En weer ligt er een snoeihard rapport over de opsporing. Minister Ard van der Steur (VVD, Veiligheid en Justitie) stuurde gisteren Handelen naar waarheid naar de Ik hoorde al weken verhalen van de politie dat er een zeer kritisch rapport aan zat te komen.

En het valt inderdaad niet tegen. Dat kan ook haast niet anders met auteurs als onder anderen Michiel Princen, een ex-rechercheur die eerder schreef en lector criminaliteitsbeheersing Nicolien Kop, die in 2011 schreef. Dat rapport werd door de korpsleiding destijds in een diepe bureaula gestopt, omdat het te kritisch was. Dat zal met Handelen naar waarheid niet gebeuren.

Voor wie bekend is met de problemen bij de recherche staat er niet veel nieuws in Handelen naar waarheid. Dat is niet bedoeld als kritiek. De problemen zijn inmiddels De opsporing verkeert in een diepe crisis: de politie vangt te weinig boeven en krijgt geen greep op zware criminaliteit. Er is een gebrek aan kwaliteit, politiemensen beheersen basisvaardigheden (verhoor, proces-verbaal opstellen, wetskennis) vaak niet, er is een zesjescultuur, te veel bureaucratie, dramatisch slechte ict, een doorgeslagen verantwoordingcultuur, er zijn te weinig hoogopgeleide specialisten.

De kracht van Handelen naar waarheid is dat het in kort bestek alle problemen samenvat. Het allerbelangrijkste is dat de kritiek niet van buiten komt, maar in opdracht van minister Ard van der Steur is opgesteld en onderdeel vormt van een officieel verbeterprogramma. De recherche moet professioneler worden, flexibeler, innovatiever en beter gaan samenwerken – om de belangrijkste aanbevelingen maar even te noemen.

Ontluisterend beeld

So far, so good. De grote vraag is natuurlijk of de politie – en daarmee dus ook de recherche– werkelijk gaat veranderen. Aan goede ideeën en voornemens geen gebrek. Wel aan geld – en misschien ook wel aan de wil om echt iets te veranderen.

Want vrijwel tegelijk met Handelen naar waarheid kwamen andere rapporten over de politie naar buiten die een nogal ontluisterend beeld schetsen.

Ivo Opstelten had de neiging om nogal veel zaken tot topprioriteit te benoemen

De Rekenkamer deed naar hoe goed de politie eigenlijk presteert. Zoals bekend had de vorige minister van Veiligheid en Justitie, Ivo Opstelten (VVD), de neiging om nogal veel zaken tot topprioriteit te benoemen (bijvoorbeeld wietpas, dierenpolitie, jeugdbendes, high impact crimes). Er is de laatste jaren dan ook een lappendeken ontstaan van beloftes en plannen. De Rekenkamer moest flink spitten om uit 48 verschillende ambities en 18 landelijke prioriteiten voor de politie uiteindelijk 23 politieprioriteiten te destilleren, waarvan er 21 een meetbare indicator hadden.

In veertien van de 21 gevallen werd de streefwaarde gehaald, waarbij de Rekenkamer aantekent dat in acht gevallen het te behalen resultaat al meteen was bereikt (de lat lag dus laag). Denk hierbij aan de norm voor de bereikbaarheid van 112 en het vereiste aantal wijkagenten.

Voor dit verhaal is vooral de opheldering van belang. In 2007 deed de van Justitie de belofte om het ophelderingspercentage met 15 procent te verbeteren. Maar het ophelderingspercentage is als meetinstrument in 2013 geheel verdwenen, zo schrijft de Rekenkamer. De politie wordt nu afgerekend op de zogenaamde die op het oog vaak een gunstiger beeld geeft.

Gemeten in absolute aantallen gaat het in ieder geval niet goed met de opheldering. In 2010 (het laatste jaar waar de Rekenkamer over rept) leverde de politie 227.949 verdachten af aan het OM, aanzienlijk minder dan de 258.463 verdachten in 2007. Zie hier weer een bevestiging van de eerdergenoemde crisis in de opsporing: de politie vangt te weinig boeven.

De Rekenkamer had al eerder geconstateerd dat de politiebegroting geen inzicht biedt in de beleidsprioriteiten. Met andere woorden: als de minister belooft om X miljoen in een bepaald probleem te steken, dan is uit de politiecijfers niet goed af te leiden of dat geld er ook echt aan besteed is, laat staan of het effectief is geweest.

Politiecijfers onbetrouwbaar

En dat is bepaald niet het enige probleem met de boekhouding van de politie. Zo blijkt uit de deze week verschenen over 2015 dat de politie grote problemen heeft met de betrouwbaarheid van de cijfers. Zo heeft de politie over 2015 voor maar liefst 298 miljoen euro onrechtmatig ingekocht. Dat wil zeggen: in strijd met de geldende wet- en regelgeving. De politie moet als overheidsorgaan grote opdrachten officieel aanbesteden, maar komt daar vaak niet aan toe.

