Misschien ken je het verhaal. Het is 20 december 2013. Justine Jacco, een dertigjarige communicatiemedewerkster uit New York, is op weg naar Zuid-Afrika en heeft wat tijd te doden op Heathrow Airport. Ze stuurt een tweet naar haar 170 volgers. Als ze een halfuur later in het vliegtuig stapt, heeft ze nul reacties. Niet ongebruikelijk, want ze krijgt nooit reacties op haar tweets. Nietsvermoedend schakelt ze haar telefoon uit.

In de elf uur dat Sacco in de lucht zit, veroorzaken haar 53 tekens een Twitterstorm. Op het moment dat ze in Kaapstad landt, is haar naam - net als Has Justine Landed Yet?’ - wereldwijd trending. Op het vliegveld staat Twittergebruiker @Zac_R haar zelfs op te wachten met zijn camera. Hij neemt een foto van een verwarde Sacco en plaatst ‘m triomfantelijk op Twitter: ‘@JustineSacco HAS in fact landed at Cape Town international. She’s decided to wear sunnies as a disguise.’

Drie weken later, na een vroegtijdig afgebroken vakantie in Zuid-Afrika omdat de geboekte hotels haar veiligheid niet kunnen garanderen en haar Zuid-Afrikaanse familie boos is over de ophef die haar tweet heeft veroorzaakt, mag Sacco haar bureau in New York leegruimen. Ze is haar baan kwijt en stort snikkend ineen in de lobby van het kantoor.

In de weken die volgen gaat de online vernedering onverminderd door. Krantensites en bloggers pluizen haar Twitterfeed na op andere ‘foute’ berichtjes en tabloid The New York Post zet een fotograaf in om haar te volgen.

Allemaal vanwege één tweet:

Going to Africa. Hope I don’t get AIDS. Just kidding. I’m white!’

In zijn appartement in de New Yorkse Upper West Side, met uitzicht over de Hudson, noemt schrijver en journalist Jon Ronson de tweet van Justine Sacco en alles wat erop volgde een ‘historisch moment.’ ‘Het waren sociale media op een absoluut dieptepunt, terwijl gedacht werd dat het een hoogtepunt was.’

Ronson, eind veertig, rond brilletje, warrig haar en in een comfortabele hoodie, onderzocht Sacco’s verhaal en dat van een handvol andere mensen die de afgelopen jaren op vergelijkbare, genadeloze wijze door socialemediagebruikers aan de schandpaal werden genageld. Het resulteerde in de bestseller waarvan in februari de Nederlandse vertaling

‘Ze wilde edgy zijn, haar eigen privileges op de hak nemen. Zoals Southpark dat kan doen, of Randy Newman in zijn liedjes’

Zijn conclusie: Sacco’s grap was slecht, maar niet slecht bedoeld. Ronson: ‘Ze wilde edgy zijn, haar eigen privileges op de hak nemen. Zoals Southpark dat kan doen, of in zijn liedjes.’ Alleen, geeft hij toe, was haar grap iets minder goed uitgevoerd. ‘En daar heeft ze de consequenties van ondervonden.’

En dat doet ze nog steeds. Toen Sacco eerder dit jaar vanwege haar nieuwe functie als woordvoerder van een fantasysportsite in het nieuws kwam, haalde The New York Post meteen haar ‘racistische tweet’ erbij. Er ontstond zelfs een kleine beweging op Twitter die opperde om haar opnieuw ontslagen te krijgen. Ronson: ‘Ze zal die ene tweet altijd met zich meedragen.’

Waarom iedereen erop springt

Ronson wist in december 2013 vrijwel meteen dat hij Justine Sacco’s verhaal wilde vertellen. De Brit was op dat moment net met zijn vrouw Elaine, zoon Joel en hun twee honden van Londen naar New York verhuisd en was zijn zelfvertrouwen een beetje verloren in deze nieuwe, onbekende stad. ‘Ik denk dat ik daardoor meer empathie had voor iemand als Justine Sacco, iemand die op dat moment duidelijk mislukte - omdat ik zelf ook het idee had dat ik aan het mislukken was.’

