/dc-useruploads-images/f952387894ca476e91d1e248fe2b6eac.png)
Ik weet nog exact waar ik was: in een café in Amsterdam voor een werkafspraak. Mijn telefoon trilde drie of vier keer in mijn broekzak. Sms’jes, appjes, e-mails stroomden binnen.
In de dagen daarvoor hadden The Guardian en The Washington Post een aantal brisante verhalen gepubliceerd over de Amerikaanse National Security Agency (NSA). Over geheime documenten die telecomproviders verplichtten telefoondata van miljoenen Amerikanen aan de NSA te overhandigen. Over PRISM, een systeem dat de geheime dienst in staat zou stellen direct toegang te krijgen tot de servers van Google, Facebook, Apple en vijf andere technologiebedrijven. Over de lijst van mogelijke doelwitten van cyberaanvallen door de VS. En meer.
Het was hét verhaal van die dagen. Smullen geblazen voor een journalist die schrijft over surveillance en privacy. Ik volgde alles, belde met iedereen uit mijn netwerk, zette mogelijke artikelen in de steigers.
Dit was ongekend. Een lek van staatsgeheimen dat zichzelf bekendmaakt
Een van de vragen die toen speelden was: hoe komen The Guardian en The Washington Post aan deze documenten? Gezien het tempo waarin de onthullingen elkaar opvolgden, moest dit wel gaan om een zeer groot lek. Wie was de Deep Throat achter deze scoops? Was de NSA gehackt? Speelde WikiLeaks een rol?
Het antwoord kwam op 9 juni 2013. Op mijn beeldscherm verscheen een videoboodschap van de bron van de geheime documenten. Dit was ongekend. Een lek van staatsgeheimen dat zichzelf bekendmaakt. Recht in de camera, voor het oog van de wereld.
En wat was hij jong. Negenentwintig pas. Ik verwachtte een gedesillusioneerde man - met een snor of zo - aan het eind van zijn loopbaan. Geen jongen met het uiterlijk van een gesjeesde rechtenstudent.
En wat was hij eloquent en rustig en verstandig. Haarfijn legde hij zijn motieven uit. Kraakhelder formuleerde hij zijn idealisme. Onderkoeld verwoordde hij zijn angsten voor de macht van de Amerikaanse overheid.
De stille kracht
In de beeldvorming is (toenmalig) Guardian-journalist Glenn Greenwald degene die Edward Snowden aan de wereld heeft getoond. Hij is het die in de videoboodschap Snowden bevraagt. Hij is het die - ook in de weken en maanden die volgen - in de media verschijnt om de onthullingen te duiden.
Maar dit beeld klopt niet. De stille maar stuwende kracht achter de NSA-onthullingen is de vrouw die de camera van de videoboodschap bedient, documentairemaakster Laura Poitras. Zij was het die het contact met Edward Snowden vóór de onthullingen onderhoudt en ervoor zorgt dat het tot een daadwerkelijke afspraak komt in Hongkong.
En zij is het die over Edward Snowden een documentaire maakte, Citizenfour, waar zij in 2015 een Oscar voor kreeg. In de film staan die bange dagen in juni in die hotelkamer in Hongkong centraal. Poitras draait alles. Ze doet verslag van een van de grootste journalistieke verhalen van de afgelopen jaren. Geschiedenis, die voor de ogen van de kijker wordt geschreven.
Los van die weergaloze timing is Citizenfour zo goed, omdat Poitras dicht bij Edward Snowden blijft. We zien hem slim praten, zoals hij dat in de videoboodschap doet. Maar we zien hem ook twijfelen, bang zijn, onzeker over wat er komen gaat.
Prachtig is de scène waarin hij zich, daags na de eerste onthullingen, klaarmaakt om naar buiten te gaan. We hebben hem leren kennen als een rationeel man, die met ongewassen haren en op blote voeten zijn ideeën over surveillance, privacy en mensenrechten verwoordt. Nu zien we plots een onzekere jongen die zijn haren neurotisch fatsoeneert met klodders gel en zichzelf minutenlang in de spiegel bekijkt. Alsof hij zich dan pas echt realiseert wat hij gedaan heeft.
Wat is de waarde van de Snowdenonthullingen?
Dit weekend vertonen wij, in samenwerking met Movies that Matter, Citizenfour.
Update: de film is nu niet meer te bekijken. Het laatste weekend van de maand komt een nieuwe film online. Hier vind je nu de trailer van Citizenfour, die we in juni keken.
Het is deze maand drie jaar geleden dat de eerste onthullingen naar buiten zijn gebracht. Een goed moment dus om, aan de hand van de film, de vraag te stellen: wat hebben de Snowdenonthullingen opgeleverd?
De Correspondent heeft de afgelopen drie jaar veel aandacht aan de onthullingen besteed. Een kleine greep: samen met collega Dimitri Tokmetzis heb ik uitgebreid onderzoek gedaan naar de betekenis van metadata. Ook probeerden we feit van fictie te onderscheiden in de storm van onthullingen. We spraken activisten en bewonderaars, maar lieten ook verschillende criticasters aan het woord.
Nu zijn we benieuwd hoe jullie tegen de onthullingen van Snowden aankijken.
Ik heb twee experts uitgenodigd die hierover de komende dagen in discussie zullen gaan met jullie. De ene is Rejo Zenger van digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom - hij is een bewonderaar van Snowden. De ander is Peter Koop, auteur van het blog Electrospaces - hij is kritisch over Snowden en de onthullingen.
Hieronder geven beiden alvast een voorzet:
Peter Koop:
‘De documenten die via Snowden zijn onthuld geven een uniek inkijkje in het werk van NSA en GCHQ, maar ze bevestigen niet het alarmerende beeld dat hij zelf van deze diensten schetst. We moeten dan ook niet afgaan op hoe hij de documenten uitlegt, maar proberen ze zelf goed, nauwkeurig en in een bredere context te interpreteren.’
Rejo Zenger:
‘De onthullingen van Snowden hebben het maatschappelijke debat en de publieke opinie gekanteld: niet eerder was er zoveel aandacht voor surveillance door de overheid en niet eerder maakten zoveel mensen zich zorgen over de vertrouwelijkheid van hun digitale communicatie. Maar de belangrijkste vragen zijn nog altijd onbeantwoord.’
‘Vinden we het acceptabel als onze geheime diensten op grote schaal het internet- en telefoonverkeer van hoofdzakelijk onverdachte mensen onderscheppen? En wat mogen ze eigenlijk met de verzamelde gegevens? Hoe houden we onze geheime diensten in het gareel, zonder ze daarbij voor de voeten te lopen? Dat debat is actueler dan ooit, nu we op het punt staan de bevoegdheden van onze geheime diensten aanzienlijk uit te breiden.’
Meer over Snowden?
Metadata, het meest onderschatte woord van het jaar
Wetenschappers en juristen waarschuwen al jaren voor de gevaren van de verzameling van metadata door opsporings- en inlichtingendiensten. 'Als je iemand afluistert weet je niet zeker dat diegene de waarheid spreekt. Maar metadata liegen niet, je ziet gewoon hoe iemand zich gedraagt.'
Wat zijn de internationale gevolgen van Plasterkgate?
Plasterk beschuldigde de National Security Agency als de boosdoener van het intercepteren van 1,8 miljoen metagegevens. Dat hij dit beeld onnodig lang liet voortbestaan, zal in Washington met verwondering zijn opgemerkt en vermoedelijk niet in goede aarde zijn gevallen.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
