Michelle O’Keeffe (40) is geschokt door de uitslag van het referendum over het Britse lidmaatschap van de Europese Unie. ‘Ik geloofde totaal niet dat de meerderheid voor vertrek zou kiezen. Het is duidelijk, Ierland gaat extreem geraakt worden door deze Britse beslissing.’

O’Keeffe, journalist bij The Irish Daily Mail, woont in het Ierse Dundalk, vlak onder het Britse Noord-Ierland. Na jaren overleg is de grens tussen Noord-Ierland en Ierland vooral een lijn op de kaart. De vrees is dat door het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU een fysieke grens met grensposten terugkomt. ‘Die gedachte maakt me verdrietig,’ zegt O’Keeffe. ‘Ik ben bang voor de haat, die het vredesproces in Noord-Ierland mogelijk in gevaar brengt.’

En die grens is onvermijdelijk, stelt Hugh Orde, van 2002 tot 2009 politiecommissaris bij de Police Service of Northern Ireland, in een brief aan The Irish Times. ‘Als je de voordeur sluit, is het stom om de achterdeur open te houden. Leidende figuren in de vertrekcampagne en de Britse regering gaven eerder al aan dat de grens bij een Brexit wordt

‘Economisch gezien wordt een grensstad als Dundalk in ieder geval veel schade aangedaan,’ merkt O’Keeffe op. ‘Want net als jaren geleden zul je zien dat mensen weer naar Noord-Ierland gaan voor het doen van hun inkopen.’

Toen de recessie eind 2008 in Ierland uitbrak, trokken de winkelstraten in Dundalk snel leeg. De euro stond een stuk hoger dan het pond, dus was het goedkoper om brood, vlees en andere producten een paar kilometer verderop in het Noord-Ierse Newry te halen. Maar het laatste jaar openden nieuwe restaurants en kledingwinkels hun deuren in Dundalk. O’Keeffe: ‘Nu maken bedrijven zich grote zorgen.’

De nauwe band met het Verenigd Koninkrijk

De keuze voor Brexit komt in het jaar waarin Ierland stilstaat bij de van een eeuw geleden. Een belangrijk moment in de strijd voor onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk. Al duurde het tot 1937 voordat Ierland zich echt loswrikte en nog twaalf jaar voordat de Ierse Republiek werd uitgeroepen. En nog steeds leunt Ierland op zijn voormalige overheerser. Het deel van de export dat naar het Verenigd Koninkrijk gaat, daalt door de jaren, maar ligt nog altijd op één vijfde.

‘Of we het nu willen of niet, we zijn altijd afhankelijk geweest van handel met ons machtige buurland,’ stelt Paul O’Brien (57), een singer-songwriter uit hoofdstad Dublin. ‘Je kunt het vergelijken met de band tussen Nederland en Duitsland. We hebben politiek en economisch gezien een lange, gedeelde geschiedenis. En we moeten ook zeker niet de enorme Ierse gemeenschap in Groot-Brittannië vergeten.’

‘Of we het nu willen of niet, we zijn altijd afhankelijk geweest van handel met ons machtige buurland’

Eén op de zes Ieren - bijna 800.000 - woont in het buitenland, waarvan de helft in het Verenigd Koninkrijk. Ierland lost zijn problemen binnen de arbeidsmarkt op door inwoners elders te laten werken, stelt econoom Charles Larkin, docent op Trinity College Dublin dan ook. ‘Dit kan na de Brexit nog lastig gaan worden.’

O’Brien ziet het Verenigd Koninkrijk vooral als het land dat graag zaken deed met Ierland, maar nooit echt steun bood. En de Europese Unie als de entiteit die wél wilde investeren. Iets waar de Britten volgens O’Brien nooit echt bij wilden horen: ook de euro werd geweerd. ‘Maar hoe slecht het huwelijk ook is geweest, een echtscheiding zoals bij een Brexit is altijd moeilijk en emotioneel. Helen kost tijd.’

Grenscontrole tussen Ierland en Noord-Ierland ten tijde van The Troubles in 1985. Foto: Alain Le Garsmeur / Getty

De gevolgen van een Brexit

Vóór het referendum klinken sommige Ieren met wie ik spreek vrij nonchalant. Ze gaan ervan uit dat het Verenigd Koninkrijk in de EU zal blijven. Ná het referendum zijn er meer zorgen. Sociale media als Facebook en Twitter staan vol berichten over de impact op de economie en de mogelijke terugkomst van een grens tussen Ierland en Noord-Ierland.

Een felle twitteraar is Séamus O’Reilly, die opgroeide in een huis op de grens tussen Derry (Noord-Ierland) en Donegal (Ierland). ‘Ik herinner me de checkpoints, de machinegeweren en honden,’ schrijft hij. ‘Mijn vader zorgde ervoor dat we niet nerveus waren, terwijl hij ondervraagd werd door gewapende mannen, die zijn rijbewijs inspecteerden en onder onze auto naar explosieven zochten. Iedere dag.’ O’Reilly wil dit soort taferelen niet terugzien.

Ook Jim D’Arcy (61) uit Dundalk maakt zich zorgen om wat er in Noord-Ierland staat te gebeuren. Namens de liberaal-conservatieve partij Fine Gael was D’Arcy van 2011 tot en met 2015 lid van de Joint Committee on the Implementation of the Good Friday Agreement. Het comité werd opgericht na het Goede Vrijdagakkoord van 10 april 1998, dat uiteindelijk voor vrede tussen de unionisten en nationalisten zorgde. De unionisten willen bij het Verenigd Koninkrijk blijven, terwijl de nationalisten liever één onafhankelijk Ierland zien.