Even terug. Wat dacht je toen je de tweet voorbij zag komen?

‘Mijn eerst gedachte was [handenwrijvend] ‘somebody is fucked!’ Maar al snel kwam daar een gevoel van ongemak bij. Ergens vermoedde ik dat het niet racistisch bedoeld was. En ik realiseerde me ook dat ze in een vliegtuig zat en zich niet kon verdedigen. Wat me nog het meeste dwarszat, was dat het pesten uit compassie was. De pestkoppen hielden zichzelf voor dat ze goede mensen waren.’

Ze dachten dat ze een racist op haar plaats zetten, maar maakten in werkelijkheid een onschuldige vrouw kapot. Haar verhaal zoals je het hebt opgetekend, is dan ook hartverscheurend. Ze stuurt één domme tweet en verliest haar reputatie, haar baan…

‘… én haar mentale gezondheid. Het was ook hartverscheurend. En toch, toen mijn boek uitkwam, reageerden een boel mensen haast hysterisch: ‘We kunnen niet toestaan hoe Jon Ronson een nieuwe draai aan dit verhaal geeft!’ Maar ik heb enkel opgeschreven wat er is gebeurd. Al die eerdere keren dat ik als journalist de verhalen vertelde van mensen die onrecht waren aangedaan door banken of de overheid, vond iedereen het prima.’

Waarom springen mensen er toch zo massaal op?

‘Juist omdat het makkelijk is. Herinner je je die vrouw die dit jaar haar neefje aanklaagde omdat hij in haar armen was gesprongen en ze zichzelf had bezeerd? Twitter doopte haar meteen de Maar toen een dag later bleek dat het verhaal een stuk ingewikkelder lag, dat ze niet haar neefje aanklaagde, maar de verzekeringsmaatschappij en dat ze bepaalde bewoordingen moest gebruiken, hoorde je niemand meer. Ze was geen vreselijke tante, het Amerikaanse verzekeringsbeleid bleek totaal fucked up. Ging Twitter toen achter het systeem aan? Nee, want dat is te ingewikkeld.’

Waarom dit gebeurt

Is Twitter shaming altijd slecht?

‘Ik sprak afgelopen weekend Laurie Penny in New Orleans, een feministische schrijfster. Volgens haar zijn er twee onderwerpen waarbij Twitter shaming goed is. Bij de als video’s van onschuldige mensen die worden doodgeschoten door de politie op sociale media worden gezet, en bij gevallen van verkrachting, zoals dit jaar bij Bill Cosby en pornoster James Deen. Want het huidige Amerikaanse rechtssysteem werkt niet goed voor slachtoffers van verkrachting en discriminatie.’

‘We moeten alleen nog het onderscheid leren maken tussen iemand als Bill Cosby die vijftig vrouwen heeft verkracht [dit is nog niet bewezen, AM] en Justine Sacco die één grap maakt op Twitter. Want tot nu toe zijn deze mensen wat betreft sociale media gelijk.’

‘Mensen zijn ofwel de grote vijand of een enorme held. Alles is gepolariseerd’

Hoe komt dat?

‘Mensen zijn ofwel de grote vijand of een enorme held. Alles is gepolariseerd. En je merkt dat dit ook buiten sociale media, in de echte wereld, doorwerkt met de opkomst van politici als Donald Trump en Jeremy Corbyn. Gematigd zijn is een zwakte. Toen eerder dit jaar het verhaal over de witte vrouw die zich voordeed als Afrikaans-Amerikaanse, uitkwam haalde ik het in mijn hoofd om op Twitter tot kalmte te manen. Je hoorde haar naam voor het eerst vijf minuten geleden, waarom niet even wachten op bewijs? Het was vreselijk om te zeggen.’

