Ik word eerst begroet door een bij, dan door een zakenman met een lange neus (de heer P. Nocchio). Vervolgens loop ik langs een manshoog bord, waar een Magere Hein met een Duitse helm op geschilderd is - hij trapt landbouwgewassen plat en zaait dood en verderf.
Dit alles gebeurt voordat ik de kans heb gehad me te registreren voor het ‘Monsanto Tribunaal’ in Den Haag. Je kan veel zeggen over de tegenstanders van Monsanto, bijvoorbeeld dat ze niet bijster origineel zijn. Maar creatief zijn ze wel.
Monsanto, een van de grootste agrochemische bedrijven ter wereld, wordt ‘berecht’ vanwege vermeende misdaden tegen de menselijkheid en het milieu. In een fictieve zitting trekken kritische organisaties en bedrijven tegen Monsanto van leer.
Wat is er aan de hand met Monsanto?
Monsanto is een van het handjevol multinationale bedrijven dat zaden en chemicaliën voor de landbouw ontwikkelt. Monsanto zette in 2015 zo’n 15 miljard om. Het grootste deel daarvan kwam voor rekening van de zaadveredelingstak. Vooral in maïs en soja is Monsanto groot. Een andere belangrijke bron van inkomsten is de afdeling agricultural productivity: met name chemische bestrijdingsmiddelen. De onkruidverdelger glyfosaat is een van Monsanto’s grootste succesproducten.
De afgelopen jaren is Monsanto uitgegroeid tot de belichaming van corporate evil
De afgelopen jaren is Monsanto uitgegroeid tot de belichaming van corporate evil. Het bedrijf moet zich geregeld verantwoorden over genetisch gemodificeerde gewassen, de bijbehorende pesticiden en vanwege zijn agressieve houding in rechtszaken ten opzichte van boeren en in internationale handel.
Zoals altijd zijn ook bij dit ‘tribunaal’ de ‘aanklachten’ niet mals. Monsanto wordt ter verantwoording geroepen voor schendingen van:
- Het recht op een gezonde omgeving;
- Het recht op gezondheid;
- Het recht op voedsel;
- De vrijheid van meningsuiting en academisch onderzoek.
En verder:
- Medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden;
- De misdaad ecocide.
Waarom al die aanhalingstekens?
Het ‘tribunaal’ is opgezet door een samenwerking van kritische organisaties en bedrijven. Zij willen een vuist maken tegen de dominantie van Monsanto en vergelijkbare bedrijven. Vijf mensen die in het dagelijks leven rechter zijn, horen er gedurende twee dagen getuigen die een of meer aanklachten ondersteunen.
De naam en de plaats doen misschien vermoeden dat het hier om een echt tribunaal gaat, voor het Internationaal Hof. Maar daar is geen sprake van. Het tribunaal is eerder een geniale pr-stunt. Als je de woorden ‘tribunaal’ en ‘Den Haag’ combineert met ‘Monsanto’ en ‘mensenrechten’ schrijft het nieuws zichzelf. Het past keurig in het narratief dat het een puur kwaardaardig bedrijf is.
De organisatie van het tribunaal stelt dat het de huidige machtsverhoudingen wil aankaarten. ‘Hopelijk leidt de uitspraak van het tribunaal tot een betere juridische positie van mensen die Monsanto in de toekomst willen aanklagen,’ zegt een woordvoerder.
Monsanto zelf is niet van de partij. Het bedrijf accepteerde de uitnodiging zich te komen verdedigen niet. Reden: het zou geen eerlijk proces worden.
En ja, echt eerlijk kun je dit proces niet noemen.
Maar waarom zijn Monsanto’s producten zo populair?
Vooral de houding van de activisten - voor eigen parochie preken over het belang van Moeder Aarde en kleine boeren - zit me dwars. Het neigt naar demagogie.
Daarnaast denk ik dat de problemen van de moderne landbouw oneindig veel verder reiken dan Monsanto en dat het schadelijk is dat verhaal te versimpelen door het bedrijf als demon neer te zetten. Niet in de minste plaats omdat het de ‘beklaagde’ een uitstekende verdediging in handen geeft. Met recht kan de multinational claimen dat het tribunaal de echte problemen verhult.
