Is Elena Ferrante een feministe? En nog 9 vragen over ons boek van de maand

1. Wie is Elena Ferrante?

Dat weet niemand. Nou ja, bijna niemand: alleen de schrijfster zelf en haar Italiaanse uitgever. Elena Ferrante is een pseudoniem – de vraag naar de persoon erachter leidt al jaren tot zoektochten, verdachtmakingen en onsuccesvolle onthullingen.

2. Wat weten we dan van haar?

We weten niks zeker, maar de spaarzame geschreven interviews die ze heeft gegeven, leiden tot een paar vermoedens (recent op een rijtje gezet door James Wood in The New Yorker): dat Elena Ferrante een vrouw is. Dat ze is geboren en opgegroeid in Napels, of beter gezegd, de periferie van Napels – het belangrijkste decor van haar boeken.

We vermoeden verder dat ze in de jaren veertig en vijftig is opgegroeid, dat ze moeder is en dat ze is afgestudeerd in klassieke talen.

3. Waarom al die geheimzinnigheid?

Aanvankelijk verstopte Ferrante zich uit schuwheid. Naarmate ze bekender werd, groeide haar weerstand tegen het literaire bedrijf – haar anonimiteit werd een principekwestie. Een boek moet volgens de schrijfster volledig op zichzelf kunnen staan, het imago van de auteur moet de leeservaring zo min mogelijk beïnvloeden.

Ferrante wil zich daarnaast afzetten tegen de door de media opgelegde imagocultus en de dwang van zelfpromotie.

4. Is dat niet gewoon één grote pr-truc?

Zou kunnen. Maar dan wel een heel uitgebreide, zorgvuldig onderbouwde en bijzonder overtuigend onderbouwde truc.

Trouwens, als het allemaal een truc is, zou het geheim dan niet al lang onthuld zijn? Ferrantes wereldoverheersing is al wel behaald, zo ongeveer – het enige wat haar nu nóg meer publiciteit kan geven, is een onthulling.

5. Hoe is haar werk ontvangen?

Met lof van critici en andere schrijvers, met grote prijzen en nominaties (onder meer voor de internationale Man Booker Prize), met enorme verkoopcijfers en vertalingen over de hele wereld. Ferrante kreeg in april van dit jaar een plek op TIME Magazines beroemde lijst met de honderd meest invloedrijke personen ter wereld.

En haar naam werd verbonden aan een syndroom: Ferrante fever. Een ziekte waarbij de patiënt koortsachtig de romanpagina’s omslaat, zijn of haar omgeving herhaaldelijk lastigvalt met het enthousiasme voor Ferrantes werk en bloednerveus uitkijkt naar de volgende roman.

Kritiek op haar werk is zeldzamer, maar bestaat wel: in een artikel in The New York Review of Books legt schrijver en criticus Tim Parks bijvoorbeeld uit waarom hij haar stijl melodramatisch, slordig en lui vindt.

6. Is die populariteit niet een beetje een hype?

Geen onterechte hype, in elk geval. Het zou kunnen dat Ferrantes vrij snel oplaaiende succes grotendeels voortkomt uit plotselinge hipheid – maar dat doet niets af aan de kwaliteit van haar werk. En haar succes is niet gebaseerd op één geslaagde, controversiële of anderszins spraakmakende roman. Ferrante is een diep serieuze oeuvreschrijfster.

7. Wat schreef Ferrante nog meer?

Sinds ons boek van de maand, Kwellende liefde, waarmee ze in 1993 debuteerde, schreef ze drie losse romans. Twee daarvan zijn in het Nederlands vertaald: Dagen van verlating en De verborgen dochter.

In Kwellende liefde gaat hoofdpersoon Delia terug naar het Napels van haar jeugd. Het is niet bepaald een prettig nostalgisch bezoekje: ze gaat terug omdat ze wil weten wat er precies met haar moeder is gebeurd in de nacht van haar verdrinking en de vreemde dagen daarvoor.