Waarom?

‘Omdat er een soort revolutie gaande is. Dankzij Twitter hebben de stemlozen opeens een stem. En zoals bij de meeste revoluties gebeuren er goede dingen – zoals #BlackLivesMatter – maar raken we ook zo oververhit dat we ons hoofd verliezen en een geblesseerde tante op dezelfde hoop gooien als een agent die iemand in zijn rug schiet.’

‘We kunnen het verschil niet zien of we willen het verschil niet zien omdat het op dit moment nog vooral gaat om het gelijktrekken van het speelveld.’

In je boek schrijf je hoe het publiekelijk aan de schandpaal nagelen in de negentiende eeuw werd afgeschaft omdat het te bruut werd bevonden. Is er nu een autoriteit die baat heeft bij de publiekelijke vernedering?

‘Ja, sociale media verdienen er geld aan. Twitter en Google vinden het fantastisch. En de oude media hebben de ophef nodig om kliks te genereren.’

Is er iets aan te doen?

Zouden ze de publieke vernedering kunnen stoppen?

‘Dat is lastig. The Guardian doet tegenwoordig enorm zijn best om de reacties op stukken te modereren. Maar modereren werkt niet bij Twitter, daarbij is het censuur. Het enige wat je kunt doen, is gesprekken als dit voeren. Ik denk dat mijn boek een goede invloed heeft gehad in Amerika. En maakte veel indruk, net als het feit dat Glenn Greenwald zich uitsprak tegen – veel mensen die dol zijn op publieke vernedering, mogen hem graag. Maar boven alles zijn wij degenen met de macht. Wij moeten de rechter én jury zijn want niemand gaat ons vertellen wanneer een vernedering terecht is en wanneer niet.’

Gaat ons dat lukken?

‘Het moet wel. Dit is onhoudbaar. Ik heb het gevoel dat Twitter jarenlang heel goed werkte, het gaf mensen een stem, maakte iedereen gelijk, tot het de verkeerde kant opging. Tegenwoordig maken alle stemlozen samen misbruik van hun macht. Als Twitter zegt ‘ontsla deze persoon’ dan wordt hij ontslagen. Dit was het ergste jaar, met de brute aanval op Rachel Dolezal, de onnodige Ashley Madisonhack waarna mensen uit wanhoop zelfmoord hebben gepleegd en de tandarts die de leeuw doodde – al heb ik minder compassie voor hem. Maar de terugslag naar een genuanceerdere, medelevendere, grijzere wereld is onvermijdelijk, want mensen worden er moe van. Het zal uitwoeden, dat doen revoluties immers altijd. En dan is het belangrijk dat we de goede aspecten, de echte social justice, bewaren.’

Verder lezen?

Dreigdwergen, haatsmurfen en de Roze Khmer: hoe Twitter een slagveld werd Even geleden stond een Nederlandse twitteraar voor de rechter voor een uit de hand gelopen ruzie. Maar die ruzie was meer dan dat: het was onderdeel van een langdurige oorlog op Twitter en in de blogosphere. Andersdenkenden werden daar al lang niet meer met alleen woorden bestreden – ze werden opgejaagd. Ik reconstrueerde de Twitteroorlog aan de hand van een netwerkanalyse van 1,2 miljoen tweets. Lees hier het stuk van Dimitri Tokmetzis terug Retweet me en ik zal zeggen wie wij zijn Twitter lijkt vooral een vergaarbak van geklets en geklaag. Maar die 140 tekens die we honderden miljoenen keren per dag de wereld insturen, leveren inmiddels bijzondere nieuwe inzichten op. Of de Olympische Spelen digitaal verbroederen bijvoorbeeld. Of: welke muziek door gaat breken. Welkom in de wondere wereld van de netwerktheorie. Lees hier het stuk van Dimitri Tokmetzis terug