Het was een onaangename verrassing voor Vietnam, twee jaar geleden. Het Chinese staatsbedrijf China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) legde plotseling een gigantisch booreiland vlak voor de kust van het land neer. Nadat het platform was geïnstalleerd, stuurde Vietnam de kustwacht erop af. Chinese schepen hielden de wacht. Met megafoons riepen ze elkaar op om elkanders wateren te verlaten. De schepen cirkelden om elkaar heen tot ze elkaar raakten.

Beide landen noemden dit een provocatie van de ander. Het anti-China-sentiment - dat in Vietnam altijd sluimerend aanwezig is - laaide hoog op. Mensen gingen woedend de straat op. Door Chinezen gerunde fabrieken werden aangevallen. Nadat er doden vielen, stuurde China oorlogsschepen om meer dan drieduizend mensen uit Vietnam te evacueren.

Midden in dit betwiste zeegebied ligt de eilandengroep Paracel. Deze groep bestaat uit dertig eilandjes en riffen en ligt in de Zuid-Chinese Zee tussen China, Vietnam en de Filipijnen. De groep is al decennialang onderwerp van menig conflict.

Sinds de koloniale Franse tijd hoorde deze eilandengroep bij de Vietnamese grond. Tot in januari 1974 China de eilandjes bezette. De Amerikanen trokken zich op dat moment terug uit Zuid-Vietnam en hoewel Vietnam oorlogsschepen en soldaten stuurde, verloor het de confrontatie met de Chinezen. Sindsdien claimt China de Paracel-eilanden.

China noemde het plaatsen van een boorplatform daarom een volstrekt legitieme actie. Het booreiland lag binnen de eigen economische en volgens het zeerechtenverdrag van de Verenigde mag een land hierbinnen grondstoffen exploreren, vissen en wetenschappelijk onderzoek doen. ‘Deze locatie bevindt zich duidelijk binnen de Chinese wateren, ondanks het ontbreken van een officiële grens tussen Vietnam en China op dit gebied,’ zei Gong Yingchun, hoogleraar internationaal recht aan de China Foreign Affairs University in lijn met de Chinese visie.

Na twee maanden haalde China het boorplatform weg. Dit had niets te maken met de onrust. Het werk zat er simpelweg op, zo verklaarde het land.

China’s historische claim klopt niet

Het was een typerende actie van China, dat zich laat gelden zoals het wil in de Zuid-Chinese Zee - en niet alleen rond de Paracel-eilanden. Maar dinsdagochtend kreeg China’s vermeende ‘historische recht’ op het gebied een harde knauw. Het Internationaal Hof van Arbitrage in Den Haag oordeelde dat China juridisch gezien geen aanspraak kan maken op het grootste deel van de Zuid-Chinese Zee. Chinese activiteiten in wat het zelf een ‘exclusieve economische zone’ noemt, zijn onrechtmatig, aldus het Hof.

Het land werd bovendien op de vingers getikt voor de ‘ernstige schade’ die het heeft toegebracht aan koraalriffen bij de Spratly-eilanden. Chinese vissers hebben ‘bedreigde zeeschildpadden, koraal en reusachtige schelpdieren op een aanzienlijke schaal’ opgevist, aldus het Hof.

‘China had vooraf al verklaard de rechtsmacht van het tribunaal niet te erkennen en een uitspraak te zullen negeren,’ schreef dinsdag. Het Hof heeft zelf ook geen middelen om de uitspraak af te dwingen.

‘Voor Beijing betekent de uitspraak niettemin belangrijk gezichtsverlies in de internationale arena,’ aldus NRC. ‘Het kan nu door zijn tegenstanders worden afgeschilderd als een land dat zich niet bekommert om de internationale rechtsorde. De uitspraak geeft vooral kleinere landen in de regio zoals de Filipijnen, Vietnam en Brunei een steun in de rug. Ook Japan, Indonesië en de Verenigde Staten volgden de uitspraak met argusogen.’

