Maak kennis met dichteres en regisseuse Hala Mohammad (57). Geboren in Latakia en in 2011 gevlucht naar Parijs. Ze schreef zes dichtbundels en maakte een aantal veelbesproken documentaires.
Mohammad was onlangs te gast op het International Literature Festival Utrecht, waarvoor twee van haar gedichten naar het Nederlands zijn vertaald en uitgegeven in een speciale festivalbundel.
Tijdens het festival spreek ik haar op een vol terras, waar ze zomaar begint voor te dragen:
De taal van de vluchteling is zwijgenhij heeft geen stemhij sluit zijn stem achter de deuren loopt wegdoor de poort van de geschiedenis zonder een greintje geografie
Woordenvallen uit bundels klerenvan vermoeidheiddoor gaten in zakkenze springen uit de monden van kleintjes…die slapenschuren langs de grond…kleven vast woorden
Daarna zal ze schetsen hoe Syrische dichters activisten werden, hoe het internet een vrijplaats voor Syrische kunst werd en de Syriërs een taal voor de toekomst ontwikkelen.
Hoe Syrische dichters activisten werden
De eerste Syrische demonstranten die in 2011 de straat opgingen waren vreedzaam. Zij eisten vrijheid van expressie, organisatie en de opheffing van de Noodwet die sinds 1963 het land in een houdgreep hield.
Op veel straten en pleinen waren protestgedichten te horen. De bekende Palestijnse dichter Mazen Maarouf verwoordt treffend hoe dat klonk: ‘Poëzie is geen product meer dat we op ons bureau of op de zolderkamer schrijven, poëzie wordt gecultiveerd op straat, in de pleinen en de steegjes, op ontmoetingsplekken en online. De demonstranten zijn het nieuwe papier voor de dichter, het medium voor het gedicht.’
De opstand bracht nieuwe slogans, leuzen en poëzie met zich mee. Gedichten van Hassan al-Khayyar of Ibrahim al-Kashoush, die hun dromen voor Syrië bezongen en dat met hun leven moesten bekopen.
‘Poëzie schrijven is voor mij een fysieke handeling. Het bevrijdt mijn lichaam van spanning’
Want al snel reageerde het regime. Dichters, zangers en schrijvers werden opgepakt en lopen nu meer gevaar dan ooit. Zeker omdat velen zich niet alleen tegen het regime, maar ook tegen extreem-islamistische groeperingen uitspreken.
Dichters bereiken nu hun doelgroep via blogs of Facebook, onafhankelijk van de zakelijke netwerken die je vroeger moest hebben om uitgegeven te worden. Online publiceren stelt hen in staat om hun sterrenstatus te behouden en zich te verbinden aan andere activisten, dichters, schrijvers, lezers en liefhebbers van poëzie. Ook kunnen ze nu buiten de staatscontrole om publiceren, want het ministerie van Cultuur controleert alle culturele producties in het land.
Ook Mohammad plaatst haar gedichten online, vooral op Facebook, waarbij het aantal likes soms wel oploopt tot enkele honderden. Maar voor Mohammad is dichten niet alleen een maatschappelijke, maar ook een persoonlijke bevrijding: ‘Poëzie schrijven is voor mij een fysieke handeling. Het bevrijdt mijn lichaam van spanning.’
Een gedicht dat Mohammads familie, die nog in Syrië woont, in de problemen zou kunnen brengen, is bijvoorbeeld onderstaande:
De tank
De tank in de tuinenAchtervolgt de vlinder: de getuigeZodat niets uitgezonden wordtZodat niets doorzien wordtHet bloedbad
Het doet denken aan het iconische beeld van de man die in zijn eentje een horde tanks tegenhoudt op het Tiananmenplein in China. Ook in Syrië waren er onverschrokken helden, die flesjes water met bloemen aan soldaten wilden geven. ‘Ze hebben die jongens roekeloos neergeschoten,’ zegt Mohammad met een brok in haar keel.
Hoe westerse media Syriërs tot slachtoffers degraderen
Terwijl wij op een terrasje tussen ontspannen Utrechters over de ondraaglijke ontwikkelingen in haar thuisland praten, valt Mohammad uit tegen de westerse media. ‘Westerse journalisten willen ons vaak in religieuze hokjes stoppen en daarmee degraderen ze ons tot mensen die geen rechtsstaat verdienen. Impliciet wordt daarmee gezegd dat wij de oorlog aan onszelf te wijten hebben.’
En: ‘Wij, schrijvers en dichters zijn hoogopgeleid, de grootouders van mijn ouders hebben poëziebundels liggen op hun tombes! Het is vernederend voor ons om alleen maar omschreven te worden als alawiet, soenniet of sjiiet. We zijn in de eerste plaats Syriërs.’
