Zonder de vasthoudendheid van Jos van Rey zou de affaire niet ontstaan zijn.

Op 20 september 2012 voerde de Roermondse wethouder en senator een gesprek met VVD-genoot en toenmalig Veiligheid en Justitiestaatssecretaris Fred Teeven over de benoeming van de nieuwe burgemeester van Roermond. Omdat Van Rey verdacht werd van corruptie, werden al zijn gesprekken afgetapt.

De bijvangst van het corruptieonderzoek nu: het idee dat Van Rey heeft gelekt over de burgemeestersbenoeming. Maar toen de verdachte in het daarop volgende strafonderzoek het gesprek met Teeven terug wilde luisteren, bleek dat gewist.

Dat uitgerekend het gesprek tussen twee prominente VVD-politici gewist was, riep zoveel vragen en verdenkingen op dat de (ADR) een onderzoek instelde. Die concludeerde dat door een complexe technische storing het hele Nederlandse tapsysteem gedurende 50 minuten niet werkte en dat geen van ongeveer 1.800 op dat moment actieve taps in Nederland werd opgeslagen.

Een affaire was geboren. Een affaire die veel vertelt over de verregaande problemen bij de Nederlandse politie.

Waar ging het fout?

Peter van Koppen, hoogleraar Rechtspsychologie aan de VU en Bart Jacobs, hoogleraar Computerbeveiliging aan de Radboud Universiteit, namen geen genoegen met de officiële verklaring en beten zich vast in de zaak. In een aan minister Ard van der Steur (VVD, Veiligheid en Justitie) schreven ze vorige week: ‘De storing van het gehele tapsysteem gedurende bijna een uur is een verstrekkende gebeurtenis. Het tappen van telefoons is voor de Nederlandse politie een belangrijk opsporingsmiddel. In Nederland worden bijzonder veel telefoons getapt en gesprekken opgenomen, in vergelijking met veel andere landen zelfs extreem veel.’

‘De storing van het gehele tapsysteem gedurende bijna een uur is een verstrekkende gebeurtenis’

Hoe kon die complexe storing dan optreden? In de nota staat een verslag van het gesprek dat Van Koppen en Jacobs met de ADR hadden. Daaruit blijkt dat een technicus van de leverancier van de tapkamer eigenhandig – en tegen de regels in – heeft besloten met een herstart de complexe storing te verhelpen. Een herstart waarbij alle op dat moment lopende taps verloren gingen.

Daar hebben Van Koppen en Jacobs de nodige vragen over:

  • Wie zijn de leverancier en de fabrikant van de tapsystemen?
  • Waarom zijn die namen geheim?
  • Waarom is het optreden en het afhandelen van het incident door geen enkele politieambtenaar opgemerkt?

De kern van het probleem is de enorme waarmee het tappen in Nederland is omgeven. Zelfs de ADR krijgt maar beperkt inzicht. Van Koppen en Jacobs: ‘De ADR weet dat niet omdat de ADR geen toegang heeft gekregen tot bepaalde aspecten van het functioneren van het tappen in Nederland. Voor voor ADR en derhalve voor de Nederlandse overheid vormt het feitelijke tappen gedeeltelijk een zwarte doos – een black box – waarin alleen de leverancier de weg kent. Wat de leverancier daar constateert of doet, onttrekt zich aan ambtelijke en democratische controle, en is voor iedereen verder onbekend.’

Het is alsof je een vliegtuigcrash moet onderzoeken zonder toegang tot de gegevens uit de black box. Waarom? Omdat dat zo is afgesproken met de vliegtuigfabriek.

En hoe reageerde de minister?

Volgens de korpsleiding is de betrouwbaarheid van het tapsysteem 99,5 procent. Van Koppen en Jacobs wantrouwen dat getal, omdat de storing bijna een uur niet werd opgemerkt door de politie. Hoe zit het dan met de kleinere storingen?

Het goede nieuws is dat minister Van der Steur ‘de zorg van beide hoogleraren zeer serieus’ neemt. Hij heeft daarom de korpschef gevraagd de beschikbaarheid van het tapsysteem vanaf 2012 tot heden in kaart te brengen.

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, schrijft hij de Kamer in reactie op de nota. ‘Het aantal storingen met dataverlies moet uit een systeem worden gehaald dat niet is ingericht voor het ontsluiten van managementinformatie. Deze analyse zal daarom handmatig moeten worden uitgevoerd en zal minimaal een halfjaar in beslag nemen.’

Dat is niet de enige verontrustende passage in zijn aan de Kamer over de open nota. Zo schrijft Van der Steur dat ‘de ADR een onafhankelijk en grondig onderzoek’ heeft uitgevoerd. Maar dat is nu precies een van de cruciale punten van Van Koppen en Jacobs: dat heeft de dienst níet gedaan, omdat dat niet mocht. De black box ging niet open.