Dat komt vooral door enorme druk om ict-problemen snel op te Het is pijnlijk: de politie overtreedt hier dus op zeer grote schaal de wet. Voor de Rijksoverheid geldt als norm dat 1 procent van de inkopen onrechtmatig mag zijn. De politie zit nu op 22 procent.

Dat is niet de enige wet die de politie grootschalig overtreedt. Zoals ik in overtreedt de politie ook al jaren de Wet politiegegevens. Huisaccountant PriceWaterhouseCoopers (daarover straks nog meer) is er snoeihard over. Zij noemen het aanpassen aan de Wpg de allerhoogste prioriteit voor de politie: ‘Dit is een basisvereiste: de nationale politie moet aan de wet voldoen en moet haar informatiebeveiliging op orde hebben.’

Hoeveel auto’s heeft de politie?

Bij het lezen van de Financiële verantwoording val je van de ene verbazing in de andere. Zo heeft de politie vorig jaar geteld hoeveel auto’s ze Het is natuurlijk fijn dat de politie daar nu inzicht in heeft gekregen, maar had die informatie niet gewoon al bekend moeten zijn?

Ernstiger zijn de zware verliezen die de politie lijdt. De politie had over 2015 een tekort van maar liefst 194 miljoen euro. Dat komt omdat de reorganisatie (ict-problemen) tegenvalt, er minder mensen vrijwillig opstappen dan gehoopt en er veel extra werk is, door terrorismedreiging en de stroom asielzoekers. Het gat bij de politie wordt gedicht door extra leningen van Financiën, interen op het eigen vermogen en extra bijdrages van het ministerie.

In werkelijkheid gaf de politie 42 miljoen euro meer uit aan consultants dan begroot

De korpsleiding belooft meer ‘realisme’ in de begroting en dat is hard nodig. Zoals ik al eerder heeft de korpsleiding tot nu toe de neiging gehad om te spelen: bezuinigingen worden te optimistisch ingeschat, tegenvallers met een roze bril bekeken. Zo was het in december al duidelijk dat de kosten van overuren veel te laag waren ingeschat, gezien de druk die terrorisme en asielzoekers op de organisatie zetten.

Dat blijkt nu uit te komen: overwerk kost zo’n 13 miljoen euro meer. Ook de inhuur van externen (consultants, ict’ers) is een klassieke post waarmee in Den Haag op papier snel bezuinigingen beloofd kunnen worden. In werkelijkheid gaf de politie 42 miljoen euro meer uit aan consultants dan begroot.

En nog een adviesbureau

Het is hoog tijd voor een realistischer begroting. De korpsleiding zelf spreekt al van ‘dringende verbeterpunten.’ Het is binnen de politie helder dat ze structureel te weinig budget krijgen: de vorming van de Nationale Politie is te optimistisch ingeschat. Inmiddels is met de komst van Erik Akerboom als nieuwe korpschef een fascinerend duw- en trekspel begonnen om het budget van de politie omhoog te krijgen.

Daarvoor is, hoe kan het ook anders, een adviesbureau ingehuurd, in dit geval van huisaccountant PriceWaterhouseCoopers. Die hebben in maart een opgesteld waarin wordt uitgezocht hoeveel geld de politie nu eigenlijk tekortkomt.

PWC is verfrissend open over het doel van de exercitie: ‘De nationale politie geeft aan meer budget nodig te hebben dan is begroot, maar kan dit vooralsnog niet hard onderbouwen. Het ministerie van VenJ vraagt op zijn beurt om meer inzicht en grip op de financiën alvorens de dialoog over het budget te kunnen starten. Inzicht in de financiën is voor VenJ en de nationale politie cruciaal om verder te komen in de discussie en afwegingen.’

Let wel: de grootste werkgever van Nederland (de politie) geeft dus openlijk aan dat de begroting zo slecht op orde is dat ze zelf geen eisen kunnen stellen.

PWC is flink aan het rekenen geslagen en komt tot de conclusie dat de politie als het zo doorgaat in het jaar 2020 292 miljoen euro tekortkomt. Het half miljard bezuinigingen dat het kabinet heeft opgelegd is dus volstrekt onhaalbaar.

Bom onder de begroting

Dat legt nogal een bom onder de begroting. Het rapport van adviseur PWC is in de beste poldertradities voorgelegd aan diverse adviesorganen. De zogenoemde spreekt van een ‘indrukwekkend rapport’. Sterker: veel mogelijke tegenvallers, zoals toename van vluchtelingen en cybercrime, zijn nog niet meegenomen door PWC: ‘Wat de Review Board betreft is de inschatting van het benodigde budget dan ook misschien wel een veel te voorzichtige inschatting.’

