In opperste concentratie drukt Laurence Viguie (45) met haar rechterhand de koptelefoon op haar rechteroor. Ze zit met een collega in een van de zes kleine verduisterde hokjes boven een vergaderzaal op de begane grond van het conferentiegebouw van het Verenigde Naties-hoofdkwartier in New York.

In de hokjes boven de conferentiezaal zitten de tolken. Foto: Roderick Aichinger

Viguie volgt op een videoscherm de reactie van een Amerikaanse diplomaat in de zaal beneden. Ze vertaalt zijn woorden rechtstreeks in het Frans in een dunne lange microfoon. Haar linkerhand beweegt ritmisch mee met het tempo waarmee de vertegenwoordiger in de zaal praat. Bijna tegelijkertijd maken Viguie en de diplomaat hetzelfde wuivende gebaar.

‘Je kruipt in de huid van de mensen voor wie je spreekt,’ vertelt de Franse tolk drie uur later. Viguie vertaalde in juli 2014 de krachtige toespraak die voormalig minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans hield in de Veiligheidsraad om de repatriëring van de slachtoffers van de MH17-ramp te bespoedigen. ‘Mijn stem brak op sommige momenten. Toen ik het later terugluisterde, bleek ik op dezelfde momenten te pauzeren als Timmermans. Allebei waren we overmand door emotie. Dit zijn de moeilijkste toespraken om te vertalen.’

Dinsdag komen de leiders van 193 landen bij elkaar voor de 71ste Algemene Vergadering in New York. Op de agenda staan onder andere Syrië, de vluchtelingencrisis en de ratificering van het in december gesloten klimaatakkoord. Tolken zoals Viguie zorgen er achter de schermen, en in een-op-een ontmoetingen tussen leiders, voor dat zij elkaar verstaan. Daarbij mag niks verloren gaan in de vertaling, want diplomatie is een spel van subtiliteit. Hoe gaan de tolken daarmee om?

Hoe het werk eruitziet

Een ‘technische’ vergadering zoals vandaag is ook geen kattenpis. Deze diplomaten van zestig lidstaten debatteerden op 11 februari over het ontwerp van een universeel handelsverdrag in een ontmoeting van de United Nations Commission on International Trade Law (UNCITRAL). Een droog onderwerp, vól ‘UN-ese,’ zoals de tolken dat noemen.

Viguie en haar collega staan onder hoge druk om geen enkele nuance verloren te laten gaan

Gedurende de drie uur durende vergadering tolken Viguie en haar collega om de beurt. Continu schuiven ze stapels uitgeprinte Engels- en Franstalige artikelen van de wet naar elkaar toe. Hierop zijn de moeilijke woorden omcirkeld en kanttekeningen geplaatst met de juiste vertalingen.

Een aantal keer typt Viguie bliksemsnel een onbekend woord in op de iPad voor haar. Daar staat open in de browser, de Google Translate voor VN-medewerkers. Want hoe vertaal je een moeilijk woord als ‘Alternative Dispute Resolution’ (ADR) in het Frans? In de context van het concept handelsverdrag dat vandaag besproken wordt, blijkt dat ‘mode alternatif de règlement des litiges’ te zijn. Niet te verwarren met ‘règlement des différends’ dat bij de bespreking van conflicten weer de juiste vertaling is.

Viguie en haar collega staan onder hoge druk om geen enkele nuance verloren te laten gaan in de vertaling van de verschillende diplomaten in de zaal onder hen. Na een uur in de cabine is de temperatuur drie graden gestegen.

Wat je als tolk moet kunnen

Viguie werkt al bijna tien jaar in het hoofdkwartier van de VN in New York. Bijna dagelijks reist zij met de trein vanuit het noordelijk gelegen Scarsdale naar Manhattan. Gemiddeld tolkt ze bij zeven vergaderingen per week. Soms voor een kleine vergadering zoals UNCITRAL, op andere dagen voor de Veiligheidsraad of voor ontmoetingen met secretaris-generaal Ban Ki-moon.

Viguie is een van de pakweg 140 vaste tolken die het hele jaar werken in het hoofdkwartier. Rond de drukke weken van de Algemene Vergadering springen nog zo’n tweehonderd freelancers bij om de honderden vergaderingen begrijpelijk te maken voor de 193 aanwezige lidstaten.

Viguie beheerst drie talen: Engels, Frans en Spaans. Drie is het minimum om te werken bij de VN. In totaal zijn er zes voertalen bij de VN. Daar horen ook Arabisch, Mandarijn en Russisch bij. Met haar collega – de ook Russisch beheerst - bezet zij vandaag voor de UNCITRAL-vergadering de Franse cabine. Met z’n tweeën vertalen ze vandaag dus drie talen naar het Frans voor de UNCITRAL-vergadering. Zover dat lukt, proberen ze het werk elk half uur af te wisselen. Dat biedt hen de tijd om even op adem te komen en een luchtje te scheppen buiten de benauwde verduisterde cabine. Ook in de ruimtes voor Engels, Spaans en Russisch zitten twee tolken.

Hoe tolken in de gaten worden gehouden

Bij de Arabische en Mandarijnse sectie zitten er drie. Dat komt door de ‘relay,’ legt Sophie Louyot uit in haar kantoor met een spectaculair uitzicht op de wolkenkrabbers op First Avenue. Sinds oktober vorig jaar is de vlotte vijftiger het hoofd van de UN Interpretation Service in New York. De extra personen in deze hokjes vertolken Arabisch of Mandarijn naar het Engels, waarna collega’s in de andere secties dit weer naar het Frans, Russisch en Spaans vertalen. ‘Zelfs als je helemaal ondergedompeld bent in die culturen is het moeilijk de specifieke nuances rechtstreeks uit te drukken in het Frans of Spaans.’

