Het gat bezorgde de generaals slapeloze nachten. Ik heb het over de Fulda Gap, het laagland dat liep van het westelijkste puntje van het toenmalige Oost-Duitsland tot het West-Duitse Frankfurt am Main. Een Russisch offensief over deze vlakte werd gezien als de onvermijdelijke openingszet voor een Derde Wereldoorlog. Honderden Sovjettanks zouden door het gat uitzwermen over West-Europa. Reden om er duizenden manschappen te stationeren.
Maar de gevreesde aanval kwam nooit. En met de ineenstorting van de Sovjet-Unie verdween de tegenstander van de NAVO van het wereldtoneel en moest het bondgenootschap op zoek naar andere taken. Ondertussen schoven de grenzen van het NAVO-bondgenootschap op naar het oosten, waar Rusland sinds 2014 weer helemaal in beeld is als mogelijke vijand met diens inname van de Krim en de oorlog in Oost-Oekraïne.
Waarmee ook de nachtmerrie van de rollende Russische tanks terug is, ditmaal door Estland, Letland en Litouwen. Luitenant-generaal Ben Hodges, de commandant van de Amerikaanse strijdkrachten in Europa, vertelt aan iedereen die het maar horen wil dat de Baltische landen in minder dan zestig uur in Russische handen kunnen vallen. Wanneer de Russen een beetje hun best doen zelfs in 36 uur. En uit simulaties komt keer op keer naar voren dat de NAVO daar maar bar weinig tegenover kan stellen.
Ook opvallend: de zwakste schakel in de NAVO-verdedigingslinie is opnieuw een gat. De ‘Suwalki Gap,’ het gebied rond het Poolse stadje Suwalki, dat in de Lonely Planet wordt omschreven als ‘een uitzonderlijk mooi en stil natuurgebied met maagdelijke bossen en ongeveer tweehonderd schilderachtige meren, die verbonden zijn door riviertjes en kanalen.’
Maar mensen die de raad van de reisgids volgen om van de rust en stilte te genieten van het noordelijkste puntje van Polen, zouden volgens luitenant-generaal Hodges zo maar midden in de volgende Europese oorlog terecht kunnen komen. Een volgende oorlog waarover vrijdag en zaterdag in Warschau wordt vergaderd op een top van de NAVO.
Waarom de Russische annexatie niet ondenkbeeldig is
Maar waarom is die Suwalki Gap zo cruciaal? Net ten noorden van Suwalki loopt vanaf de Russische enclave Kaliningrad tot Wit-Rusland de Pools-Litouwse grens. Het is de enige landverbinding van de Baltische bondgenoten met de rest van het NAVO-grondgebied.
Precies daarom baart de Suwalki Gap de NAVO-generaals grote zorgen. Als Poetin de opdracht zou geven om Estland, Letland en Litouwen te veroveren, dan zouden die landen met een Russische tangbeweging vanuit Kaliningrad en Wit-Rusland vrij eenvoudig en effectief afgesneden kunnen worden van de buitenwereld.
Wanneer je kijkt naar de Russische militaire activiteiten in de regio, dan lijkt het erop alsof de Russen zich daadwerkelijk voorbereiden op een aanval
En wanneer je kijkt naar de Russische militaire activiteiten in de regio, dan lijkt het erop alsof de Russen zich daadwerkelijk voorbereiden op dit scenario. In Kaliningrad wordt al jaren gewerkt aan een gestage opbouw van militaire capaciteit. De plek is de thuishaven van de Russische Baltische Vloot en zit tjokvol militair materieel.
Het zorgwekkendste onderdeel van het Russische arsenaal is het geavanceerde S-400-luchtverdedigingssysteem dat het NAVO-gevechtsvliegtuigen – ongenaakbaar boven Servië, Afghanistan en Libië – verdomd lastig zou kunnen maken. Poetin speelt daarnaast al heel lang met de gedachte om moderne ballistische Iskander-raketten in Kaliningrad op te stellen.
