De Correspondent-lezer Steven Vervaat stelde in een bijdrage onder een een scherpe vraag. ‘Wat vinden we er eigenlijk van dat de Syriërs uit dit verhaal eerst met succes gevlucht waren naar het veilige (?) Turkije, maar vervolgens liever (?) naar Duitsland gaan?’ 

Let op de vraagtekens. Die duiden op een gevoel dat meer mensen hebben, bij Syriërs die in Europa asiel komen aanvragen. Ze vragen zich af of het niet mogelijk is om asielzoekers terug te sturen naar het land dat ze doortrokken voor ze hier kwamen. In Turkije is het toch veilig genoeg? En is ‘opvang in de regio’ niet altijd beter?

We legden de lezersvraag neer bij , het weblog van de Vakgroep Migratierecht van de VU. Aan welke eigenschappen moet een land voldoen om als of als   te kunnen gelden? En, wie bepaalt dat eigenlijk? 

Professor  geeft  

Kunnen Syrische asielzoekers terug naar Turkije?

‘Om dat te kunnen bepalen, moet je naar twee dingen kijken. Allereerst moet het land waar je iemand naar terugstuurt, veilig zijn voor de asielzoeker. Ten tweede moet het land bereid zijn die asielzoeker terug te nemen. Een doorreisland in de Europese Unie is gebonden aan het Dublinverdrag, dat stelt dat een aanvraag moet worden behandeld in het eerste land van aankomst. Voor landen buiten de Europese Unie, zoals Turkije, geldt dit niet en zijn aparte verdragen en overeenkomsten opgesteld.’

Wanneer is het veilig voor de asielzoeker?

‘De internationale verdragen zijn daar duidelijk over: ‘Als ze niet te vrezen hebben voor foltering of onmenselijke behandeling.’ Bovendien: als Nederland Syriërs terugstuurt naar het het doorreisland (Turkije) en dat land stuurt iemand terug naar een land waar de asielzoeker foltering vreest (Syrië), dan zou ook Nederland zich schuldig maken aan blootstelling aan foltering. Voor we iemand terugsturen naar Turkije, moeten we ons dus afvragen wat Turkije hiermee doet en of Turkije de asielzoeker niet terugstuurt naar Syrië.’

En, welke reputatie heeft Turkije op dit gebied?

‘De reputatie van Turkije op het gebied van is niet goed. Turkije heeft het wel getekend, maar met een speciale clausule waardoor het niet geldt voor mensen die situaties buiten Europa ontvluchten [situaties als in Syrië, KS]. Tot 2013 konden niet-Europeanen daardoor alleen een tijdelijke verblijfsstatus krijgen, met weinig rechtsbescherming.’

Hoe oordelen Europese rechters daarover? 

‘Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens constateerde in een aantal uitspraken in en 2010 dat Turkije geen asielprocedure heeft die voldoende garanties [voor de veiligheid van de asielzoeker, KS] biedt.

In is er echter een nieuwe wet aangenomen die naar verluidt veel betere garanties biedt voor de bescherming van de asielzoeker. Of dat zo is, kan pas worden beoordeeld als de wet is geïmplementeerd. Daar gaan meestal de nodige jaren over heen, onder meer omdat het wachten is op uitspraken van Turkse rechters die de nieuwe wet bekrachtigen.’ 

Hoe bereid is Turkije om asielzoekers terug te nemen?

‘Turkije is op zich niet verplicht een Syriër op te nemen -  niet meer dan Nederland in ieder geval. Om te bewerkstelligen dat een land zijn onderdanen en personen die via dat land naar Nederland zijn gereisd terugneemt, worden daarom gesloten. Op 16 december hebben Turkije en de EU zo’n overeenkomst getekend.’

Kortom, kan dit straks in de praktijk worden gebracht?

‘Dat staat nog te bezien. De overeenkomst tussen Turkije en de EU zal een overgangstermijn van drie jaar hebben, waarin het alleen geldt voor Turken en ingezetenen van de EU en niet voor Syriërs en vreemdelingen met een andere nationaliteit. Verder valt op dat in Nederland in de laatste jaren maar weinig toepassing lijkt te zijn gegeven aan de mogelijkheid asielzoekers terug te sturen naar doorreislanden. Ook als er overname-overeenkomsten met die landen zijn. In de rechtspraak zijn er in elk geval maar heel weinig voorbeelden van te vinden.’ 

Bepaalt een rechter dan of iemand wel of niet terug moet?

‘Zoals bij elke asielaanvraag worden de regels toegepast door de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. Uiteindelijk bepaalt de rechter of de afwijzing terecht is en de uitzetting plaats mag vinden.’ 

De conclusie?

Turkije voldoet nog niet aan de eisen die internationale verdragen aan een ‘asielbestemming’ stellen. En, iemand terugsturen naar een doorreisland mag alleen als daar afspraken over gemaakt zijn.

Europa investeert de komende tijd honderden miljoenen euro’s in een Turks asielsysteem dat aan onze standaarden voldoet. Toch is het maar de vraag of ‘terugsturen’ gangbaar zal worden als dit eenmaal is geregeld. 

Nederlandse rechters blijken de garanties voor de veiligheid van asielzoekers in doorreislanden in de praktijk vaak onvoldoende te vinden.

Turkije mag dan op weg zijn van een doorreisland een volwaardige ‘asielbestemming’ te worden, uiteindelijk is het aan de Nederlandse overheid en de rechters die deze besluiten toetsen of het wel of niet een goed idee is om Syriërs terug te sturen naar Turkije. Een land dat overigens al een half miljoen asielzoekers herbergt, sinds het conflict in hun buurland is uitgebroken.