‘Als ik zeg dat we moeten breken met hen die de wil van God niet doen, dan is dat niet David Maasbach die dat zegt. Dan is dat de wil van God.’

Was getekend: David Maasbach, tv-prediker en leider van een religieus imperium met zo’n negen kerken elders in het land. Op zondagochtend verkondigt hij op SBS 6 de liefde van God en roept hij kijkers op zich aan te sluiten bij een van zijn Blessing-kerken.

Met bovenstaande uitspraak reageerde hij - op een onderzoeksartikel waarin ik een aantal ex-volgelingen aan het woord liet.

Om bij de Happy Family van deze tv-dominee te horen, moesten leden met hun eigen familie breken God houdt van je, preekt voorganger David Maasbach iedere zondagochtend op SBS 6. Maar wie trouw zijn kerk bezoekt, hoort een heel andere boodschap. Eén die aanzet met vrienden en familie te breken. Lees mijn onderzoeksverhaal hier terug

Zij vertelden mij dat Maasbach zijn geestelijke gezag gebruikt om gezinnen te ‘zuiveren.’ Hij vertelt volgelingen hoe ze moeten leven en met wie ze wel en niet moeten omgaan. Als ‘de gezalfde des Heren’ beslist dat je vader, zus of vriend een kwade invloed op je heeft, moet je hem of haar volledig in de ban doen. Een ‘verdrietfabriek,’ noemde ex-Maasbach-aanhanger Wim Peters Maasbachs kerk.

Onder het artikel ontstonden flinke gesprekken over sektarisme. Sommige lezers vroegen zich af waar ik zo moeilijk over deed. Als zo’n gemeenschap je niet aanstaat, dan vertrek je toch gewoon? En als je volwassen dochter ervoor kiest om zich bij zo’n club aan te sluiten en jou uit haar leven weg te snijden, zoals een van mijn bronnen vertelde, dan mag dat toch gewoon?

Eerst maar eens die eerste vraag.

Is dit een sekte?

Dat hangt af van wie je het vraagt. Over de term ‘sekte’ en het Engelse ‘cult’ doen zo veel definities de ronde dat veel wetenschappers het spoor bijster zijn. Leg je Maasbachs gedrag naast de veelgebruikte checklist van de Amerikaanse socioloog Bryan Wilson, dan kun je flink wat vinkjes zetten.

Een sekte is volgens Wilson:

  • een club met ‘lidmaatschap uit vrije keuze en niet door geboorte,
  • met ‘een herkenbare eigen ideologie’
  • en met een ‘gesloten of exclusief karakter.’

En leden:

  • ‘streven naar persoonlijke perfectie’,
  • beschouwen zichzelf als ‘een elite, met een bijzonder inzicht of bijzondere opdracht’ en
  • staan ‘vijandig of onverschillig tegenover de samenleving’ en ‘regelovertreding leidt tot uitstoting.’

Check, check, check.

Maasbach heeft een eigen ideologie: dat hij de ‘gezalfde des Heren’ is en een direct lijntje met God heeft. Met zijn volgelingen - zijn elitetroepen - zet hij zich in voor de verkondiging van Gods boodschap, zelfs op tv. Zijn gemeenschap is gesloten, de buitenwereld is verdacht.

Oké, en dan?

Vijandig zijn tegenover de samenleving, leden buiten zetten als ze zich niet aan de regels houden: je kunt er bedenkingen bij hebben, maar strafbaar is het niet. Iedereen in Nederland mag claimen dat wat hij zegt, onversneden waarheid is. En dat je op die waarheid een monopolie hebt.

Weet je mensen aan je te binden en zetten die mensen alles opzij om jou te volgen: prima. Jezus is ook zo begonnen.

Wanneer ga je als religieus leider dan wel te ver?

België en Frankrijk deinzen er niet voor terug om religieuze groeperingen te verbieden wanneer ze die als gevaarlijk beschouwen. Vorig jaar eiste het Belgische OM nog dat de Belgische tak van Scientology gebrandmerkt werd als criminele organisatie (tevergeefs, want de rechter achtte de bewijslast van het OM In Nederland houdt Justitie zich verre van dat soort processen.

Je mag hier geloven wat je wilt, ook als dat in ogen van anderen aan de extreme kant is

Zien de Fransen religieus fanatisme als een potentiële bedreiging van de seculiere orde, Den Haag ziet het vooral als een uiting van godsdienstvrijheid. Met dank aan de christelijke partijen, die er decennia op hebben gehamerd dat Nederland zichzelf niet zou zijn als het afwijkende religieuze ideeën (lees: christelijke minderheden) niet de ruimte gaf.

Gevolg: je mag hier geloven wat je wilt, ook als dat in ogen van anderen aan de extreme kant is.

Tenzij je natuurlijk uit naam van je geloof duidelijke strafbare feiten begaat. Als je mensen dwingt om seks met je te hebben. Of als je ze ontvoert of opsluit. Maar daar lijkt in het geval van Maasbach geen sprake van.

En als je gemeenteleden opdraagt om te breken met hun familie?

Dan hoef je van Justitie ook geen tegenwerking te verwachten. Misschien maar goed ook, want hoe bepaal je hoeveel psychologische druk strafbaar is? En hoe weet je zeker dat iemand met zijn familie breekt omdat hij onder druk is gezet?

Wetten om sektarisch gedrag aan te pakken zijn niet nodig, ook het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie van Veiligheid en Justitie in 2014. Het WODC deed een paar jaar lang onderzoek naar welke sekten er in Nederland voorkomen en concludeerde: het Nederlandse recht biedt genoeg aanknopingspunten om misstanden binnen sekten en andere ‘nieuwe religieuze groeperingen’ aan te pakken.