Ook een second opinion van voormalig topambtenaar André de Jong bevestigt: er moet veel meer geld bij. Hij met de optimistische bezuinigingen van het kabinet. De oud-topambtenaar bevestigt ook dat de politie veel te weinig uitgeeft aan opleiding. Volgens PWC zou de politie in 2020 117 miljoen euro moeten uitgeven aan opleiding, 49 miljoen meer dan begroot. Zelfs als dat geld er zou komen, heeft de politie te weinig capaciteit om personeel vrij te maken voor het verplichte minimum aantal uren training. Er zal dan ‘bij de politie structureel te weinig worden opgeleid op basis van de eigen regels voor kennen en kunnen.’

Bij die 292 miljoen die politie extra nodig heeft, zijn de plannen om de opsporing te verbeteren nog niet verwerkt

Dit is nogal een wezenlijke conclusie: de kern van alle aanbevelingen gaat over kwaliteit (of liever het gebrek eraan) bij de recherche. Alle mooie plannen blijven in de lucht hangen als politiemensen niet meer en beter getraind worden.

PWC is daar ook keihard in: bij die 292 miljoen die de politie extra nodig heeft, zijn de plannen om de opsporing te verbeteren nog niet verwerkt. PWC adviseert dan ook ‘nadrukkelijke aandacht’ te hebben voor de financiële consequenties daarvan.

Eerlijk duurt het langst

Het rapport van PWC is snoeihard over de politie. Ze stellen ‘dat de nationale politie veel moeite heeft gehad – en nog steeds heeft– om financieel in control te blijven.’ De begroting was niet meer dan ‘een verdeelstaat’ van de maatregelen uit het ministerie. Er was eigenlijk geen verband tussen papier en werkelijkheid. PWC de enorme kloof tussen de korpsleiding en de rest van de organisatie. Zoals een recherchechef een tijd geleden tegen me zei op een bijeenkomst op het hoofdbureau: ‘Dit is toch ook een soort ministerie geworden?’

PWC haalt ook hard uit naar de korpsleiding: ‘Doordat de begroting slechts cijfermatig sluitend wordt gemaakt zonder gedegen inhoudelijke keuzes, blijven veel plannen op directieniveau bestaan en worden deze doorgeschoven naar een volgend jaar. Hierdoor ontstaat een ‘boeggolf’ van voornemens en plannen met deels onbekende financiële consequenties.’

Ik heb een jaar geleden al laten zien hoe de politie tegenvallers op de begroting steeds een schuift.

Enorme kloof met werkvloer

‘Ik bouw graag huizen, maar heb een hekel aan het aflakken van het kozijn en de plinten. Wij naderen de fase waarin wij stap voor stap zaken verder moeten afronden en in balans brengen,’ zei de korpschef Gerard Bouman bij zijn vertrek in oktober vorig jaar. Een accountant die de grootste werkgever van Nederland ‘nauwelijks in control’ noemt, met een chaotische begroting, een politieorganisatie die zelf wetten grootschalig overtreedt, een dramatisch uit de hand gelopen reorganisatie – en dan zeggen dat alleen de plinten nog gelakt moeten worden.

Er is een enorme kloof ontstaan tussen de korpsleiding en de werkvloer. Dat constateert PWC, dat constateren de vakbonden, dat merk ik in ieder gesprek dat ik voer met politiemensen. Het wantrouwen is gigantisch. Het is aan Erik Akerboom om dat wantrouwen weg te nemen. Hij zal daarbij minder dan zijn voorganger zijn oren naar de minister moeten laten hangen en veel eerlijker worden.

Oud-topambtenaar De Jong heeft een mooi advies voor de korpsleiding. Ze moeten durven laten zien ‘wat de gevolgen van maatregelen zijn voor de prestaties van de politie. Echte ambtelijke loyaliteit aan bewindslieden is om dat zo eerlijk mogelijk te doen. Omgekeerd moet de politiek dan ook bereid zijn om de gevolgen daadwerkelijk onder ogen te zien. Verkeerde loyaliteit is om die gevolgen – vaak met de beste bedoelingen overigens - te verzwijgen.’

Lees ook:

Waarom geheime diensten altijd terroristen over het hoofd zullen blijven zien Een Brusselse terrorist kon ongezien door Nederland reizen, ondanks een Turkse waarschuwing. Om te begrijpen hoe dat kan, zocht ik uit hoe de geheime diensten werken. Wat blijkt: ze missen veel vaker cruciale informatie. Kan dat anders? Lees het verhaal hier terug De politie gaat weer polderen. En dat is goed nieuws Erik Akerboom gaat deze week aan de slag als korpschef bij de Nationale Politie. In zijn eerste grote interview was hij diplomatiek, maar het is duidelijk dat hij het op zeker vier punten anders gaat aanpakken dan zijn voorganger Gerard Bouman. Lees het verhaal hier terug Wat de Teeventap over de vergaande problemen bij de politie vertelt Waarom is een cruciaal gesprek tussen Fred Teeven en Jos van Rey niet opgenomen? Volgens het ministerie van Veiligheid en Justitie was er een storing in het tapsysteem. Volgens anderen heeft de Nederlandse politie totaal geen greep op de eigen afluisterpraktijken. Wat zit hier achter? Lees het verhaal hier terug