Niet voor niets pleiten Polen en andere Oost-Europese NAVO-lidstaten vurig voor de bouw van een raketschild in de regio. Aan de andere kant van de Suwalki Gap, in Wit-Rusland, oefenen Russische en Wit-Russische militairen samen zó dicht op de grens dat de ruiten in Poolse dorpjes sneuvelen door het gedaver van de kanonnen.
Hoe de NAVO zich hiertegen wapent
In toespraken en mediaoptredens bestempelt Poetin de NAVO steevast tot volksvijand nummer één. Volgens hem heeft het bondgenootschap landen als Estland, Letland en Litouwen op slinkse wijze losgeweekt uit de Russische invloedssfeer.
Om Poetin te weerhouden van al te drieste plannen in de Baltische landen zullen de regeringsleiders van de NAVO tijdens de top in Warschau formeel instemmen met de vorming van een enhanced forward presence in Estland, Letland, Litouwen en Polen. Wat wil zeggen dat in elk van de vier landen een duizend man sterke NAVO-troepenmacht wordt gestationeerd. Deze voorhoede moet een eventuele Russische aanval tegenhouden totdat de op de vorige NAVO-top in Wales in 2014 opgerichte very high readiness joint task force ter plaatse is om de Russen terug te slaan. Van het totaalpakket moet – net als tijdens de Koude Oorlog – een sterke afschrikkende werking uitgaan.
In de oefening Anakonda, afgelopen juni in Polen, werkten 31.000 NAVO-militairen met een draaiboek dat rechtstreeks uit de archiefkast uit de jaren tachtig leek te komen. Militaire experts vragen zich echter sterk af of de enhanced forward presence en de very high readiness joint task force genoeg zijn om een Russische aanval te stuiten, juist vanwege de Suwalki Gap.
De huidige Poolse regering zou dan ook het liefste hebben dat ‘hun’ duizend NAVO-militairen bij Suwalki worden gestationeerd om de Gap te dichten. Maar de planners van het bondgenootschap willen geen olie op het vuur gooien door troepen pal aan de Russische grens te plaatsen. Poetin was er bijvoorbeeld als de kippen bij om Anakonda als nieuwe NAVO-agressie te bestempelen en zelf ook grootscheepse militaire manoeuvres te houden.
De scenario’s van de NAVO kennen vaak Russische oefeningen als startpunt. Die vormen de ideale dekmantel voor de voorbereiding van een aanval op de Suwalki Gap. Volgens analisten is het echter nog maar de vraag of die er ooit komt. Poetin is een calculerend politicus en de risico’s van een openlijke Russische aanval op de Baltische landen zijn simpelweg te groot. De verovering van het Baltische drietal mag wellicht een eitje zijn, het is volstrekt onduidelijk wat de gevolgen zouden zijn; niet alleen militair, maar vooral ook politiek en economisch.
Waarom we nog veel over de Suwalki Gap zullen horen
Toch is het zeker niet uit te sluiten dat we in de toekomst nog meer gaan horen van de Suwalkiregio. Niet alleen vanwege militair machtsvertoon en spierballentaal, maar ook vanwege historische spanningen in het gebied.
De Lonely Planet vermeldt namelijk ook dat de kerkhoven in de dorpjes sporen vertonen van een complexe etnische en religieuze mix van Polen, Litouwers, Wit-Russen, Duitsers, Joden en Russen.
Dat is te danken aan de ingewikkelde geschiedenis van het gebied. Van oorsprong maakte het deel uit van het Groothertogdom Litouwen, dat in 1569 samen met het Koninkrijk Polen het Pools-Litouwse Gemenebest vormde. Dat werd in de achttiende eeuw overvleugeld door zijn buren Rusland, Pruisen en Oostenrijk-Hongarije, die het land in de zogeheten Poolse Delingen onder elkaar verdeelden. Zo kwam de Suwalkiregio na 1795 achtereenvolgens in Pruisische en Russische handen.