In ieder geval één prominente Nederlandse sektenexpert is het daar niet mee eens. De overheid moet nog eens diep nadenken of het niet-strafbare misstanden toch juridisch wil aanpakken, opperde Fokko Oldenhuis vorig jaar.

De emeritus hoogleraar recht en religie vindt het gevaarlijk dat je gewoon wegkomt met ‘hersenspoelen, misleiden en iemand aanzetten zijn identiteit op te geven.’ ‘Tussen niks en strafrecht zit nog een hele wereld,’ zei hij in ‘Het is staatonwaardig dat we hier niets aan kunnen doen.’

Richt een soort Commissie Gelijke Behandeling op voor sekteslachtoffers, opperde Oldenhuis daarom. Een orgaan dat niet dezelfde macht heeft als een rechter, maar dat wel onderzoek kan doen naar sekten en kan ingrijpen bij misstanden.

In Trouw verscheen nog van een godsdienstsocioloog, daarna werd het stil.

Waarom keren mensen dit soort leiders niet gewoon de rug toe?

Kerken als die van Maasbach kunnen heel aantrekkelijk zijn. ‘Ik begrijp heel goed waarom gemeenteleden niet snel bedenkingen hebben,’ zei ex-medewerker Marcel van Dam in mijn vorige artikel. ‘Bij mij duurde het ook een hele tijd. Alles is flitsend en creatief, en de voorganger komt op tv. Plus: de kerk en de organisaties daaromheen zijn een wereld op zich. Je hebt jongerenavonden, je kunt naar de bijbelstudies, naar de zangavonden, muziek maken, naar de theatergroep. En dat doe je allemaal omdat je ergens in gelooft, ergens voor stáát. Dat is heel krachtig.’

Maasbachs ex-volgelingen zagen zijn scherpe randjes pas toen ze al flink in zijn gemeenschap geïnvesteerd hadden. In zo’n stadium is het vaak moeilijk om de grens tussen gezond en ongezond radicalisme te zien, blijkt uit het eerdergenoemde onderzoek van het WODC.

Voor dat rapport sprak het WODC (ex-)volgelingen van tientallen Nederlandse sekten en ‘nieuwe religieuze bewegingen.’ Zij zeiden: geleidelijk ga je mee in het verhaal dat de leider en de andere leden vertellen. De buitenwereld wordt steeds verdachter. De stap van ‘God wil dat je je zo veel mogelijk omringt met mensen die een heilzame invloed op je hebben’ naar ‘God wil dat je mensen die geen heilzame invloed op je hebben uit je leven verwijdert’ kan dan klein zijn.

De juiste keuze kan nog zo evident lijken, als iedereen enthousiast voor iets anders kiest, ga je daar toch vaak in mee

Het WODC wees trouwens ook op een bekend experiment van de Amerikaanse psycholoog Solomon Asch uit 1951, waarbij deelnemers drie lijnen te zien kregen en moesten aangeven welke lijnen even lang waren. Een eitje, want die lijnen haalde je er direct uit. De deelnemers dachten dat het experiment draaide om het bepalen van het gezichtsvermogen, maar dat was niet zo. De andere proefkonijnen waren medewerkers en gaven opzettelijk verkeerde antwoorden. Na een paar van zulke vragen was er niet één deelnemer die niet één of meer keren ook het overduidelijk foute antwoord had gegeven.

De conclusie was uiteraard: de juiste keuze kan nog zo evident lijken, als iedereen enthousiast voor iets anders kiest, ga je daar toch vaak in mee.

In de woorden van een ex-medewerker van Maasbach die anoniem wilde blijven: ‘Je leert erop te vertrouwen dat wat David zegt altijd klopt.’ Na afloop raakte hij naar eigen zeggen flink met zichzelf in de knoop. ‘Ineens sta je er alleen voor. Je worstelt met jezelf: wie ben ik nu eigenlijk? Dat werd je tevoren haarfijn verteld door David en zijn broer John. Wie je moest zijn. Hoe je moest zijn.’

Brainwashing? Ik durf de term niet te gebruiken. Het bestaan van dat mechanisme is wetenschappelijk nooit bewezen. Maar je kunt je wel afvragen: als je jarenlang hebt geleerd dat je nadenken en beslissingen maken moet overlaten aan anderen, ben je nog de baas over je hoofd en handelen?

Dat is misschien nog wel het grootste probleem van sektarisch gedrag. Volgelingen onder grote psychologische druk zetten, hun voorschrijven hoe ze moeten leven en met wie ze mogen omgaan, kritiek verbieden: je kunt er juridisch weinig tegen beginnen, maar het is wél schadelijk.

Als je er middenin zit, zie je dat meestal niet. En zo blijft de verdrietfabriek draaien.

Meer weten?

Welkom in het kalifaat waar homo’s en afvalligen met rust gelaten worden Anderhalf jaar geleden was hij daar ineens: kalief Abu Bakr Al-Baghdadi van Islamitische Staat. Maar de bloeddorstige terroristenleider is niet de enige kalief op aarde. Zijn concurrent Mirza Masroor Ahmad heeft meer aanhangers, hoeft niet zo nodig een eigen staat en predikt vrede. Tijd voor een kennismaking. Lees het verhaal hier terug Franciscus, meer politicus dan paus Sinds het aantreden van paus Franciscus bemoeit het Vaticaan zich weer openlijk met de wereldpolitiek. Achter de schermen speelt het soms een doorslaggevende diplomatieke rol. De paus is misschien wel een van de invloedrijkste vredesactivisten van dit moment. Lees het verhaal hier terug