Iedereen weet hoe liefde voelt, maar wat is het nou precies? Plato vroeg het zich af, Shakespeare, Freud, technozanger Haddaway. En het raadsel blijkt ook de eenentwintigste-eeuwse mens onverminderd bezig te houden: ‘Wat is liefde?’ is al jaren een van de meest gestelde vragen op Google.
Wat biedt de zoekmachine zoal voor handreikingen? Relatiesites, weeë poëzie, religieuze propaganda, dat hitje van Haddaway – het aanbod is eindeloos, maar zou het veel van die existentiële zoekers tevredenstellen?
Wie echt iets van de liefde wil begrijpen, kan de computer deze zomer misschien beter verruilen voor de bioscoop. In het jaarlijks terugkerende programma ‘Previously Unreleased’ draaien tien recente films die succes oogstten op internationale festivals, maar eerder geen Nederlandse bioscooprelease kregen.
Officieel hebben de films geen verbindend thema, maar de oplettende kijker zal opmerken dat ze bijna allemaal verrassende inzichten bieden over de liefde. Wat zijn dat dan voor liefdeslessen? We verklappen er alvast vier.
Liefde is… ingewikkelder dan in Hollywoodfilms
Je zou natuurlijk kunnen stellen dat bijna alle films wel op de een of andere manier over de liefde gaan. Alleen draait het daarin vaak om een sprookjesvariant. Neem de gemiddelde Hollywoodromcom. Als je die moet geloven, is het aanknopen en onderhouden van een romantische relatie een fluitje van een cent. Zodra je de ware tegen het lijf bent gelopen, zijn er hooguit wat hobbels op de weg, maar die blijken altijd gestoeld op misverstanden of makkelijk af te leren gewoonten. Kwestie van even uitpraten en een goede vrijpartij, de rest gaat vanzelf.
Twee films in het programma schuren dicht tegen deze formule aan, maar geven die een aardige draai. In de tragikomedie Me and Earl and the Dying Girl, die in 2015 de belangrijkste prijzen won op het Sundancefilmfestival, wordt de zeventienjarige Greg door zijn moeder gedwongen aandacht te besteden aan Rachel, een jeugdvriendinnetje bij wie leukemie is geconstateerd. Greg heeft zich gespecialiseerd in het vermijden van vriendschappen, maar raakt schoorvoetend toch aan Rachel gehecht, tot een tragische tienerromance à la The Fault in Our Stars onvermijdelijk lijkt.
Er is zelfs een variant op de beruchte appeltaartscène (hint: er komt geen taart maar een inktvis in voor)
Daar komt het echter niet van. Hoewel er geregeld momenten zijn waarop er iets zou kunnen opbloeien, blijven Greg en Rachel gewoon vrienden – dat is voor hem al heel wat. Een jongen en een meisje die de platonische liefde niet verruilen voor romantiek: dat is in films best zeldzaam.
Dan de Italiaanse coming-of-agefilm Short Skin (2014), die je een arthousevariant op de Amerikaanse tienerkomedie American Pie zou kunnen noemen. Edoardo is een onhandige tiener die heel graag ontmaagd wil worden, maar omdat hij last heeft van een vernauwde voorhuid durft hij geen meisjes te versieren. En hij moet er niet aan denken zijn aandoening met iemand te bespreken.
Short Skin is bepaald niet preuts en soms tamelijk plat – er is zelfs een variant op de beruchte appeltaartscène uit American Pie (hint: er komt geen taart maar een inktvis in voor). Tegelijkertijd is de film verfrissend eerlijk over seks. Wanneer Edoardo’s immer hitsige beste vriend bijvoorbeeld eindelijk heeft gescoord, doet hij naderhand ontgoocheld verslag: ‘Ze moest de hele tijd huilen omdat ze aan haar ex moest denken. Dus toen zijn we maar weer gestopt.’
Liefde is… geen karikatuur van de ander maken
Ook in Mistress America (2015), de laatste hippe zedenkomedie van Noah Baumbach (Frances Ha, While We’re Young), is de wereld complexer dan die aanvankelijk lijkt. Centraal staat Brooke, een flamboyante jonge vrouw die het schijnbaar helemaal heeft gemaakt. Ze woont aan Times Square (antikraak, maar toch), heeft serieuze plannen om een eigen restaurant annex kapsalon te openen, zingt in een band, geeft aerobicsles, ontwerpt interieurs en is naar eigen zeggen een fenomeen op sociale media.
We bekijken Brooke door de gefascineerde, bijna verliefde ogen van Tracy, een verlegen eerstejaarsstudente met literaire ambities. Tracy staat op het punt Brookes stiefzusje te worden (haar moeder trouwt met Brookes vader) en beschouwt haar als de ideale hoofdpersoon voor het korte verhaal waarmee ze haar naam als auteur hoopt te vestigen.
Begrijpelijk, want Brooke is een wandelende karikatuur. Maar dankzij het genuanceerde spel van actrice (en coscenariste) Greta Gerwig is ze ook meer: onzeker, kwetsbaar, menselijk. Het is de vraag of Tracy voldoende levenservaring bezit om dat allemaal te herkennen.
Wanneer Tracy haar verhaal – vol grote woorden en dramatische metaforen – eenmaal heeft geschreven en Brooke dit onder ogen krijgt, is zij diep gekwetst. ‘Zie je mij zo? Als een wandelend karkas? Vind je dat ik gedoemd ben tot mislukking?!’
‘Het is maar fictie,’ werpt Tracy tegen.
‘Je hebt me bestolen! Je bent een bloedzuiger!’
Achteraf houdt Tracy vol dat ze geen spijt heeft – alles voor de literatuur, nietwaar? Maar dat is duidelijk onzin. Door zich voor te doen als gevierde-schrijver-in-de-dop die kunst belangrijker vindt dan liefde, maakt ze van zichzelf al net zo’n karikatuur als van Brooke.