Haar eigen Facebookaccount, met inmiddels ongeveer 5.000 vrienden en bijna 7.000 volgers, werd in de afgelopen jaren een vrijplaats voor zulke Syriërs, die zich niet herkennen in het beeld dat van hun volk wordt gegeven.
‘Iedere Syriër die berichtgevingen op sociale media heeft voorzien van commentaar, is een auteur geworden van de revolutie. De opstand heeft van ons journalisten gemaakt, burgerjournalisten om precies te zijn, buitenlandse journalisten waren er niet meer,’ stelt Mohammad vast.
Dat bleef niet bij reageren op Facebook. Syriërs zijn ook gaan filmen wat ze zagen: sluipschutters, tanks die hun straten binnenreden, vluchtende mensen. Of in dit schokkende filmpje van diegene die oog in oog kwam te staan met een sluipschutter en bleef filmen tot bijna de dood erop volgde:
Heel veel van die filmpjes werden op YouTube gezet. Je hoeft maar ‘Syria protest’ in te toetsen en de videobeelden vullen je scherm. Optimistischer zijn dit soort filmpjes van demonstranten die arm in arm protestliederen zingen:
Mohammad is erg trots op al haar protesterende landgenoten. Op al die mensen die, ondanks de gevaren, hun mening durven te geven: ‘We zijn niet bang meer.’
Hoe de revolutie ook de taal veranderd lijkt te hebben
Is de Syrische taal veranderd sinds de opstand? Uiteraard is deze vraag pas echt over een aantal jaar na stevig onderzoek te beantwoorden, maar zijn er misschien al woorden bij gekomen of van begrip veranderd?
Mohammad hoeft niet lang na te denken: ‘Revolutie was een ver-van-ons-bedshow, maar nu spreek je als je ‘revolutie’ zegt over de realiteit. ‘Vrijheid’ en ‘rechtvaardigheid’ waren clichébegrippen. Nu betekenen ze ‘bloed’ en ‘arrestatie.’ Ze omvatten de loodzware prijs die Syrische demonstranten betaald hebben om zich de recente opstandsgeschiedenis toe te kunnen eigenen.’
‘Revolutie was een ver-van-ons-bedshow, maar nu spreek je als je ‘revolutie’ zegt over de realiteit’
‘Nog een nieuw woord: ‘documentatie.’ Sinds de opstand is ‘documenteren’ onze dagelijkse activiteit geworden: we registreren de realiteit om ons heen. We becommentariëren, filmen, dichten, schrijven, rappen over en schilderen de werkelijkheid.’
Een andere geliefde term is ‘coördinatie.’ Mohammad: ‘De revolutie zorgde ervoor dat groepen burgers voor het eerst op landelijk niveau gingen samenwerken. Als een groep gearresteerd werd, kon een andere groep de activiteiten overnemen dankzij deze landelijke coördinatie. Het regime had al deze begrippen van ons gestolen. Wij hebben er de diepgaande en menselijke betekenis aan teruggegeven.’
Wie wij zijn
Meer poëzie?
Syrië beter leren kennen?
Deze vijf vrouwen brengen de vrede in Syrië een stap dichterbij
Aan de basis van het conflict in Syrië stond een grote burgeropstand. De activisten van weleer zijn in veel gevallen gedood, ontvoerd of gedwongen te vluchten, maar wie het kan, zet op afstand én in eigen land het verzet voort. Opvallend: het zijn vooral vrouwen die hierin het voortouw nemen. In dit verhaal stel ik er vijf aan je voor.
Zo ziet de oorlog in Syrië eruit vanuit het keukenraam
Op een ochtend in augustus 2012 ziet de wereldberoemde Syrische fotograaf Issa Touma jonge mensen met zandzakken zeulen in zijn straat. Het blijkt het begin van de Syrische opstand in stad Aleppo. Hij pakt zijn camera en legt de eerste negen dagen vanuit zijn raam vast. Het resultaat is een nooit eerder vertoonde blik op de oorlog die nu al drie jaar woedt.
Miljoenen Syriërs zijn op de vlucht. Dit is het verhaal van Hassan, opgevangen in Haarlem
Filmmaakster Jiska Rickels trok zich het lot aan van vluchtelingen die worden opgevangen in de voormalige Koepelgevangenis in haar woonplaats Haarlem. Daar leerde ze de levens kennen van de mensen die ze ontmoet. Een van hen is Hassan, uit Hama, een stad bij Homs, in Syrië. Ze besluit hem te filmen. Het resultaat: een indringende vertelling.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