Zoals ik eerder schreef: zelfs als Monsanto zou besluiten zichzelf ineens op te doeken, verandert er helemaal niets. De concurrenten springen in het gat en gaan aan de vraag voldoen. Je kan zelfs zeggen: Monsanto is niet de oorzaak van de intensieve landbouw en de problemen die ermee samenhangen, Monsanto is het gevolg. Monsanto aanvallen is symptoombestrijding.
Monsanto aanvallen doet ook geen recht aan de beslissing van miljoenen boeren wereldwijd om Monsanto’s producten te kopen. Als je vraagtekens wilt zetten bij de manier waarop die boeren voedsel produceren, moet je kijken waaróm ze dat zo doen.
Het tegenevenement dat wel wil laten horen waarom boeren dit gebruiken
Die vraag werd op het tribunaal niet gesteld. Maar hij stond wel min of meer centraal in het Voices of Farmers -tegenevenementje dat óók werd georganiseerd.
De initatiefnemer daarvan was David Zaruk, beheerder van de blog The Risk Monger. Zaruk is boerenzoon, moreel filosoof en heeft lang voor de chemische sector gewerkt. Hij is pro-genetische modificatie, pro-pesticiden en anti-de-anti-Monsanto-beweging (let wel: hij zegt met nadruk ook niet vóór Monsanto te zijn, maar die lezing wordt door vertegenwoordigers van het Monsanto Tribunaal ernstig betwist). Zaruk zei boeren die blij zijn met gentech en pesticiden een stem te willen geven.
Of je het nu eens bent met Zaruk of niet, veel boeren zijn inderdaad blij met gentech en pesticiden. Dat glyfosaat zo veel wordt gebruikt, komt voornamelijk doordat het doet wat het belooft. En dat is: ongewenste natuur buiten de gewassen van de boer te houden.
Zoals de Duitse Bauer Willi, die speciaal voor Zaruks evenement naar Den Haag was gekomen, betoogde: ‘Alle boeren voeren een gevecht tegen de natuur. Dat is de essentie van landbouw. Je zegt: deze planten wel, die niet. Glyfosaat en andere pesticiden wil je natuurlijk zo min mogelijk gebruiken, al was het maar om kosten te besparen. Maar zijn wel een handig gereedschap.’
En daarmee verwoordt boer Willi het argument dat ik al vreselijk veel landbouwwetenschappers en boeren heb horen verkondigen: landbouw is een kunstmatig systeem. We vormen het zelf, en alle middelen die we daarbij tot onze beschikking hebben zijn welkom. Op die manier bekeken zijn bestrijdingsmiddelen een handig stuk gereedschap dat bepaalde voor- en nadelen heeft. Net zoals gentech. Beide moeten zonder twijfel alleen gebruikt worden door mensen die er verstand van hebben. Als dat gebeurt, dan wegen de voordelen op tegen de nadelen.
Maar er is nog een belangrijker reden waarom boeren Monsanto’s producten kopen. En dat is het feit dat boeren economisch moeten zien te overleven. Monsanto’s producten besparen de boer geld en leiden tot een hogere productie (in ieder geval op de korte termijn). Dat verklaart waarom de producten zo succesvol en wijdverbreid zijn.
Toen ik boer Willi op het Voices of Farmers-evenement vroeg hoe hij zijn bedrijf zou runnen als het - hypothetisch - buiten de economie zou staan, weigerde hij die vraag te beantwoorden. ‘Kosten en baten zijn een integraal onderdeel van mijn bedrijf - erbuiten denken is volkomen zinloos.’
De waarde van een boeman
Was het tribunaal dan helemaal niets waard? Jawel. Om eerlijk te zijn zie ik nog wel iets van waarde in het creëren van een boeman. Een symbool voor alles wat er mis is met ons huidige landbouwsysteem. Maar zoals het nu wordt neergezet, fungeert de hele discussie als bliksemafleider voor wat er werkelijk aan de hand is.
Wie goed luisterde kon ontwaren dat, in plaats van Monsanto, eigenlijk het kapitaalgedreven, intensieve systeem van landbouwbedrijven ‘terecht’ had moeten staan. Het valt niet te ontkennen dat die vorm van landbouw de afgelopen zeventig jaar wereldwijd diepe voren heeft getrokken in ecosystemen en gemeenschappen. We hebben er ook iets voor teruggekregen, namelijk enorme hoeveelheden goedkoop voedsel.
