Afgelopen week werd bekend dat Kanye West zijn nieuwste album niet fysiek uitbrengt. Geen cd’s, geen vinyl. Hoewel hij de afgelopen maanden wel vaker dingen heeft geroepen die vervolgens onzin bleken, lijkt hij deze claim waar te maken.

En dat gebeurt steeds vaker. Dat populaire artiesten nauwelijks aandacht hebben voor de fysieke verschijning van hun werk, of een fysieke uitgave zelfs geheel achterwege laten.

De Nederlandse hiphopsensatie van 2015, bracht hun razendpopulaire verzamelalbum bijvoorbeeld enkel online uit. Het succes van Drank & Drugs werd niet gemeten aan verkochte singles bij de Free Record Shop, maar aan het aantal views op YouTube en plays op Spotify.

Zeer begrijpelijk, die focus op online verspreiding. Daar bevindt zich immers het gros van de vooral jonge luisteraars. Toch is het ook bijzonder betreurenswaardig, hoe snel het fysieke van muziek meer en meer naar de achtergrond verdwijnt.

1. Er hoeft geen moeite meer voor gedaan te worden

Dat heeft ten eerste te maken met waardetoekenning. Nagenoeg alle muziek is online gratis te beluisteren. Heel aangenaam, zeker voor een muziekliefhebber als ikzelf. Ik wil dan ook allerminst in nostalgie vervallen: vroeger was niet alles beter, sterker nog, het online aanbod van muziek is een immense en onmisbare verrijking ten opzichte van louter fysieke cd’s.

Muziek is veel vanzelfsprekender en dus minder waardevol geworden

Tegelijk is er door deze ontwikkeling iets weggevallen. Wanneer muziek beschikbaar is met één klik op de knop, hoeft er amper moeite voor gedaan te worden. Aanklikken, luisteren, op naar de volgende artiest. Het kost tijd noch moeite.

De hele transactie is veranderd: voorheen kostte muziek maken geld en kostte het geld om ernaar te luisteren. Tegenwoordig worden albums (over het algemeen) met eenzelfde toewijding en moeite gemaakt als voorheen, maar de moeite bij het publiek is weggevallen. De machtsverhouding is daardoor veranderd, muziek is veel vanzelfsprekender en dus minder waardevol geworden.

Niet voor niets wordt binnen de muziekwereld alsmaar vaker gezegd dat albums eigenlijk vooral dienen als visitekaartje, een middel om meer optredens en tournees te genereren. Albums als veredelde reclamefolders, in plaats van eindpunt waar een muzikant jarenlang naar toewerkt.

2. Liefde begint bij fysieke producten

In het verlengde hiervan zit er een onmiskenbare charme aan het begrensde van een album. Of eigenlijk: aan het begrensde van fysieke verschijningsvormen. Inhoudelijk maakt het geen verschil in welke vorm muziek verschijnt - Kanye Wests nieuwe album verandert weinig qua klank wanneer hij het toch fysiek zal uitbrengen. Maar het prettige aan fysieke verschijningen is dat er een grens aan zit.

Een platenwinkel kun je helemaal uitpluizen, je kunt elk hoesje vasthouden, alles een keer beluisteren. Spotify, of welke streamingdienst dan ook, is grenzeloos: er staat meer muziek op dan je in een mensenleven kan verstouwen. Een deel van de charme van het verzamelen verdwijnt daarmee onherroepelijk.

‘Niemand maakt zich zorgen over tieners die liedjes luisteren over hartzeer, afwijzing, pijn en verlies. Luisterde ik naar popmuziek omdat ik ellendig was? Of was ik ellendig omdat ik naar popmuziek luisterde?’

Een deel van de verrassing ook: mijn meest glorieuze momenten als muziekverzamelaar vonden plaats wanneer ik iets geheel onverwachts tegenkwam.

Mijn eerste cd kocht ik toen ik negen was, een album van Warren G, puur omdat ik het (eigenlijk vrij nietszeggende) hoesje aantrekkelijk vond ogen. Vervolgens heb ik het bijbehorende boekje ontleed alsof het een taalkundig raadsel betrof. Van alle gastartiesten ben ik in een cd-winkel muziek gaan luisteren; ik spitte de bedanklijst door en noteerde alle namen die daartussen stonden, om indien mogelijk ook hun werk te leren kennen.

YouTube
Beluister hier muziek van Warren G.

Door die uitgebreide lijst besefte ik hoeveel moeite erin zat. Het was verrassend naar welke klanken de toelichtingen me zouden leiden - ik ontdekte allerlei muzikanten die ik anders nooit op het spoor was gekomen.

