U neemt plaats voor een pan met ijskoud water. U doopt uw rechterhand erin en wacht. Het voelt alsof-ie tot op het bot bevriest. De tijd tikt. Hoelang houdt u dit vol?

Deze bepaalt de pijngrens - het moment waarop iemand aangeeft pijn te voelen. Ook meet het de tolerantie voor pijn, aan de hand van de tijd die verstrijkt voordat de hand uit de pan wordt getrokken.

Verschilt die pijngrens en tolerantie tussen mannen en vrouwen? Die vraag veroorzaakte een heftige discussie onder een eerder artikel over gezondheidsverschillen. Dat gaat van heb altijd begrepen dat mannen een lagere pijngrens hebben’ tot gemiddelde man heeft juist een hógere pijngrens dan de gemiddelde

Tijd dus de kwestie aan een expert voor te leggen. Aan Sónia Gomes da Costa Figueira Bernardes welteverstaan. Kortweg: een Portugese pijnprofessor en psycholoog die al tien jaar doet naar de invloed van gender op pijn.

Wat pijn en gender met elkaar te maken hebben

Gender is voor Bernardes als behang: het is overal, maar soms zien we het niet meer. ‘Er bestaan stereotiepe ideeën over mannen, vrouwen en pijn,’ zegt ze. Deze bepalen volgens haar hoe we pijn ervaren en uiten, maar ook hoe anderen, zoals dokters en verpleegkundigen, onze pijn inschatten. Meestal gaat dat onbewust.

Acht pijnlijke vragen over gender die je niet durfde te stellen Wat is het verschil tussen sekse en gender? Is er geen ander woord voor ‘gender’? En zijn mensen die niet man en niet vrouw zijn niet gewoon een beetje raar? Hier de antwoorden op acht pijnlijke vragen over gender die je niet durfde te stellen. Lees de explainer hier
Foto: George Marks / Retrofile / Getty Images

Bernardes’ van pijn wijkt af van het idee in de geneeskunde dat pijn altijd een lichamelijke oorzaak heeft. Het voelen van pijn kán een gevolg zijn van een fysieke verwonding. ‘Maar als je erg bang bent, voel je soms ook pijn op je borst,’ zegt Bernardes. Pijn is een perceptie, volgens haar.

Want het voelen van pijn is niet altijd verbonden met de binnenkomende prikkels, zoals een gloeiende wang volgt op een klap in het gezicht. Het verschilt per persoon en omgeving hoe die prikkels worden verwerkt en geïnterpreteerd. ‘Daarom ervaren mensen pijn niet op dezelfde manier,’ zegt Bernardes.

De grote vraag is natuurlijk: wie heeft een hogere pijngrens, mannen of vrouwen?

‘Experimentele laten zien dat vrouwen een lagere pijntolerantie hebben. In een specifieke omgeving, namelijk de ijswatertest in een laboratorium, verdragen vrouwen minder pijn dan mannen.’

Hoe verklaart u dit verschil?

‘Deels met biologie. Hormonen zijn bijvoorbeeld van belang bij pijn. Zo is bekend dat het hormoon testosteron pijn onderdrukt en is migraine verbonden aan het hormoon oestrogeen. Gemiddeld genomen hebben vrouwen meer oestrogeen en mannen meer testosteron in hun lijf.’

‘In de westerse cultuur associëren we vrouwen meer met het uiten van emoties dan mannen’

‘En dan zijn er de sociale factoren. Dat is het moment dat gender om de hoek komt kijken. Zowel de genderidentiteit als de verwachtingen over hoe een bepaald gender met pijn om zou moeten gaan, kunnen van zijn op de pijnervaring.’

‘In de westerse cultuur associëren we vrouwen meer met het uiten van emoties dan mannen. Door socialisatie leren vrouwen om aandacht aan hun gevoel te geven. En zodra ze hun gevoel tonen, wordt dit stereotype weer versterkt. Het is dus niet vreemd dat vrouwen beter zijn in het uitspreken van hun pijn en zich daar ook comfortabeler bij voelen dan mannen. Maar vrouwen worden daardoor óók gezien als makkelijke klagers.’

‘Van mannen, daarentegen, wordt verwacht dat ze zich op openbare plekken, zoals het ziekenhuis, of in het bijzijn van andere mannen meer stoïcijns gedragen.’

Foto: George Marks / Retrofile / Getty Images

Betekent dit dat vrouwen ook echt meer pijn hebben?

‘Ja. Gedurende hun hele leven melden vrouwen vaker dan mannen last te hebben van pijn. Ze ondervinden hiervan ook meer

‘Vrouwen voelen ook vaak meer angst bij pijn. Dat is interessant, want angst is een voorspeller van pijn. Als je bang bent voor pijn, verhevigt die pijn juist. Denk maar aan het krijgen van een prik - die ervaring kan enorm verschillen door er wel of niet bang voor te zijn.’

‘Er is één over genderverschillen in pijn die mij bijzonder fascineert. We weten intussen dat mannen hun hand langer in die emmer met ijs houden. Maar de onderzoekers ontdekten dat het verschil nóg groter is tussen mannen en vrouwen die zich identificeren met deze testpersonen vertonen dus gedrag dat overeenkomt met hun stereotype.’

Zou het makkelijker uiten van pijn verklaren waarom Nederlandse vrouwen een bezoekje aan de huisarts brengen?