‘We praten al jaren met elkaar, onder meer over meer economische samenwerking,’ vertelt Jim D’Arcy op de dag van het referendum, als het Verenigd Koninkrijk nog in de Europese Unie lijkt te blijven. ‘Recent hebben we zoveel bijzondere momenten achter de rug, zoals het bezoek van de Britse koningin aan Ierland. Maar na een Brexit kunnen alle problemen, die we door de grens hadden - denk aan gewelddadige aanvallen - weer terugkomen. We willen ook zeker niet dat het noorden en zuiden weer van elkaar geïsoleerd raken. Bouw je tussen twee delen van het eiland een muur [een grens, JdK], dan brengt dat veel onzekerheid.’

Onzekerheid, de Ieren met wie ik spreek hebben het er steeds over. Wat gaat de economie brengen? Wat betekent een Brexit voor de banken in Ierland? De meerderheid - 56 procent - van de Noord-Ieren stemde voor blijven in de EU. Dus maken nationalisten, inclusief republikeinse partij Sinn Féin, van de gelegenheid gebruik om weer eens voor één Ierland te pleiten.

Verder is er een run op Ierse paspoorten, waar Noord-Ieren en Britten met Ierse voorouders voor in aanmerking komen. Alleen op maandag kregen Ierse ambassades en postkantoren in Noord-Ierland al vierduizend aanvragen binnen; normaal gesproken zijn dat er op een dag tweehonderd. De mensen in de rij zijn bang om hun EU-rechten kwijt te raken. Met een Iers paspoort kunnen ze nog met één been in de EU staan.

D’Arcy wijst ook op de handel met het Verenigd Koninkrijk. Ruim 50 procent van de landbouwproducten gaat naar het buurland, maar met het dalende pond worden Ierse producten duurder en kunnen landen buiten Europa aantrekkelijker zijn.

Ook president Ian Talbot van de Ierse Kamer van Koophandel van Ierland kijkt gespannen naar het pond, de instabiele markt en mogelijke handelstarieven die gaan komen. Hij hoopt op een nuttig onderhandelingsproces tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk, zodat de handel en investeringen door kunnen gaan.

Grenscontrole tussen Ierland en Noord-Ierland ten tijde van The Troubles in 1985. Foto: Alain Le Garsmeur / Getty

Hoe nu verder?

D’Arcy denkt dat Ierland misschien wel aparte afspraken met het Verenigd Koninkrijk kan maken. Er gaan ongeveer evenveel producten en diensten naar Groot-Brittannië als andersom (1,2 miljard euro per week), dus dat geeft Ierland een sterke onderhandelingspositie. ‘Onze afspraken met Groot-Brittannië kunnen gunstiger uitpakken dan voor andere EU-landen, maar de vraag is natuurlijk of de EU dat toelaat. We willen onze positie binnen de Europese Unie niet schaden.’

Hij ziet nog een lichtpuntje: het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU kan Ierland aantrekkelijker maken voor bedrijven uit Amerika of China. ‘We spreken Engels en zijn de deur naar de rest van de EU.’

Econoom Larkin denkt dat Ierland zich staande kan houden door de lage vennootschapsbelasting, die het interessant maakt voor Amerikaanse en Engelse bedrijven om zich in het land te vestigen. ‘Op dit vlak kwam het Verenigd Koninkrijk altijd voor Ierland op. Frankrijk en Duitsland hebben echter een hekel aan de competitie met lage belasting, dus hopelijk drukken die het niet de kop in.’

Als de lage vennootschapsbelasting verdwijnt, kan dit volgens Larkin voor grote problemen zorgen. Juist omdat Ierland niet kan steunen op een arsenaal aan grote bedrijven; Ryanair en CRH (bouwmaterialen) zijn de grootste. Ierland draait vooral op tweemanszaakjes, landbouw, de bouw, diensten. De economie is er kwetsbaar.

Eugene O’Hanlon (42) uit Dundalk denkt dat de Brexit vooral de relatie tussen Noord-Ierland, de republiek, het Verenigd Koninkrijk en de EU ingewikkelder maakt. Hij gaat zaterdag met zijn familie een weekend naar Noord-Ierland - nu nog een eenvoudig reisje, straks misschien niet meer.

O’Hanlon: ‘De economische impact zul je niet van de ene op de andere dag zien, net als de nieuwe grenscontroles. En ik heb er vertrouwen in dat we op de EU kunnen steunen. Ook is het Verenigd Koninkrijk veel afhankelijker van de EU dan de eigen mensen wordt verteld. En dat is nu juist het probleem: het land heeft zichzelf in de voet geschoten.’

Meer over de invloed van Brexit:

Na Brexit balanceert Brussel tussen hoop en vrees De keuze voor een Brexit komt hard aan in Brussel. De vrees is dat het een vechtscheiding wordt die jarenlang alle energie zal opslokken en dat grote problemen zoals de vluchtelingencrisis intussen niet worden opgelost. Al hoopt een enkeling op een nieuwe start voor Europa. Lees het verhaal van Tomas Vanheste hier terug De opstand tegen de elite is geslaagd. Maar Brexit lost het probleem niet op Wat velen in Europa nauwelijks voor mogelijk hielden, is werkelijkheid. Het Verenigd Koninkrijk wil uit de Europese Unie. De boosheid van de verliezers van de vrije markt werd met succes verwoord door romantische nationalisten. Die formule kan aanstekelijk werken in de rest van Europa. Politiek Dagboek: het is nog niet te laat. Lees het verhaal van Marc Chavannes hier terug