Iedereen heeft het weleens gedaan: een balpen uit elkaar halen om te kijken hoe die werkt. Wie zich echt verveelt, kan ook proberen het metalen veertje helemaal op te rekken tot het een lange ijzerdraad is.

Als ze je daarop betrappen in de gevangenis, ga je de isoleer in, doorzoeken ze je hele cel en ben je al je schrijfwaar kwijt. Zo’n draad kan als antenne gebruikt worden – of als wapen.

Een gedetineerde kan blijven herhalen dat hij gewoon wilde weten hoe zo’n pen werkt, maar het personeel blijft onvermurwbaar. Regels zijn regels.

De kijker hoort alleen het woedende gebonk en getrap tegen de onverbiddelijke stalen celdeur – en een aantal forse scheldwoorden.

Een film over vrijheid

Regisseur wilde een film maken over vrijheid. Niet over het abstracte begrip, maar over de bijna tastbare substantie die vrijheid kan zijn – zoals de mogelijkheid om onbekommerd met een pen te klooien.

Oostrik kreeg daarvoor – tamelijk uniek – toestemming van het ministerie om te filmen in jeugdgevangenis De Hunnerberg in Nijmegen.

We zien gedetineerden stiekem een joint roken, vlak naast de ventilatie

In volgt hij drie jonge mannen: Abou, Damian en Germain. Ze hebben alle drie een PIJ-maatregel (Plaatsing in een inrichting voor jeugdigen) opgelegd gekregen – in de volksmond beter bekend als jeugd-TBS.

Het is een zware maatregel, die bestemd is voor jeugdige criminelen die een ernstig misdrijf hebben gepleegd en met een ontwikkelingsstoornis kampen. Terwijl ze vastzitten, worden ze intensief behandeld en begeleid.

De documentaire brengt hun leven zeer indringend en intiem in beeld – al blijven de jongeren door slimme camerastandpunten onherkenbaar. Oostrik heeft ze ook een camera meegegeven om ’s nachts hun eigen leven te filmen. Dat levert unieke beelden op van gedetineerden die gaan slapen, of die stiekem staand op de wc een joint roken, vlak naast de ventilatie.

Stills uit de documentaire ‘Hier is het nooit stil’.

Een film die een debat op gang kan brengen

Bij een gewone celstraf weten de gedetineerden precies wanneer ze vrijkomen, bij een PIJ-maatregel hangt dat af van het oordeel van de behandelaars: Heeft de jongere genoeg inzicht in wat hij gedaan heeft? Is hij echt veranderd? Wordt hij niet bij de eerste ruzie weer extreem agressief?

De spanning die dat veroorzaakt, hangt over Oostrik heeft de jongens niet gevraagd waarom ze er zitten, maar als kijker weet je dat dat niet voor winkeldiefstal is: PIJ krijg je alleen voor ernstige geweldsdelicten. De jongeren zijn slim, rustig en komen sympathiek over, maar boosheid en geweld zijn nooit ver weg.

Damian vertelt hoe fijn hij het vond dat zijn moeder hem als klein kind met een handdoek afdroogde in de badkamer. Hij vond het zielig dat de visjes in de kom altijd maar nat moesten zijn. Daarom haalde hij ze eruit, droogde ze af, legde ze op de handdoek en liet ze toen trots aan zijn moeder zien. Het is een onschuldige jeugdzonde, totdat hij zegt: ‘Ironisch, als je bedenkt waarom ik hier zit.’

Oostrik laat – soms tot in tergende details – zien hoe de behandelaars grip proberen te krijgen op de jongens. Ze stellen allerhande therapeutische vragen over hun emoties, die de gedetineerden met enorme tegenzin beantwoorden. Je hoort aan hun antwoorden dat ze heel intelligent zijn en na vele jaren ervaring met jeugdzorg, hulpverleners en justitie precies weten welk jargon ze moeten gebruiken. Tegelijk is dat nu precies wat de behandelaars niet willen horen: want als je speelt dat je vooruitgaat, moet je langer blijven. Maar hun oude zelf mogen ze ook niet zijn.

Hier is het nooit stil is een documentaire die zeer intens registreert en daarmee de kijker aan het denken zet. Na afloop zit je met veel meer vragen dan antwoorden. Het systeem van de jeugdgevangenissen met zijn ijzeren discipline en al die opgekropte woede achter de celdeuren is duidelijk niet ideaal, maar wat is het alternatief?

Deze jongeren zijn zo gewelddadig (geweest) dat ze niet zomaar losgelaten kunnen worden in de samenleving. Maar zou het beter, effectiever, humaner kunnen? Hier is het nooit stil heeft de antwoorden niet, maar kan wel een op gang brengen.

Hier is het nooit stil is tijdens het IDFA in première gegaan. De film is de komende tijd op een aantal plaatsen in het land te

Deze gevangenis lijkt zo veel mogelijk op de buitenwereld (en dat werkt) Uruguay is niet alleen op cannabisbeleid vooruitstrevend, ook op gevangenisgebied kan Nederland veel van het Zuid-Amerikaanse land leren. Daarom neem ik je mee naar de Punta de Rieles-gevangenis, waar gevangenen een bedrijf mogen opzetten, geen bewakers rondlopen en iedereen welkom is. Lees de reportage van Ynske Boermsa hier terug Dit project geeft weer hoop voor het Amerikaanse gevangenissysteem Geen land ter wereld sluit zoveel mensen op als de Verenigde Staten. Het online project Beyond Prison laat met verhalen, foto’s en films zien hoe erg dat is – maar ook wat er gedaan kan worden. Lees mijn aanbeveling hier terug