‘Ja, dat denk ik wel.’

De Nederlandse hoogleraar anesthesiologie Gerbrand Groen zei tegen mij: ‘Voor de meeste pijn bestaat een Wat denkt u hiervan?

‘Ik ben het met hem eens. Maar pijn is een biopsychosociaal verschijnsel. Het is dus een wisselwerking tussen neurobiologische, psychologische én sociale factoren.’

Als mannen zouden leren hun gevoel beter te uiten, zouden ze dan ook meer pijn voelen?

‘Dat is lastig te zeggen, omdat er dan nog steeds biologische factoren zijn die een deel van het verschil in pijnervaring tussen mannen en vrouwen verklaren.’

Hoe gaan artsen om met genderverschillen in pijn?

‘Net als gewone mensen delen artsen en verpleegkundigen ook bepaalde stereotypen over gender en pijn. brengt vrouwen vaak in een moeilijk parket. Want als ze daar weinig gevoel bij tonen, gelooft een arts of verpleegkundige minder snel dat ze pijn lijden.’

‘Maar als ze veel klagen of emotioneel zijn bij het uiten van hun pijn, is het risico groot dat hun pijn wordt gezien als psychosomatisch: een aandoening waar geen lichamelijke oorzaak voor kan worden gevonden. Vrouwen moeten echt een middenweg vinden om serieus genomen te worden.’

‘Over het algemeen speelt de manier waarop pijn wordt geuit een veel kleinere rol bij de inschatting van pijn van mannen’

‘Over het algemeen speelt de manier waarop pijn wordt geuit een veel kleinere rol bij de inschatting van pijn van mannen. Neem pijn op de borst. Dat kan een aanwijzing zijn voor een hartaanval. Maar het is ook een soort pijn die gemakkelijk wordt met extreme angst. En omdat angst veelal geassocieerd wordt met vrouwen, kan het gebeuren dat artsen bij hen een verkeerde stellen: u heeft geen hartaanval maar een paniekaanval. Dat kan dodelijke consequenties hebben.’

Waar komen die stereotypen vandaan?

‘Een gangbaar beeld is: pijn is een natuurlijk onderdeel van het vrouwelijk lichaam. Als een vrouw pijn voelt, zou dat normaal zijn. Haar pijn zou namelijk van binnenuit komen, zoals pijn bij de menstruatie. Pijn bij mannen wordt vaak beschreven als juist iets wat van buitenaf komt - zoals een gebroken been of een gescheurde spier. Als een man pijn heeft, móet er wel een externe oorzaak voor zijn, waar hard naar wordt gezocht, terwijl pijn bij vrouwen vaker onderschat of zelfs gebagatelliseerd wordt.’

Foto: George Marks / Retrofile / Getty Images

Gelden deze genderstereotypen voor álle soorten pijn?

‘Nee. De stereotypen zijn het sterkst bij acute pijn en als er sprake is van chronische pijn. Chronische pijn is pijn die langer duurt dan drie maanden. Het is pijn zonder biologisch nut, want er is geen weefselschade (meer). Deze context de vooroordelen die uit de genderstereotypen voortkomen. Iemand is niet langer in de eerste plaats een man of vrouw, maar een patiënt met chronische pijn.’

‘Voor veel mannen vormt chronische pijn een bedreiging voor hun Door hun pijn voldoen ze namelijk niet langer aan het beeld van de stereotiepe man: het ontmant ze. is een emotie die frequent wordt gerapporteerd door mannen met chronische pijn. Het kan ontzettend lastig zijn voor ze.’

Ziet u behalve gender- ook etnische of klassenverschillen in de inschatting van pijn?

‘Ja. Het lijkt erop dat de pijn van groepen met een lagere sociale status wordt onderschat en onderbehandeld. Dit geldt dus niet alleen voor vrouwen, maar ook voor ouderen, niet-witten en personen uit een lage sociale klasse. Nog maar weinig heeft hiernaar gekeken. Daarom starten mijn collega’s en ik binnenkort met onderzoekers van de Vrije Universiteit in Amsterdam een driejarig project waarin we met een aanpak pijnonderzoek zullen doen.’

‘Oog voor gender en sociale status is van levensbelang in de zorg. Zonder dit bewustzijn lopen we het risico op een gezondheidszorg vol vooroordelen en stereotypen, waarin individuele behoeftes niet worden erkend.’

Verder lezen?

De muis die jouw medicijnen test is meestal een mannetje Alle pillen, poeders en druppels die we slikken zijn op dieren getest. Meestal op mannetjesdieren, welteverstaan. Hoe effectief zijn medicijnen voor mannen én vrouwen als ze enkel op mannetjesdieren zijn getest? Lees mijn verhaal hier terug Waarom zijn vrouwen vaker ziek dan mannen? Vrouwen gebruiken meer medicijnen dan mannen. Ze gaan vaker naar de dokter en worden vaker opgenomen in het ziekenhuis. Zijn vrouwen dan vaker ziek? Of ligt het probleem in de gezondheidszorg? Start van een onderzoek. Lees de oproep hier terug Waarom zijn vrouwen vaker ziek dan mannen? Een reactie op jullie vragen (Waarom) zijn vrouwen vaker ziek? Twee weken geleden plaatste ik een oproep. Hier een overzicht van de inzichtgevendste vragen en antwoorden. Lees het verhaal van Lisa hier terug