De uitspraak volgde op een zaak die in 2013 door de Filipijnen was begonnen. Het vond dat China in strijd met het internationale zeerechtverdrag handelde en kreeg dus gelijk. Waarom ligt China eigenlijk zo met buurlanden in de clinch over dit gebied?

China claimt bijna alles

De hele Zuid-Chinese Zee is onderwerp van conflict. China claimt simpelweg zo’n 90 procent van de zee. Om de zuidelijker gelegen Spratly-eilanden vecht het land met Brunei, de Filipijnen, Maleisië en Vietnam. Met Japan heeft China een conflict over de onbewoonde Senkaku-eilandjes in de Oost-Chinese Zee.

Volgens China, die zo’n 90 procent van de Zuid-Chinese Zee claimt, huisvest de zee een schatkist aan olie. Het zouden, na Saoedi-Arabische voorraden, de grootste oliereserves ter wereld kunnen zijn

Hoe komt dit? De Zuid- en Oost-Chinese Zee is een van de belangrijkste doorvaarroutes van Azië. Bovendien is de zee rijk aan vis en zou de zeebodem vol olie en gas zitten. En juist die brandstoffen worden steeds belangrijker. De Aziatische economieën groeien hard en daarmee ook het energieverbruik. China is inmiddels wereldwijd de grootste energieconsument en na Amerika ook de grootste olieconsument. Maar het lukt China niet om met brandstof uit eigen land aan de energiebehoefte te voldoen. Daarnaast zet China de komende jaren fors in op het gebruik van

De voorraden in de zeebodem zouden hier een grote bijdrage aan kunnen leveren. Volgens China huisvest de zee een schatkist aan Het zouden, na de Saoedische voorraden, de grootste oliereserves ter wereld kunnen zijn. Ook de gasvoorraden zouden gigantisch

Olie en gas spelen een belangrijke rol in hedendaagse conflicten

Juist deze voorraden fossiele brandstoffen spelen volgens de Amerikaanse hoogleraar Vrede en Mondiale Veiligheid Michael Klare vaak een rol in ‘In een wereld vol fossiele brandstoffen, is de controle over olie- en gasreserves een essentieel onderdeel van nationale macht,’ schreef hij in 2014 op de website Natuurlijk zijn deze reserves niet de enige oorzaak van het conflict. Het vooruitzicht op olie en gas zorgt er wel voor dat spanningen voortduren. ‘Zonder dit vooruitzicht zouden veel van deze conflicten uiteindelijk een stille dood sterven vanwege een gebrek aan geld.’

Het maakt de Zuid-Chinese Zee een bron van mogelijkheden. ‘Het lijkt erop dat ze alles aangrijpen om de voorraden te bemachtigen,’ schrijft Klare. De brutaliteit waarmee China bijna de hele Chinese Zuidzee claimt, laat volgens hem zien dat het land weinig schuwt. Toekomstige conflicten zijn volgens Klare dan ook onvermijdelijk.

Illustratie: Momkai

Deze voorraden verklaren niet waarom China twee jaar terug het platform in zee legde. Het was al jaren rustig tussen Vietnam en China. Een van de meest gehoorde verklaringen is dat China een signaal wilde afgeven aan zijn buurlanden en de Verenigde Staten. Het zou willen testen hoe er gereageerd zou worden op de provocatie.

De Verenigde Staten onderhouden goede banden met Vietnam en de andere landen rond de Zuid-Chinese Zee. Eind april 2014, twee weken voordat China het omstreden boorplatform voor de kust plaatste, bezocht president Barack Obama het gebied. Hij reisde van Japan naar Zuid-Korea en sloeg China demonstratief over. Tijdens zijn reis ondersteunde hij officieel Japan in de territoriale strijd met China om de omstreden Shenkaku-eilanden en ondertekende hij een contract met de Filipijnen om Amerikaanse militairen nog eens tien jaar in de regio te huisvesten.

En in het kielzog van presidenten volgen de bedrijven: Vietnam sloot niet lang geleden een contract met het Amerikaanse ExxonMobil voor het exploreren van een groot gasveld vlak voor de kust. China zou met de plaatsing van het boorplatform zijn spierballen willen laten zien. Het geeft de wateren niet zomaar op, ook al werken de Vietnamezen samen met de Amerikanen in de exploratie van gas. De Amerikanen noemden de Chinese actie provocatief maar hielden zich verder op de vlakte.