Natuurlijk gaat er weleens iets verloren in de vertolking, geeft Louyot toe. Grove fouten zijn zeldzaam en sancties voor tolken nog zeldzamer. Toen de Egyptische diplomaat Boutros Boutros-Ghali in 1992 ingezworen werd als secretaris-generaal, vertaalde Louyots voorganger zijn dankwoord als: ‘Ik feliciteer u met uw verkiezing tot secretaris-generaal.’ Een onschuldige fout waar de hele Algemene Vergadering om kon lachen.

Natuurlijk gaat er weleens iets verloren in de vertolking

De spanningen kunnen soms hoog oplopen in de Veiligheidsraad. Zeker als het gaat over conflicten zoals in Oekraïne of Syrië. Maar er kan echt geen oorlog uitbreken als een tolk een steek laat vallen, verzekert afdelingshoofd Louyot.

Naast meeluisterende collega’s zitten er nog wat schakels tussen die dat voorkomen. Veel van de bijeenkomsten bij de VN worden integraal uitgezonden op UN TV, diplomatieke bijeenkomsten worden voor het officiële archief genotuleerd en de meeste lidstaten monitoren streng hoe hun vertegenwoordigers vertolkt worden. Volgens ingewijden is dit het gevolg van een groeiende achterdocht tussen de leden van de Veiligheidsraad.

Wat dit over de Verenigde Naties vertelt

Wat de diplomaten in ieder geval niet doen: het de tolken makkelijker maken. Louyot: ‘De organisatie is sinds de oprichting gegroeid van vijftig naar 193 lidstaten. Maar de meeste organen en commissies van de VN zijn daar niet opnieuw voor ingericht.’

Zeventig jaar geleden duurden vergaderingen drie uur en dat doen ze nu nog steeds. Alleen nu zijn er veel meer deelnemers. Als elk aanwezig land wat wil zeggen, moet dat dus in een luttele twee tot drie minuten. Is dat veel, dan wordt dat allemaal in dat korte tijdsbestek gepropt.

Sophie Louyot. Foto: Roderick Aichinger

Louyot: ‘We vragen de lidstaten niet zo snel te praten. Onze tolken moeten als acrobaten op een flinterdun koord balanceren. Ze hebben soms niet eens de tijd om een woord op te zoeken, maar moeten er wel meteen betekenis aan geven. Dat kan soms heel frustrerend zijn.’

Het gevoel van dichtbij wereldgeschiedenis mee te maken, maakt veel goed. Louyot kroop tijdens haar lange carrière als tolk in de huid van figuren als Nelson Mandela en Fidel Castro. De interessantste was misschien wel de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, vertelt Louyot. Zij vertolkte zijn in 2012 voor de Algemene Vergadering naar het Frans. Toen haalde de staatsman een pictogram van een bom tevoorschijn om het gevaar van een Iraanse kernwapen te illustreren. ‘Netanyahu is interessant omdat hij een echte showman is. De premier weet dat wat hij gaat zeggen niet heel populair is. Dus voert Netanyahu een show op om ervoor te zorgen dat hij de aandacht vasthoudt. Als tolk moet je dan helemaal met hem meegaan.’

Noem een tolk overigens nooit ‘vertaler.’ Louyot: ‘Vertalers werken met het geschreven woord. Dat doen ze thuis achter hun computer met alle tijd in de wereld om naslagwerken en woordenboeken te raadplegen. Wij duiken meteen het diepe in. We weten vaak niet wat iemand gaat zeggen, hoe snel die persoon praat en wat voor accent hij of zij heeft. Toch moeten we meteen en precies kunnen uitdrukken wat die diplomaat bedoelt.’

Een laatste voorbeeld? Toen wijlen Moammar Khadafi in 2009 een onsamenhangende toespraak hield van ruim anderhalf uur moest zijn vermoeide privétolk in de laatste twintig minuten vervangen worden door een medewerker van de VN omdat hij in zijn eigen woorden – die hij uitsprak in de open microfoon – het niet meer Gelukkig zijn dit soort gebeurtenissen zeldzaam. Viguie ziet er al vermoeid uit na drie uur om en om tolken bij de droge vergadering over een handelsverdrag.

Meer weten over de VN?

Hebben de VN in Zuid-Soedan gruwelijk gefaald? Deze opmerkelijke oud-generaal gaat dat uitzoeken Wereldvrede - dat klinkt als een megalomaan en naïef doel. Maar niet voor Patrick Cammaert. Zijn geheim? Op totaal onconventionele wijze tegen het systeem aanschoppen. Dat gaat hij nu ook doen bij zijn onderzoek naar seksueel geweld in Zuid-Soedan. Lees het verhaal van Maite Vermeulen hier terug Deze film laat zien wat de Nederlandse VN-soldaten écht doen in Mali De nieuwe documentaire van regisseur Robert Oey gaat over de Nederlandse bijdrage aan de vredesmissie in Mali. Het geeft een weergaloze inkijk in de tegenstellingen waar de missie mee te kampen heeft. Gisteren te zien op NPO2 en nu op Uitzending Gemist. Lees de aanbeveling van Maite Vermeulen hier terug Waarom blauwhelmen bijna nooit Henk heten (en des te vaker Abdullah) Tientallen experts zeggen het: de vredesmissies van de Verenigde Naties zijn gedoemd te mislukken. De reden is simpel. Er zijn te weinig blauwhelmen uit het Westen. Want het vuile werk, dat laten wij het liefst opknappen door troepen uit arme landen. Lees het verhaal van Maite Vermeulen hier terug