Het aangezicht van Grozny is veranderd. Torenhoge wolkenkrabbers met glimmende ramen, gloednieuwe asfaltwegen, moskeeën met gouden koepels en luxe shoppingmalls moeten de ooit verwoeste stad een hypermoderne uitstraling geven. Ook het oude centrum is geheel gerenoveerd.
De sporen van de twee Tsjetsjeense oorlogen in 1994-1996 en 1999-2002 lijken daarmee uitgewist en met een nieuwe regering onder leiding van Ramzan Kadyrov lijkt de vrede wedergekeerd.
Niets is minder waar, blijkt uit de onthullende documentaire Chechnya. War Without Trace. Daarin toont de Frans-Britse regisseuse Manon Loizeau de barsten in de fonkelende façade die het regime tentoonspreidt.
We zien mannen en vrouwen die een dochter of een zoon verloren zijn en hun verhaal vertellen aan een mensenrechtenactivist. Ook zien we een rechtszaak tegen Ruslan Kataev, een intellectueel die ten onrechte veroordeeld wordt.
Update: de film is nu niet meer te bekijken. Het laatste weekend van de maand komt een nieuwe film online. Hier vind je nu de trailer van Chechnya. War Without Trace, die we eind maart keken.
Om deze film in een context te plaatsen sprak ik deze week met Oleg Khabibrakhmanov (37), die ook in de film voorkomt. ‘Het is altijd gevaarlijk geweest om in Tsjetsjenië te werken. In 2009 werd de voorzitter van mensenrechtenorganisatie Memorial in Grozny ontvoerd en later vermoord. Gelukkig zijn er ook perioden dat het makkelijker gaat en er rust is, zoals de tijd waarin deze documentaire is gemaakt.’
‘Maar op dit moment zitten we in een heel zware periode. Er spelen allerlei interregionale conflicten: oorlog in Syrië, problemen op de Krim en onrust aan de Turkse grens. Daarnaast is de Russische regering onlangs begonnen met propaganda tegen ons. Die is succesvol en resulteert in een agressieve opstelling van burgers tegenover mensenrechtenactivisten.’
Oleg Khabibrakhmanov ontvangt in Grozny regelmatig mensen die een zoon of dochter vermissen. Vaak is het al te laat en worden de vermisten niet levend teruggevonden. ‘Het is daarom heel belangrijk voor ons dat jullie deze documentaire verspreiden. Europese belangen ten aanzien van de veiligheid van burgers zijn dezelfde als die van ons. Het zou nog beter zijn als de Nederlandse regering een helder standpunt inneemt tegen Vladimir Poetin, want Rusland mag dan wel ver weg liggen, maar vormt een gevaar voor de veiligheid in Europa en Amerika en heeft nucleaire wapens tot zijn beschikking.’
Wat zit hierachter?
De Tsjetsjenen en de Russen liggen al decennia met elkaar overhoop. In de twintigste eeuw was Tsjetsjenië namelijk een onderdeel van de grotere Russische Sovjetrepubliek, een van de vijftien republieken binnen de Sovjet-Unie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de Tsjetsjenen naar het Centraal-Aziatische deel gedeporteerd, omdat Josef Stalin hen ten onrechte had beschuldigd van collaboratie met de nazi’s.
In 1991, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, wilden veel Tsjetsjenen een onafhankelijk Tsjetsjenië oprichten. Rusland was hierop tegen, mede omdat het een gebied is met een rijkdom aan mineralen, metalen en steenkool. Hierna volgden de eerdergenoemde twee oorlogen, waarbij tienduizenden doden vielen en honderdduizenden mensen het gebied verlieten.
Wat gebeurt er nu?
De gevolgen zijn nog steeds merkbaar, meent Khabibrakhmanov: ‘Er is nog altijd geen vrijheid van meningsuiting in Tsjetsjenië. Het regime pretendeert namelijk dat er ‘terroristen’ zijn die het regime ondermijnen en actief opereren in een zogenaamd ondergronds netwerk. Iedereen die zich uitspreekt of het regime irriteert, loopt de kans vervolgd te worden. De wijze waarop het regime dat doet, breekt de Tsjetsjeense samenleving en haar tradities.’
Chechnya. War Without Trace laat zien hoe Tsjetsjenen met gevaar voor eigen leven toch het verleden blijven herinneren
Een van de hoofdpersonen in de documentaire is de uitgesproken intellectueel Ruslan Kataev. Hij werd in 2014 onder valse voorwendselen opgepakt en veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. We zien hem in de rechtbank, gevangengezet in een grote kooi, alsof hij een gevaarlijk wild dier is. Kataev reageert opmerkelijk kalm op de uitspraak van de rechter en strijdvaardig: ‘Dit had ik verwacht. Het is goed. De strijd gaat door.’
‘Hij is blij dat hij niet ontvoerd is,’ legt Khabibrakhmanov uit, ‘want dan was zijn lot anders geweest.’ De ware oorzaak van Kataevs arrestatie is een conferentie die hij organiseerde over de herdenkingsdag van de deportatie van Tsjetsjenen in de Tweede Wereldoorlog. Khabibrakhmanov: ‘Ongelukkige timing, want precies op dezelfde dag, 23 februari, viert het Rode Leger zijn verjaardag en is het verboden te herdenken.’ De rechtszaak tegen Kataev is dan ook een maskerade, het regime schaadt opzettelijk het goede imago van Kataev om andere potentiële dissidenten de mond te snoeren.
Chechnya. War Without Trace laat zien hoe Tsjetsjenen, met gevaar voor eigen leven, toch het verleden blijven herinneren. Zoals een moeder van een gestorven soldaat zegt: ‘Het regime is het vergeten, de meeste mensen zijn het vergeten, maar de boom niet, die heeft nog steeds de markeringen en herinnert de mannen die hier zijn begraven.’ Als het herdenken officieel niet mag en herinneren formeel niet is toegestaan, dan worden harten levende monumenten.
Lees ook:
Dit land bewijst: wie terrorisme zaait, zal terrorisme oogsten
Twee oorlogen tegen Rusland lieten de deelrepubliek Tsjetsjenië begin deze eeuw berooid achter. Het land, dat door de Russen altijd werd weggezet als bakermat van het terrorisme, levert nu strijders aan Oost-Oekraïne en Islamitische Staat in Syrië en Irak. Ik bezocht het land en ontdekte hoe de nieuwste generatie Tsjetsjenen elders de wapens oppakt.
Hier is een nieuwe Krim in de maak
Transnistrië, het rechterdeel van Moldavië, wil al 25 jaar bij Rusland horen. Russische troepen mobiliseren zich aan de grens van Oekraïne, wellicht om door te stoten. Wordt dit streepje land de nieuwe Krim? Gastcorrespondent Mitra Nazar bezocht het land en zocht het uit.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
