Een kind met vier ouders. Als het aan deze staatscommissie ligt, mag dat binnenkort

Ze zijn geen ontvoerders of mensenhandelaren, maar gewoon twee vaders op vakantie met hun kinderen. Niet vergeten in te pakken: een kopie van het paspoort van de moeder, met haar toestemming erin, als bewijs. Want anders kunnen ze flink in de problemen raken met de politie.

Hun kinderen (9 en 10 jaar) hebben vier ouders. Twee moeders en twee vaders, die al bijna 25 jaar bevriend zijn, pal naast elkaar wonen in een dorpje in Friesland en zelfs de achtertuin delen. Een ‘superunieke’ en ‘prachtige’ situatie, volgens de moeders, die bij tijd en wijle wat extra denkwerk vereist - zoals op vakantie in het buitenland. Want voor de wet kan een kind maar twee ouders hebben.

Foto: Privé (enkel voor dit stuk beschikbaar gesteld)

Deze woensdag verscheen het adviesrapport van de Staatscommissie Herijking Ouderschap, dat zich tweeënhalf jaar boog over juridische kwesties omtrent ouderschap. Want kinderen van roze gezinnen hangen nu nog te vaak in het luchtledige.

Een lange lijst met aanbevelingen moet daar verandering in brengen. Aanbevelingen waarbij het belang van het kind vooropstaat. Ze gaan over draagmoederschap, het hebben van vier ouders en automatisch ouderschap voor lesbische moeders.

Want ook al zijn roze huishoudens met velen, ze leven in een maatschappij waar ze nog lang niet de norm zijn. Een maatschappij vol ideeën over wat een échte ouder is en hoe een gezin eruitziet. En dat vormt een dikke muur aan vooroordelen, waar deze gezinnen regelmatig tegenaan lopen. Het advies van de commissie kan daar verandering in brengen.

Verwekking

‘Heb jij het met de moeders gedaan?’ hoort vader Ton Kemp uit het Friese vieroudergezin weleens. ‘Ik vraag jou toch ook niet in welk standje jij je kids hebt verwekt,’ reageert hij dan. Veel mensen zitten boordevol - vaak onbescheiden - vragen over roze gezinnen.

Personen of stellen die een biologisch onderdeel missen om een baby te maken - hetzij een baarmoeder, eicellen of sperma - en tóch een kindje op de wereld zetten, hebben op z’n minst een flinke kinderwens en een portie doorzettingsvermogen nodig. Roze wensouders moeten creatief zijn, op zoek naar een gezinsvorm die bij hen past.

Zoals Paul en Wim Keetman, die wél graag een gezin wilden stichten, maar een meeroudergezin niet zagen zitten. ‘Ik ben daar veel te eigenwijs voor,’ zegt Paul. Wat in Nederland geen optie was, kon in de Verenigde Staten wel: een kind uit een eicel van Pauls nichtje, het zaad van Keetman en ter wereld gebracht door een draagster. Het werden er vier - twee tweelingen (nu 9 en 11 jaar).

Commercieel draagmoederschap is in Nederland niet verboden, maar daarvoor een oproep plaatsen wel

‘Hoogtechnologisch draagmoederschap’ - een zwangerschap met een andere eicel dan die van de draagster - is in Nederland enkel toegankelijk voor heterostellen die om medische redenen niet zélf een kindje kunnen krijgen. Ook ‘gewoon’ draagmoederschap is vrijwel onmogelijk.

Want anders dan vaak wordt gedacht, is commercieel draagmoederschap in Nederland niet verboden. Een draagmoeder mag best een - flink - bedrag krijgen voor haar verdiensten. Maar een oproep plaatsen waarin een draagster wordt gezocht is wél verboden.

Het pad tot ouderschap dat de twee vaders bewandelden is daardoor als een omleiding die slechts toegankelijk is voor roze wensouders met een goedgevulde portemonnee. Want de kosten voor een Amerikaanse draagster kunnen oplopen tot wel een ton. Draagsters uit armere landen als India, Nepal en Mexico zijn goedkoper, maar roepen ethische bezwaren over uitbuiting op.

De Staatscommissie wil voorkomen dat wensouders moeten uitwijken naar het buitenland. Ze adviseert dat draagmoederschap mogelijk wordt in Nederland. Zo is een draagmoeder beschermd tegen uitbuiting, staat de juridische positie van de ouders niet op losse schroeven en is informatie over de ontstaansgeschiedenis voor een kind veel toegankelijker.

Geboorte

Kemp, vader uit het vieroudergezin, werd geweigerd de geboorte van zijn eerste kind bij te wonen. Het ziekenhuis ging bij de keizersnee uit van twee ouders.