Poetin is er alles aan gelegen om Europese samenwerking in het honderd te sturen
Na het einde van de Eerste Wereldoorlog keerden Polen en Litouwen terug op de kaart. De twee vochten een oorlog uit om de huidige Litouwse hoofdstad Vilnius en de Suwalkiregio. Uiteindelijk werd dat gebied toegewezen aan Polen, dat ook Vilnius bezette tot de komst van de Russen in 1939.
Dat alles deed de Pools-Litouwse relatie geen goed. Het hielp ook niet dat de Poolse minderheid in Litouwen na de Litouwse onafhankelijkheid in 1991 pleitte voor verregaande autonomie. Een vechtscheiding die pas werd opgelost in de aanloop naar de Litouwse toetreding tot de NAVO en de EU in 2004.
Of opgelost? De Poolse minderheid in Litouwen en de Litouwse minderheid in Polen laten nog altijd stevig van zich horen. Beide groepen zijn namelijk van mening dat hun rechten in het geding zijn. Zowel de Poolse als de Litouwse regering komen afspraken over taal en onderwijs voor minderheden niet na. Daarnaast leven er in Litouwen nog steeds sterke anti-Poolse sentimenten. In een opiniepeiling na de Russische annexatie van de Krim werd Polen na Rusland als het vijandelijkste land genoemd. Op sociale media klinken zelfs stemmen om de Suwalkiregio ‘terug te pakken.’
Zover zal het waarschijnlijk niet komen. Want Polen en Litouwen trekken binnen de NAVO en de EU vooralsnog eensgezind op. Bovendien is de economische samenwerking en verwevenheid hecht en heeft die recent nog een sterke Europese impuls gekregen door energieprojecten als het hoogspanningsnet LitPol Link en de Gas Interconnection Poland-Lithuania, die de Baltische landen minder afhankelijk moet maken van Russisch gas. Verbindingen die overigens dwars door de Suwalki Gap lopen.
Poetin is er juist alles aan gelegen om Europese samenwerking in het honderd te sturen. De gebeurtenissen in Oekraïne hebben laten zien dat hij in zijn verdeel-en-heersstrategie maar wat graag gebruikmaakt van spanningen en sentimenten om de Russische invloed te vergroten. De Suwalki Gap zou daarbij niet het doelwit van Russische tanks worden, maar van Poetins inmiddels beruchte hybride oorlogsvoering, een uitgekiende mix van propaganda, politieke steun, economische maatregelen en – in ultimo – militaire middelen.
De NAVO heeft daar nog geen goed antwoord op. Om dat te vinden is het de hoogste tijd om ook buiten de archiefkasten uit de Koude Oorlog te kijken en op zoek te gaan naar strategieën voor de 21ste eeuw.
Lees ook:
Barack Obama bezoekt Hiroshima. Waarom ligt dat zo gevoelig in Amerika?
Barack Obama was de eerste Amerikaanse president die Hiroshima bezoekt. Naar eigen zeggen om de Japanse slachtoffers te eren. Amerikaanse veteranen hebben woedend gereageerd: wat te denken van alle Amerikaanse slachtoffers? Een schets van een gevoelige geschiedenis.
Dit bevroren conflict in Poetins achtertuin laat zien: het Westen heeft verloren van Rusland
Vandaag een jaar geleden lijfde Rusland het schiereiland de Krim in. Daarna keerde Oost-Oekraïne zich af van Kiev. De status van dit gebied staat nog niet vast, maar Abchazië laat zien hoe het verder kan gaan. Deze afvallige Georgische regio hoort niet bij Rusland, maar de bewoners willen maar al te graag een Russisch paspoort.
In Litouwen is de dienstplicht weer ingevoerd, uit angst voor Rusland
Hoe hangt de vlag er 25 jaar na de val van de Muur bij in Oost-Europa? In dit stuk neem ik Litouwen onder de loep. Een jonge vrouw kijkt vooruit, een oude man kijkt terug. De twee verhalen hebben één gemene deler: de diepe angst voor Rusland.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