Of dat de schade waard is geweest? Die vraag is eigenlijk niet te beantwoorden. In de jaren zeventig van de vorige eeuw stonden extreme hongersnoden in onder andere India voor de deur. De typische Groene Revolutie-landbouw heeft er een enorme bijdrage aan geleverd dat die hongersnoden uitbleven. Tegelijkertijd heeft die vorm van landbouw de weg vrijgemaakt voor een ongeremd vrijemarktfundamentalisme in de landbouw met alle gevolgen van dien.
Eigenlijk is dat waar het tribunaal tegen te hoop loopt, met als kop-van-jut Monsanto.
Waar we het beter over kunnen hebben
Alles wat hierboven staat wil ook allerminst zeggen dat ik Monsanto en bedrijven zoals Monsanto wil verdedigen. Wat mij betreft zijn het horken voor wie het bedrijfsresultaat aanzienlijk belangrijker lijkt te zijn dan het serieus nemen van kritiek.
Nou staat Monsanto bepaald niet bekend als een bedrijf dat goed is in spin-control, maar als er een heus nep-tribunaal tegen je wordt ingericht, geeft het weinig pas om de zaak af te doen met een lullig A4’tje waarin je je beklaagt dat er geen ruimte voor dialoog is. Als je zo trots bent op je producten, ga daar dan gewoon stáán.
Veel realistischer lijkt het de negatieve gevolgen van de intensieve landbouw zoveel mogelijk te beperken
Maar of het nu ooit een goed idee was of niet, we zijn afhankelijk van een intensief landbouwsysteem. En dat afschaffen is op dit moment nogal onvoorstelbaar. Veel realistischer lijkt het de negatieve gevolgen van de intensieve landbouw zoveel mogelijk te beperken door slim te kijken naar (nieuwe) technologische oplossingen en strikter beleid. En verdere polarisatie van het debat helpt daar niet bij.
Daarom kunnen zowel de milieubeweging als de intensieve industrie maar beter hun loopgraven uitgaan. Het heeft weinig zin een showproces in te richten tegen een bedrijf als Monsanto, al helemaal als Monsanto’s kant van de zaak totaal niet belicht wordt.
Ik verwacht dan ook dat, wat de ‘uitspraak’ van de ‘rechters’ ook moge worden, deze weinig impact zal hebben op de rechtspositie van wie dan ook - mens of milieu. Voor Monsanto geldt dat onhandig is dat het niet komt opdagen op een dergelijk evenement, ook al wordt het bedrijf gegarandeerd aan het kruis genageld. Het anti-Monsantosentiment wordt te breed gedragen om niet elke gelegenheid aan te grijpen nuance aan te brengen.
Meer lezen?
Volgens expert Louise Fresco is dit hét moment voor een voedselbeleid. Zo moet dat er dan uitzien
Veel voedselwetenschappers stellen dat een landbouwbeleid alleen niet meer voldoende is: de impact die voedsel heeft in verschillende beleidsdomeinen moet centraal staan. Deze vrijdag komt de Wageningen Universiteit bij monde van bestuursvoorzitter Louise Fresco met een visie op hoe zo’n landbouw- en voedselbeleid eruit moet zien.
Kun je de wereld voeden en tegelijk de natuur redden?
Ecomodernisten stellen dat intensieve landbouw beter is voor de planeet dan biologische. Want door bepaalde stukken land heel intensief te gebruiken, kunnen andere delen geheel aan de natuur teruggegeven worden. Geen populair standpunt, maar: klopt het?
Monsanto is niet het kwaad. Monsanto is de status quo
De Amerikaanse multinational Monsanto is naast marktleider in landbouwzaden ook wereldwijde kop van Jut. Ondanks de slechte reputatie van het bedrijf werken miljoenen boeren met Monsanto’s producten. Waarom slaagt de tegenbeweging er niet in Monsanto een halt toe te roepen?
Zo zou de wereld eruitzien als iedereen veganist werd
Moeten we allemaal veganist worden om de wereld te redden van extreme klimaatverandering en andere milieurampen? Nee, maar het scheelt wel. En er is een menu waarmee we de wereld wél kunnen redden.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