Vervolgens mocht hij zijn kersverse zoon ook niet aangeven bij de burgerlijke stand. ‘Pijnlijk, want dat was juist zo belangrijk voor mij,’ zegt hij. Het was de enige manier om ook zíjn naam een plekje op de geboorteakte te geven.

Erkenning

De kinderen uit het Friese vieroudergezin hebben officieel maar één ouder. ‘Als Ton de kinderen erkent, verliest Alice haar rechten. En als Alice de kids adopteert, heeft Ton geen poot om op te staan,’ legt moeder Nienke Postma uit.

De vier ouders namen het heft in eigen hand en stelden een driepartijencontract op, waarin ze hun rollen, rechten en plichten vastlegden. Het kostte hun een jaar om alle afspraken en regelingen voor rampscenario’s zwart-op-wit te hebben.

Hun ‘constructie’ vergelijken ze nu met een voetbalveld. De moeders staan op het veld met de kinderen, Kemp staat aan de zijlijn en zijn man Bas zit op de bank.

‘Het familierecht was en is nog steeds niet klaar voor ons’

De Staatscommissie herkent dit probleem en adviseert, om de bescherming van het kind te garanderen, meerouderschap mogelijk te maken. Dit betreft maximaal vier ouders, die samen uit maximaal twee huishoudens bestaan.

Met het zaad van dezelfde onbekende donor baarden Ineke Beemsterboer en haar vrouw Erika van Zinderen Bakker uit Haarlem allebei een kindje (anderhalf en drie jaar). ‘U bent niet de moeder,’ werd Beemsterboer verteld toen ze haar dochter wilde aangeven. ‘Dat voelde heel raar, want ik was net moeder geworden.’

De Wet lesbisch ouderschap uit 2014 was een cadeautje voor de moeders. Bij de geboorte van hun eerste dochter, vlak voordat de wet van kracht werd, moest de duomoeder haar nog adopteren. ‘Dat was duur, zo’n duizend euro, en vreemd, want een rechter besloot of ik moeder mocht worden.’ Van hun tweede dochter was de duomoeder dankzij de wet automatisch juridisch ouder. Daarvoor was wel een verklaring nodig dat ze gebruik hadden gemaakt van een geregistreerde zaaddonor.

Dat moet in de toekomst ook zonder verklaring mogelijk zijn, wil de Staatscommissie. De positie van twee getrouwde vrouwen zou zo gelijk zijn aan die van een heterostel: beide partners worden automatisch juridisch ouder van een kind dat binnen hun relatie wordt geboren.

Gezinsuitbreiding

‘Nóg meer kinderen?’ zeiden vrienden en familie toen ze over de tweede zwangerschap hoorden van Keetman en Paul. Ze vonden het overdreven, onzin omdat na een tweeling ‘de buit al binnen was.’

In 2010 waren er naar schatting 56.000 samenwonende lesbische en homoseksuele stellen. Dit aantal ligt nu, zes jaar later, weer een flink stuk hoger. Bij 20 procent van deze vrouwen en 3 procent van de mannen loopt ten minste één koter door het huis.

Ook voor Beemsterboer en Van Zinderen Bakker, moeders van twee dochters, is gezinsuitbreiding lastig. Er heerst een spermadonortekort sinds in 2004 het anoniem donorschap is verboden - want een kind heeft recht om zijn afstamming te weten, is de gedachte. ‘Door de lange wachtlijst faciliteert het Medisch Centrum Kinderwens in Leiderdorp maar twee zwangerschappen per gezin,’ zegt Van Zinderen Bakker.

Gezinsleven

‘Maar wie is dan de échte vader/moeder?’ krijgen de ouders van roze gezinnen regelmatig te horen. Hun bestaansrecht als ouders wordt vaak in twijfel getrokken. Een aanzienlijk deel van de Nederlanders meent dat kinderen een vader én een moeder nodig hebben om gelukkig op te groeien.

Sterker nog, 17 procent van de Nederlanders vindt dat homoseksuele koppels niet dezelfde rechten zouden moeten hebben als heterostellen als het op adoptie aankomt.

Zélf vinden de roze gezinsleden hun familievorm de normaalste zaak van de wereld. ‘We zijn zo burgerlijk als de pest,’ zegt Ter Veld, moeder uit het vieroudergezin. De kinderen wonen zes dagen per week bij de moeders en één dag bij de vaders.

Met het kroost uit meeroudergezinnen gaat het even goed als met het nageslacht van hetero-ouders, is een voorzichtige conclusie uit de eerste onderzoeken. Kinderen uit tweemoedergezinnen doen het zelfs vaak ietsje béter dan kinderen die ‘gewoon’ met hun vader en moeder wonen.