Natuurlijk, online zijn er ook genoeg services om je nieuwe muziek te leren kennen, klinkt-als-artiest-X-of-Y-lijsten, of Spotify’s Discover Weekly, vol nummers die je nog niet kent en vermoedelijk kan waarderen. Maar zulke diensten zijn gebaseerd op logische analyse van je luistergedrag, op directe beschikbaarheid ook. Juist dat onvoorziene is wat muziek verzamelen zo de moeite waard kan maken, wat mij de grootste genoegens van het luisteren heeft bezorgd.

Na Warren G verzamelde ik tientallen cd’s, honderden, duizenden. Mijn collectie waaierde allerlei kanten uit, via cd-boekjes, verstopte bonusnummers en verwijzingen naar nieuwe genres, nieuwe namen - en ik bleef muziek kopen toen, halverwege mijn middelbareschooltijd, internet plotseling gangbaar werd en nagenoeg alle muziek online verscheen.

Om misverstanden te voorkomen: ik pleit hierbij allerminst voor de cd als wondermiddel. Als ik eerder dan begin jaren negentig was geboren, had ik vermoedelijk een vinylverzameling gehad, en als ik veel later was geboren, had ik wellicht ook voornamelijk of zelfs louter online geluisterd. Maar feit is dat mijn liefde voor muziek is aangewakkerd en gestalte heeft gekregen door fysieke producten en dat die ongetwijfeld niet zo groot zou zijn wanneer ik louter digitaal had geluisterd. Alleen al het feit dat een cd-collectie gaandeweg dient als een soort persoonlijk fotoalbum, vol herinneringen aan de artiesten die ik vroeger bewonderde, de plaatsen waar ik een bepaald album kocht, de krasjes en kreukjes bij de albums die ik het meest luisterde.

3. Muziek heeft geen einde meer

Om me heen zijn mensen vooral verbaasd dat ik nog steeds muziek in fysieke vorm verzamel. Dat ik geld overheb voor iets wat ook gratis te beluisteren is.

Maar de fysieke verschijning is een manier geweest om mijn muzikale helden bij me te houden, om herinneringen te bewaren, via een afgebakende vorm nieuwe klanken te ontdekken en vooral: om mezelf eraan te herinneren dat het geld kost om muziek te maken.

‘Ik wil geen ouwelullenmuziek meer luisteren. Ik wil gewoon iets wat ik kan negeren.’

Daarnaast lijkt het me wenselijk wanneer artiesten zelf ook in albums blijven denken - fysieke verschijningen zijn daartoe geen vereiste, maar dienen wel als houvast.

Kanye West heeft zijn laatste album na de officiële verschijning veelvuldig en drastisch omgegooid. Nummers wijzigen, nummers toevoegen, nummers schrappen - hij is er mee bezig. En in theorie kan hij daar altijd mee doorgaan: zolang het album geen fysieke vorm heeft, is het nooit helemaal definitief.

Het geeft bij Kanye een boeiend kijkje in de keuken van een van de interessantste artiesten van dit moment. Tegelijk oogt het wat stuurloos, alsof hij wil laten zien dat er geen eindproduct meer is, alsof het meer gaat om de losse singles dan om het eindproduct. En alsof Kanye niet meer durft te zeggen: hier, dit is het, dit is mijn cd.

Zolang muziek fysiek in de winkel ligt, wordt in elk geval duidelijk dat iets een definitieve vorm heeft. Dat er inspanning in is gestoken. Een streep eronder. Dit is het. Zo moet het zijn.

Alle Correspondentverhalen over hiphop in je mailbox? Binnenkort starten Vera Mulder, Saul van Stapele, Thomas Heerma van Voss en meer (gast)-correspondenten een eigen hiphopnieuwsbrief. Wil jij op de hoogte blijven van hun werk? Schrijf je hier in!

Lees ook:

Vier hardnekkige misverstanden over hiphop waar we maar eens mee op moeten houden 2015 was een goed hiphopjaar. Reden voor de Volkskrant om daar een groot artikel aan te wijden. Vier hardnekkige clichés over hiphop vallen daarin op. Een voorzet voor een andere visie op de muziek. Lees mijn column hier terug De man die Nederland leerde rappen heeft zijn spraakwater hervonden Hij wordt door velen gezien als de vader van de Nederlandse hiphop: Extince. Deze week komt na lange tijd zijn nieuwe album X uit. Ik reed met de Brabantse rapper door zijn geboorteplaats en sprak hem over leven, muziek en de Nederlandse hiphop. Lees mijn verhaal hier terug