Tijdens die laatste dagen van haar moeders leven belde ze Delia drie keer. Vreemde telefoontjes vol vrolijke obsceniteiten, onheilspellende waarschuwingen en verhalen over stalkers. Tijdens haar onderzoek in Napels leert Delia haar moeder, haar vader – en daardoor ook haar jeugd en zichzelf – op een compleet nieuwe, tamelijk onthutsende manier kennen.

De roman verscheen hier in 1996 en werd dit jaar herdrukt, in een herziene vertaling. Dat hij zo aansloeg, is mogelijk een gunstig bij-effect van het succes van Ferrantes beroemdste werken, de Napolitaanse romans: het verbluffende vierluik over de vriendinnen Lila en Elena. Bekende titels zijn onder meer Mijn geniale vriendin en Wie vlucht en wie blijft.

8. Op welke schrijvers lijkt ze?

De nietsontziende eerlijkheid, het verkennen van de binnenwereld van haar personages, tot in de donkerste hoeken, doet aan Fjodor Dostojevski denken (die ze zelf ook als voorbeeld noemt).

Maar Ferrante is koeler, minder hysterisch. Haar scherpte en haar compromisloze toon doen denken aan de gedurfde romans en verhalen van de Amerikaanse schrijfster A.M. Homes.

Ferrantes vroege werk is ook vergeleken met de Italiaanse schrijfster Elsa Morante en de neorealistische films van Luchino Visconti en Vittorio De Sica.

9. Wat zijn typische Ferrantezinnen?

Ferrante is onder meer te herkennen aan een compromisloze scherpte - grote, vaak schandelijke gevoelens worden genadeloos beschreven en verkend. Een prikkelende combinatie van levendigheid en afstandelijkheid, vaak gevat in strakke zinnen.

Uit Kwellende liefde: ‘Terwijl we stilstonden in de chaos van de via Salvator Rosa, kwam ik erachter dat ik geen enkele sympathie meer voelde voor de stad van Amalia, voor de taal waarin ze zich tot mij wendde, voor de straten waar ik als meisje doorheen was gelopen, voor de mensen. Toen ik op een gegeven moment een glimp van de zee opving (dezelfde glimp waar ik als kind verrukt over was), leek het net een stuk paars vloeipapier dat over een bres in een muur was geplakt. Ik wist dat ik op het punt stond mijn moeder voorgoed te verliezen en dat dat precies was wat ik wilde.’

Uit Wie vlucht en wie blijft, het derde deel van de Napolitaanse romans: ‘Om vier uur ’s middags had ik mijn eerste weeën. Ik zei er niets over tegen mijn moeder, pakte de tas die ik al een tijd klaar had staan, kroop achter het stuur van mijn auto en reed naar de kliniek, in de hoop onderweg dood te gaan, samen met mijn tweede kind. Maar alles verliep uitstekend.’

10. Is ze feministisch?

In haar interviews, bijvoorbeeld deze met The Guardian, is haar vrouw-zijn en de rol van vrouwen vaak een belangrijk onderwerp. In The New Yorker noemde Joan Acocella Ferrantes Napolitaanse romans ‘de meest complete feministische romans’ die ik ooit gelezen heb.

Terecht? Is Ferrante een feministe?

In de zin dat ze over vrouwen schrijft die zich met wisselend succes proberen te ontworstelen aan hun door mannen geregeerde omgeving, en aan de verstikkende normen van hun tijd: ja.

In de zin dat vrouwelijkheid, de spaarzame zegeningen en de vele gruwelen van het vrouw-zijn, een essentiële rol spelen in Ferrantes werk: ja.

In de zin dat haar romans pamfletterig zijn, ondubbelzinnig moralistisch, of dat de levens en de worstelingen van haar personages ingezet worden als illustratie van een ideaal of misstand: nee.