Pedagoog Henny Bos (Universiteit van Amsterdam) doet al zestien jaar onderzoek naar roze gezinnen. Volgend jaar publiceert ze haar eerste conclusies over het functioneren van tweevadergezinnen. Ze is hoopvol gestemd.

Want anders dan in heterogezinnen zijn kinderen uit roze gezinnen niet snel een ‘foutje.’ Van kunstmatige inseminatie met zaad van een donor tot het vinden van een draagmoeder, of het bedenken van een ‘constructie’ voor een meeroudergezin, roze ouderschap gaat niet over één nacht ijs.

Naar school

De kinderen van de twee vaders noemen hen ‘papa’ en ‘pappie.’ Ze hebben geen moeder, waarop de reactie veelal is: ‘Dat kan niet.’ Hun dochter werd er in de klas mee gepest.

Paul: ‘Vorig jaar heeft ze samen met haar broer, zónder dat wij ervan wisten, een spreekbeurt gehouden over hoe je toch kan bestaan als je geen moeder hebt.’ Het pesten is niet gestopt.

De buitenwereld is om deze reden ook de grootste zorg van de vier ouders. ‘Wij zijn weerbaar, onze kinderen nog niet,’ zegt Kemp. Om voor de omgeving helder te hebben hoe hun familie in elkaar steekt, maakten ze een boekje over hun ontstaan - waarin de mama’s en de papa’s graag kindjes willen en papa zaadjes geeft aan mama - om mee te nemen naar school.

Opgroeien

‘Ik hoor weleens verhalen over ons uit het naburige dorp,’ zegt Kemp. In hun eigen buurt vertellen de vier ouders openlijk hoe hun gezin in elkaar zit, om narigheid te voorkomen.

Nieuwsgierigheid, geroddel en soms zelfs pesten beïnvloeden het welzijn van kinderen, vond onderzoeker Bos in haar studies naar lesbische gezinnen. Kinderen die homonegativiteit vanuit de omgeving ervoeren, vertoonden meer probleemgedrag.

Het is niet het opgroeien in een roze huishouden, maar juist het stigma van buitenaf dat voor problemen kán zorgen.

Met de nadruk op kan, want niet alle roze gezinnen delen deze ervaring. ‘In onze omgeving vindt iedereen het heel normaal. Sterker nog, we hebben wel een X-factor,’ zegt lesbisch moeder Beemsterboer.

Twee vaders? Dat kan wél

Het grootste probleem voor deze gezinnen: de weerbarstige sociale omgeving en de starre juridische wereld. Aan dat tweede lijkt nu een eind te komen.

De Staatscommissie had een ‘bereklus,’ zei Machteld Vonk een paar maanden geleden. Vonk is gespecialiseerd in het familierecht en was een van de adviseurs van de commissie.

Het advies was ook broodnodig, want het kerngezin - vader, moeder, kind - waarop de wet is gestoeld, is tegenwoordig meer uitzondering dan regel. Met twee juridische ingrepen kan de lange lijst aan vooroordelen tegen roze gezinnen grotendeels worden weggenomen.

‘Wat moet een rechter doen als vier juridische ouders ruzie krijgen?’

Ten eerste, laat méér dan twee officiële ouders mogelijk zijn. Vonk stelt daar wel een bovengrens aan: ‘Ik vind vier een mooi aantal.’ Duidelijke richtlijnen zijn vooral in het belang van het kind. Vonk: ‘Want wat moet een rechter doen als vier juridische ouders ruzie krijgen?’

Ten tweede, stel hoogtechnologisch draagmoederschap open voor iedereen, en niet slechts voor heterostellen met vruchtbaarheidsproblemen. Hef ook het verbod op bemiddeling op, zolang draagmoederschap niet op commerciële basis gebeurt. Volgens Vonk was dit het lastigste vraagstuk voor de commissie, want: ‘Betaal je voor een kind of voor een dienst?’

‘Schiet op met het familierecht,’ zegt Kemp uit het vieroudergezin. De hoop van roze ouders is gevestigd op de wetgever. Daarmee wordt niet alleen het bestaansrecht van roze gezinnen officieel vastgelegd, het is ook dé manier om roze gezinnen net zo normaal te maken als alle andere huishoudens.

En dankzij de commissie zijn ze weer een stapje dichterbij. In februari organiseert verantwoordelijk minister van Veiligheid en Justitie Ard van der Steur een congres met ‘de betrokken partijen’ om verder te praten. Want hij staat positief tegenover de voorstellen van de commissie.