Liefde is… de schuld van een ander dragen
In de Previously Unreleased-films komt de liefde in vele gedaanten voorbij, maar nergens worden de grenzen ervan zo opgezocht als in het Ierse drama Calvary (2014). De hoofdpersoon streeft niet de menselijke liefde na – dat wat de Grieken aanduidden als ‘eros’ (grofweg: erotische liefde) en ‘philia’ (vriendschap) – maar de ‘agape’, de goddelijke, onvoorwaardelijke en opofferingsgezinde liefde.
Een onmenselijke opgave dus. En voor Father James Lavelle (meesterlijk gespeeld door Brendan Gleeson) al helemaal. Want van nature is hij eigenlijk niet zo’n mensenvriend. Als weduwnaar en ex-alcoholist werd hij op latere leeftijd nog priester en kwam hij terecht in een kleine dorpsgemeenschap vol wantrouwige en amorele types die zo goed als niets meer met de kerk hebben.
‘Vooral vergeving wordt zwaar onderschat’
In de openingsscène van Calvary krijgt de pater in zijn biechthokje bezoek van een anonieme man die hem vertelt hoe hij als jongetje systematisch door een priester werd verkracht. De dader is inmiddels dood, maar het slachtoffer wil alsnog wraak en kondigt aan Father James over een week, op zondag, te zullen vermoorden – niet omdat hij schuldig is, maar juist omdat hij onschuldig is.
Een kromme logica die de priester maar al te goed begrijpt. Als vertegenwoordiger van Christus zou hij theoretisch bereid moeten zijn de schuld van een ander op zich te nemen. Is hij daartoe in staat? En is hij eigenlijk wel zo onschuldig, als onderdeel van een systeem dat zoveel leed heeft veroorzaakt?
De dagen die volgen, worden voor Father James een ware lijdensweek (zoals van alles in de film verwijst naar het paasverhaal). Terwijl hij overweegt te vluchten, aangifte te doen of zijn kwelgeest op te sporen, bezoekt hij gewoontegetrouw de leden van zijn parochie, wat leidt tot een aaneenschakeling van pijnlijke ontmoetingen (en voor de kijker steeds de whodunnit-vraag: is een van deze lieden de moordenaar in spe?).
Voor de duidelijkheid: Calvary is allesbehalve een softe relifilm. De toon is asgrauw en licht absurdistisch; de dialogen zijn messcherp, venijnig en doorspekt met zwarte humor. De film van regisseur John Michael McDonagh (The Guard) werd wereldwijd overladen met prijzen.
‘Er wordt veel te veel gesproken over zonden en niet genoeg over deugden,’ mijmert Father James op zeker moment. ‘Vooral vergeving wordt zwaar onderschat.’
Het knappe van Calvary is dat zulke deugden in de film volledig tot hun recht komen, zonder dat er iets wordt afgedaan aan de hardheid en bitterheid van het bestaan.
Liefde is… een optelsom van kleine gebaren
De bereidheid om je leven te geven voor een ander is natuurlijk erg nobel – maar ook vrij extreem. Gelukkig is de liefde niet beperkt tot zulke heroïsche daden.
Sterker: in het EYE-filmprogramma wordt eerder het kleine dan het grote gebaar geëerd. Dat geldt bijvoorbeeld voor het verstilde Paraguayaanse drama La última tierra (2016), waarin een oude man om zijn overleden vrouw rouwt, en voor de droogkomische Roemeense film The Treasure (2015), waarin een huisvader op zoek gaat naar een schat in de hoop dat zijn zoontje hem als held zal beschouwen.
Maar het ultieme voorbeeld is Una noche sin luna (2014) uit Uruguay. Daarin worden drie verhalen, die zich afspelen rond een slaperig stadje op oudejaarsdag, heel losjes met elkaar verweven.
In de muziek spreek je van ‘grace notes’ als er tonen worden gespeeld die niet per se bij de melodie horen maar deze wel verfraaien. Una noche sin luna – toepasselijk vernoemd naar een liedje – is een film waarin de melodie bij wijze van spreken achterwege is gelaten en alleen de grace notes zijn overgebleven.
We zien een eenzame, gescheiden man die in een verlaten pretpark met zijn dochtertje vast komt te zitten in het reuzenrad en van die paar minuten helemaal opleeft. Een goochelaar die een lekke band krijgt en noodgedwongen oud en nieuw viert met de vrouw die in het tolhuisje werkt. Een zanger die één dag de gevangenis uit mag om op te treden in een buurthuis, waar hij tijdens een stroomstoring voor verbroedering zorgt.
Het is geen meeslepende, hartstochtelijke liefde die deze scènes domineert, maar het soort alledaagse liefde dat toch onvoorziene, substantiële gevolgen kan hebben. En misschien is die uiteindelijk wel het allerbelangrijkst.
Verliefd? Geen reden om te juichen, volgens deze nieuwe film en serie
De nieuwe Netflixserie Love en de animatiefilm Anomalisa rekenen allebei op eigenzinnige wijze af met een te romantische visie op verliefdheid. Wat projecteren we wel niet op onze geliefden? Noot: dit stuk bevat spoilers.
Hoe de vrijspraak van een moordenaar alsnog voor gerechtigheid kan zorgen
O.J. Simpson werd in een van de bekendste moordzaken uit de geschiedenis vrijgesproken, ondanks overweldigend bewijs van zijn schuld. Waarom? Hij is zwart, de slachtoffers waren wit en zijn vrijspraak leek een hoger doel te dienen: rassenongelijkheid aankaarten. Terecht? Vandaag het slotstuk van mijn serie over de zaak.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