Wat hierachter zit

Dit alles doet sterk denken aan die andere kwestie rond Fred Teeven: het roemruchte onvindbare ‘bonnetje’ met het bedrag dat Cees H. had ontvangen. Ook die systemen ging het ministerie pas doorzoeken na zware druk van buiten en ook die systemen bleken zo beroerd in elkaar te zitten dat ze alleen handmatig doorgeploegd konden worden.

Zelfs als er geen opzet zit achter het zoekgeraakte bonnetje of het gewiste telefoongesprek, blijft het ernstig: hoe kan het dat in een moderne rechtsstaat zulke cruciale informatie in zulke krakkemikkige systemen zit?

Hoe kan het dat in een moderne rechtsstaat zulke cruciale informatie in zulke krakkemikkige systemen zit?

Dergelijke incompetentie en achteloosheid hebben we eerder gezien. Begin december bleek uit een evaluatie dat de Nederlandse politie de Wet politiegegevens sinds 2008

Dat heeft niet alleen ernstige gevolgen voor de privacy van de burgers die voorkomen in de politiesystemen, het heeft ook gevolgen voor de veiligheid van politiemensen en informanten. De politie heeft bijvoorbeeld de autorisatie (wie heeft er toegang tot vertrouwelijke informatie in politiesystemen) niet op orde. Zo kon politiemol Mark. M. jarenlang ongehinderd rondsnuffelen in zeer gevoelige recherchedossiers.

Dat de politie de wet massaal overtreedt, is al jaren bekend. Toch lijkt er in Den Haag weinig mee gedaan te worden. Ook de ontluisterende evaluatie in december zorgde niet voor rimpels in de Hofvijver. Het lijkt erop dat Nederlandse politici het niet belangrijk vinden wat er met de persoonsgegevens van Nederlandse burgers gebeurt. In 2012 bleek bijvoorbeeld dat de vingerafdrukken die Nederlanders verplicht af moeten geven voor hun paspoort via het bedrijf Morpho (dat de technische opslag van de vingerafdrukken regelde) kunnen worden door de Amerikaanse overheid.

En in 2014 bleek uit onderzoek van het College Bescherming Persoonsgegevens dat het UWV de Ierse collega’s van het Department of Social Protection had geboden tot de volledige database met uitkeringsgegevens.

En nu?

En zo is het ook al jaren bekend dat de tapapparatuur voor de Nederlandse politie geleverd wordt door het Israëlische technologiebedrijf Verint. en het ANP maakten in 2001 al melding van mogelijke misstanden. Chefren Hagens, directeur van een Nederlandse concurrent, vertelde in 2002 op de EO Radio dat de Israëliërs onbeperkt en ongecontroleerd toegang hadden tot de

berichtte in datzelfde jaar uitgebreid over misstanden in de tapkamers. De taps bleken gemanipuleerd te kunnen worden. Een tapspecialist pleitte toen al voor certificering van het afluisterproces, zodat het controleerbaar zou worden. Verint zou ook de broncode moeten openbaren, zodat Nederland het tapproces kan controleren.

Onderzoeksjournalist Wim van de Pol schreef het in zijn boek uit 2006 nog veel uitgebreider op. En in 2009 bleek dat ook advocaten getapt werden. Die taps moeten gewist worden omdat het geheimhoudersgesprekken zijn, maar de Auditdienst kon vanwege het ‘bedrijfsgeheim’ van Verint niet vaststellen hoe die procedure verliep.

Inmiddels zijn we in 2016 en mag de minister nog steeds niet openlijk zeggen wat iedereen al weet: dat een Israëlisch bedrijf (of bedrijven) de Nederlandse tapsystemen levert. Dat een Nederlandse toezichthouder na een ernstig incident nog steeds geen toegang tot relevante onderzoeksgegevens heeft. Dat het nog steeds de buitenstaanders zijn die onderzoek doen en blijven doorvragen. Dat de diensten rustig zelf verder prutsen. Dat het Nederlandse politici nog steeds niet interesseert.

Die praten liever over nieuwe, nog verdergaande bevoegdheden voor politie en inlichtingendiensten. Misschien is het een idee om eerst grip te krijgen op de bestaande praktijken.

Meer lezen?

Nieuws: de politie blijkt op grote schaal de wet te overtreden De politie overtreedt op grote schaal de Wet politiegegevens, zo blijkt uit een even geleden verschenen privacy-audit. Zo heeft de politie procedures voor het verlenen én intrekken van autorisaties structureel niet op orde. Dat kan zeer ernstige gevolgen hebben. Denk aan politiemol Mark M., die ten onrechte toegang had tot gevoelige recherche-informatie. Lees het verhaal hier terug De politie heeft veel te veel petten tegelijk op (en heeft dat aan ons te danken) In één aflevering van Flikken Maastricht trekken Wolfs en Van Dongen vaker hun pistool dan een heel politiekorps in een jaar. Toch draagt - sinds Parijs - vrijwel ieder korpslid het wapen weer op de heupen. Want dat is het beeld van de politie dat we koesteren. Intussen luidt het korps de noodklok: we kunnen niet de sterke arm der wet en welzijnswerker tegelijk zijn. Lees het artikel hier