En nu?

Zoals de Amerikaanse hoogleraar Klare schreef: een oplossing voor een officiële verdeling van de Zuid-Chinese Zee lijkt niet dichtbij. Hoewel de landen in Zuidoost-Azië in 2002 een verklaring tekenden waarin ze afspraken de onenigheid over de grenzen vreedzaam op te lossen, betekende dit in de praktijk niet veel. De afspraken zijn niet bindend. In 2012 zei China al open te staan voor discussie rond dit verdrag. De Amerikaanse Senaat stemde kort daarna in met een resolutie waarin het alle landen aanmoedigde het conflict vreedzaam op te lossen. Hiermee roepen ze vooral China op het matje. Ook hieraan zijn geen consequenties verbonden. China houdt zich ver van bindende afspraken.

Het lijkt erop dat het gebied de komende jaren het toneel zal blijven van een geopolitiek steekspel. De laatste dagen hield China uitgebreide militaire oefeningen in de Zuid-Chinese Zee, schreef NRC. Het Chinese ministerie van Defensie zei de ‘soevereiniteit’ van China in de omstreden wateren te doen gelden: ‘De Chinese strijdkrachten zullen de nationale soevereiniteit, veiligheid en maritieme belangen en rechten krachtig waarborgen en alle bedreigingen en uitdagingen het hoofd bieden.’

De VS zouden een vliegdekschip naar het gebied hebben gestuurd, en er wordt verwacht dat China in reactie op de uitspraak van het Hof het luchtruim boven de Zuid-Chinese Zee tot het zijne gaat verklaren, zo schreef de Volkskrant dinsdag. ‘Het Hof van Arbitrage kan in Chinese ogen geen rechtsmacht uitoefenen, omdat alleen China zelf over de eigen soevereiniteit kan gaan,’ aldus de Volkskrant. ‘De krant China Daily noemde dinsdagochtend de arbitragezaak ‘een farce die wordt aangestuurd door Washington.’

Hoe gespannen de situatie nu al jaren is, bleek eerder al tijdens een ‘onschuldige bijeenkomst.’ Vietnamese en Filipijnse militairen gingen een middagje ontspannen op een van de betwiste eilandjes in de Zuid-Chinese Zee. Ze speelden volleybal, een potje voetbal en dronken bier. Volgens de Filipijnen wilden de landen laten zien dat er wel degelijk eensgezindheid kan heersen in het

De Chinezen waren niet onder de indruk. ‘Dit is toch een lachwekkende vertoning?’ zei de woordvoerder van de minister van Buitenlandse Zaken. ‘China heeft soevereiniteit over de Spratly-eilanden en de nabijgelegen wateren.’

Meer lezen?

China pakt zijn kolenverslaving aan (en nog vier hoopvolle ontwikkelingen voor het klimaat) Hoe snel kan de wereld in beweging komen om het klimaatprobleem effectief aan te pakken? De laatste weken heb ik het gevoel dat het weleens sneller zou kunnen gaan dan we tot voor kort voor mogelijk hielden. Een overzicht van enkele veelbelovende ontwikkelingen. Lees het verhaal van Jelmer hier terug Wat je ziet als je naar China’s huizen kijkt 90 procent van de Chinezen bezit een huis. Het wordt vaak als statussymbool gezien, zeker door de nieuwe middenklasse, die van het platteland naar de stad trekt om het te maken. Kijk maar mee bij Li Zheng en zijn vrouw Ma Xinrong. Lees het verhaal van Tabitha hier terug Wat je van Chinezen over censureren kunt leren Geen land ter wereld heeft zo’n omvangrijk systeem voor online censuur als China. Met sinoloog Tabitha Speelman zocht ik uit: wat kunnen we van de successen en mislukkingen van dit systeem leren? Lees het verhaal van Dimitri hier terug