieden vooral voor echt staatsmanschap.

Politieke kopstukken en partijen, ga weer eens principes, echte overtuigingen opstellen, en ernaar handelen. Het land zit erop te wachten.

Premier, probeer het eens met de waarheid, sneerde Alexander Pechtold. Een variant: Kamer en kabinet, probeer het eens met democratie gebaseerd op macht en tegenmacht.

Vanaf nu houd ik een politiek dagboek bij, op zoek naar nieuwe democratische rituelen Vanaf vandaag open ik op De Correspondent een politiek dagboek. Daarin ga ik op zoek naar ‘democratie in de praktijk’. Want hoe overtuigend zijn onze democratische rituelen eigenlijk nog, voor een bij vlagen betrokken, steeds hoger opgeleide bevolking? Lees hier de aftrap van deze serie terug Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Schrijf je in voor mijn persoonlijke nieuwsbrief en ontvang een e-mail als er een nieuw artikel verschijnt. Schrijf je hier in